De dichter en auteur Marieke Lucas Rijneveld die voor uitgeverij Meulenhoff de debuutbundel van de 22-jarige Amerikaanse dichter Amanda Gorman zou vertalen, heeft zich teruggetrokken. In de Nederlandse pers en op sociale media was zware kritiek geuit op de keuze voor een blanke als vertaler van het werk van de gekleurde Gorman. Die werd wereldberoemd door haar voordracht van ‘The hill we climb’ tijdens de inauguratie van de Amerikaanse president Joe Biden.

De gedroomde vertaler?

Op 25 februari verscheen in de Volkskrant een opiniestuk van Janice Deul. Zij is een Surinaams-Nederlandse journaliste. Ze prijst zichzelf voorts aan als ‘fashion activiste die zich sterk maakt voor meer diversiteit in de mode’. ‘Er werd gevochten om de vertaalrechten van het werk van Gorman, een strijd die werd gewonnen door het alom gerespecteerde Meulenhoff. 20 maart komt de uitgeverij met een speciale Nederlandse editie van “The Hill we Climb” en andere gedichten, ingeleid door Oprah Winfrey en vertaald door Marieke Lucas Rijneveld.’

‘Een onbegrijpelijke keuze, in mijn optiek en die van vele anderen die via de sociale media uiting gaven aan hun pijn, frustratie, woede en teleurstelling. Harvard-alumna Gorman, opgevoed door een alleenstaande moeder en wegens spraakproblemen gelabeld als ‘special needs’-kind, omschrijft zichzelf als ‘skinny Black girl’. En haar werk en leven zijn gekleurd door haar ervaringen en identiteit als zwarte vrouw. Is het dan — op z’n zachtst gezegd — niet een gemiste kans om Marieke Lucas Rijneveld in te huren voor deze job? Hen is wit, non-binair, heeft geen ervaring op dit gebied, maar is volgens Meulenhoff toch de “gedroomde vertaler”?’

Waarom zou het niet een zwarte vrouw zijn?

Rijneveld is volgens Meulenhoff iemand die ‘zaken als gendergelijkheid en mentale weerbaarheid bespreekbaar maakt en met passie werkt aan een inclusieve samenleving’. Zij liet reeds de volgende dag op Twitter weten de vertaalopdracht terug te geven. Ook de uitgeverij die de rechten voor Gormans werk wist binnen te slepen, deed vrijwel onmiddellijk het boetekleed aan: ‘De reacties op dit nieuws hebben ons geraakt en tot nieuwe inzichten gebracht. We hebben de afgelopen dagen veel geleerd en willen heel graag ook blijven luisteren, leren en in dialoog treden.’

Op het NOS-nieuws van 26 februari verklaarde fashion activiste Deul blij te zijn met de beslissing. ‘Ik dacht fantastisch. Het is een beetje jammer dat er zoveel voor nodig is geweest voordat ze tot het besef is gekomen dat het niet aan haar is deze klus te doen. Maar ik juich het van harte toe, dat ze zich teruggetrokken heeft…’ Op de vraag van de NOS-journalist of je te wit kunt zijn voor een vertaling, antwoordde de Surinaams-Nederlandse: ‘Waarom is er zo’n automatisme, dat als er iets prestigieus of een fantastisch betekenisvolle klus moet worden geklaard dat we eigenlijk meteen denken dat het door wit moet gebeuren? Mensen vragen mij: moet het per se een zwarte vrouw zijn? Maar je moet het eigenlijk omdraaien. Waarom zou het niet een zwarte vrouw zijn?’

Zwarte vertalers in spé?

Deze laatste woorden zetten mij aan het denken. Hoeveel zwarte vrouwen zaten er eigenlijk bij mijn afstudeerjaargang 1997 aan de opleiding Tolk-Vertaler in Maastricht? Er liep een gekleurde medestudent rond die interessant genoeg de talen van de asmogendheden Italiaans en Duits had gekozen. Maar hij was dus geen vrouw. En trouwens ook niet zo heel erg zwart. Wel waren er een groot aantal Japanse en Chinese studentes. En ook een Russische, een Française en twee Waalse linguïsten in spe. En God betere, een heleboel blanke Nederlanders. Maar een zwarte vrouw? Fehlanzeige!

De spoeling schijnt dus dun te zijn. Daarom ben ik, bij gebrek aan beter, gaarne bereid de nieuwsgierige lezer kennis te laten maken met het oeuvre van de door de progressieve wereld doodgeknuffelde Amanda Gorman. Verschillende docenten raadden ons aan nooit literaire vertalingen te maken. Daarmee zou het immers onmogelijk zijn ooit nog de studentenkamer voor een aantrekkelijke woning in te ruilen. Soit. Als president Joe Biden en zijn genodigden haar achter hun mondmaskers naar vermoeden in vervoering toehoorden moet het haast wel goed zijn:

‘Wij zijn de erfgenamen van een land en een tijdperk

Waarin een mager zwart meisje

Afstammeling van slaven en opgevoed door een alleenstaande moeder

Ervan kan dromen president te worden

Maar alleen voor een president mag voordragen’

Wellicht kan Janice Deule de rest voor haar rekening nemen?