Normaal zijn de topvergaderingen tussen de Europese Unie (EU) en China maanden van tevoren tot in de kleinste details voorbereid. Op 1 april bleek dat de EU onvoorbereid en slordig een videovergadering in ging met de Chinese president en de premier. Alle bilaterale dossiers zitten in het slop en ook betreft Oekraïne lijkt de Unie niet op China te moeten rekenen.

Videoconference

Sedert de uit China afkomstige coronapandemie verlopen de topvergaderingen tussen de Europese Unie en China via videoconference. De 23ste bilaterale EU-China-top stond uiteraard in het teken van de Russische invasie van Oekraïne. Dat Oekraïne voor grote eensgezindheid in de Unie zorgde mag dan kloppen, maar Oekraïne beheerst ook alle agenda’s. Met het gevolg dat de EU zeer gedesorganiseerd optrad.

De Chinezen lieten duidelijk blijken dat een EU-China-top over de relatie tussen China en de Europese Unie dient te gaan en niet over internationale conflicten tussen derde landen. Het eerste signaal vanuit Peking was dat de pas herkozen voorzitter van de Europese Raad Charles Michel en de voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen het moesten stellen met de Chinese premier Li Keqiang. Pas naar het einde van de gesprekken konden ze de Chinese president Xi Jinping even te zien en te spreken krijgen.

Lange wachten als signaal

In de diplomatieke tradities van de Chinese keizers of Oosterse despoten diende dit lange wachten als signaal. Een signaal dat de EU-gesprekspartners hun plaats moeten kennen en een signaal dat ze meer respect moeten betonen jegens de leider Xi Jinping. Het persbericht van de Europese Raad achteraf blonk dan ook uit in nietszeggendheid. Chinese media meldden zelfs quasi niets over de top tussen twee van de drie grootste economische blokken.

De Europese Unie wilde tijdens deze top vooral China weerhouden van twee zaken. Ten eerste voorkomen dat China Rusland helpt bij zijn oorlog in Oekraïne. Dat zowel militair als door levering van wapens en materieel. Ten tweede wil de EU vermijden dat China Rusland zal helpen de economische sancties te omzeilen.

Diplomatieke flater

De diplomatieke flater van de dag was dat de Unie botweg meedeelde dat hand-en-spandiensten aan Rusland de internationale reputatie van China zouden schaden en Peking moest beseffen dat het de relaties met haar grootste handelspartners (de Europese Unie en de Verenigde Staten) op het spel zetten. De handel met de Verenigde Staten (VS) en de Unie is goed voor bijna een kwart van alle uitvoer uit China. Tien keer meer dan de Chinese handel met Rusland.

De Unie drong aan dat China zijn rol in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) speelt om de oorlog zo snel mogelijk te stoppen. Het eufemisme ‘de unieke nauwe relaties met Rusland’ van China viel zelfs. Europa wees ook op het feit dat de sancties enkel dienen om de Russische agressie een halt toe te roepen. Elke omzeiling zou het bloedvergieten enkel rekken.

China luisterde beleefd en negeerde de oproep verder volkomen, terwijl het een week eerder elders nog pro forma had beweerd om eventueel te willen bemiddelen. De Unie kreeg dus niks van China om mee uit te pakken.

Aan het handje van de Verenigde Staten lopen

China verwijt de EU om steeds meer aan het handje van de VS te lopen en steeds hardere standpunten in te nemen qua buitenlands beleid. Vooral de wrevel rond Taiwan met Litouwen irriteert Peking, dat Taiwan blijft beschouwen als een opstandige provincie. Het hameren van allerlei parlementen – het Europees Parlement incluis – op de illegale bezetting van Tibet en de mensenrechtensituatie van de islamitische Oeigoeren of de afschaffing van mensenrechten en democratie in Hong Kong werkt ook steeds als een rode lap op een stier.

De vraag is maar in hoeverre deze onderwerpen echt aan bod kwamen en niet enkel voor de eigen parochie in het persbericht belandden.

Persbericht

In het persbericht achteraf zaten deze onderwerpen kort in de twee laatste zinnen gepropt. De afbouw van ‘One Country Two Systems’ of ‘één land, twee systemen’ in Hong Kong waarbij de democratie na de teruggave van Hong Kong door de Britten door Peking zou gegarandeerd zijn werd naar verluidt ter sprake gebracht.

De Unie verwacht een hervatting van de dialoog over mensenrechten om dit geschil op te lossen. Ze bevestigde verder opnieuw haar steun voor het ‘One China policy’ of ‘één-China-beleid’, terwijl ze wel aangaf de groeiende spanningen in de Straat van Taiwan zorgbarend te vinden.

Op zich belooft de EU dus bij een agressie van communistisch China tegen het de facto onafhankelijke democratische land Taiwan dit als een binnenlandse aangelegenheid te beschouwen. Dat is wat China wil horen natuurlijk. Oekraïne was een onafhankelijke staat en moet het enkel met steun stellen want een interventie is uitgesloten. Taiwan weet dus waar het staat als puntje bij paaltje komt.

Chinese collaboratie

Ook de Chinese collaboratie met de Taliban omwille van de grondstoffen in Afghanistan en de banden met de regimes in Myanmar en Noord-Korea zou aan bod gekomen zijn. De vraag is maar of al die heikele thema’s ook mondeling in de gesprekken met Li Keqiang of Xi Jinping ter sprake kwamen. De Europese Raad kan dat wel in een communiqué beweren, maar veel van dergelijk overleg verloopt schriftelijk en weken vooraf.

De kern van de zaak voor China waren dus de bilaterale relaties en ook dat hoofdstuk blijkt een mager beestje. De bilaterale relaties tussen China en de Unie zijn eigenlijk slecht. Zeg gerust heel slecht. De EU had en heeft eigenlijk geen onderhandelingspositie. Dat is vooral te danken aan de jarenlange Duitse ‘real politik‘ van Angela Merkel en het feit dat de Europese Unie een papieren tijger is. China trekt zich er allemaal weinig tot niks van aan.

EU kan geen vuist maken

Met de nieuwe assertieve houding jegens Rusland in het achterhoofd zou men een assertievere EU verwachten tegen China. De Unie kan helaas geen vuist maken.

Ten eerste zijn er de klimaatdoelen. De Europese Unie wil dat China steenkool afbouwt en op de milieutop in Sharm-el Sheik instemt met de Europese klimaatdoelen. Ook op de al voor de vierde keer uitgestelde COP15 over biodiversiteit in het Chinese Kunming heeft Europa China nodig om haar ecologisch programma door te drukken. Zonder Chinese lippendienst tijdens deze VN-praatbarakken kunnen de EU-leiders niet uitpakken met groene resultaten voor hun achterban. Buitenlands beleid gaat zoals altijd over de binnenlandse politiek.

Nieuwjaarsbrief of boodschappenlijstje?

Op die manier begint het persbericht over de EU-China-top meer op een late nieuwjaarsbrief of een boodschappenlijstje te lijken.

Op dat bilaterale boodschappenlijstje stond het volgende: De Europese Unie betreurt bijvoorbeeld de ongerechtvaardigde sancties tegen Europarlementariërs die resoluties tegen China stemden. Ook de maatregelen tegen de Europese eenheidsmarkt en individuele lidstaten is volgens de EU betreurenswaardig. De deloyale handelspraktijken (o.a. het niet respecteren van herkomstbenamingen), dezelfde toegankelijkheid tot de Chinese markt als Chinese bedrijven in de EU krijgen enzovoort stonden erop. Maar kwamen geen stap dichter bij een oplossing.

Ethische regelgeving qua artificiële intelligentie en ‘verantwoord gedrag’ van staten qua cyberveiligheid zijn allemaal zeer terechte struikelblokken voor relaties met China. Voor de duidelijkheid, dat laatste ‘verantwoord gedrag’ gaat wel degelijk over computercriminaliteit, hacking en spionage.