Gooide EU honderden miljarden euro’s over de balk bij aanpak energiecrisis?

De EU is onvoldoende voorbereid op een nieuwe gascrisis, vreest de Europese Rekenkamer. Ondanks een aantal peperdure noodmaatregelen om veel minder afhankelijk te worden van Russisch aardgas. De auditoren waarschuwen bovendien dat de EU op basis van de huidige afhankelijkheid van gas niet klaar is om tegen 2050 klimaatneutraal te worden.

‘We hebben de energiecrisis goed aangepakt, en ja, dat had ook een stevig prijskaartje.’ Het was de voorbije maanden hét adagium van de Vivaldi-regeringspartijen om de eigen verdiensten in de verf te zetten en tegelijk de zwaar ontsporende begroting te relativeren. Alvast wat de aanpak van die energiecrisis betreft, kan je bij die bewering de nodige vraagtekens zetten.

Dat blijkt uit een nagelnieuwe studie van de Europese Rekenkamer (ERK), het orgaan dat de EU-financiën moet controleren. In 2021, het laatste jaar vóór de Russische inval in Oekraïne, verbruikten we in de EU jaarlijks 421 miljard kubieke meter gas. Net niet de helft daarvan was afkomstig uit Rusland, en daarmee dekten we toen een kwart van onze totale energiebehoefte.

De snelle afbouw van de invoer van dat Russisch gas leidde in 2022 tot leveringstekorten én tot een verzesvoudiging van de gas- en elektriciteitsprijzen, die aan elkaar gekoppeld zijn. In een poging om de impact voor gezinnen en bedrijven te beperken, besloot de EU toen gas en elektriciteit zwaar te gaan subsidiëren. Alleen al in 2022 liep het totaalbedrag van die subsidies op tot een hallucinante 390 miljard euro. Nadat er tegen eind vorig jaar voldoende alternatieven beschikbaar waren voor Russisch gas, zakten de prijzen in de EU fors. Op dit moment zitten ze opnieuw op het niveau van voor de crisis.

Stevige uitdaging

Operatie geslaagd, zou je dan denken, maar daar is de Europese Rekenkamer het niet echt mee eens. Zij boog zich de voorbije maanden over de maatregelen die de EU sinds het begin van de Russische inval in Oekraïne nam om de Europese gasvoorziening veilig te stellen. En de conclusies zijn niet bepaald eensluidend positief.

Zo blijven we tot vandaag driekwart van ons gas importeren. Alleen gaat het ditmaal om LNG, dat via tankers in plaats van pijpleidingen wordt aangevoerd. De bevoorradingszekerheid, die cruciaal is om onze Europese economieën draaiende te houden, blijft dus een stevige uitdaging. ‘We hebben gelukkig nooit met echt grote gastekorten af te rekenen gehad’, blikt ERK-onderzoeker João Leão terug. ‘Maar gezien onze grote afhankelijkheid van buitenlands gas kunnen we ons niet veroorloven om op dat vlak op onze lauweren te rusten. Bovendien blijkt nu uit ons onderzoek dat de Europese consumenten ook geen enkele garantie over de betaalbaarheid hebben in het geval van een groot tekort in de toekomst.’

Voorts stelt de ERK in haar onderzoek vast dat de EU sinds 2022 de gasbevoorrading wel kon verzekeren, maar ze twijfelt er enigszins aan of dit wel te danken was aan de peperdure Europese crisismaatregelen.

Prijsplafond

João Leão: ‘We constateerden dat het vooral sommige al lang bestaande EU-maatregelen waren die bijdroegen tot de leveringszekerheid, of die de betere samenwerking tussen de lidstaten stimuleerden. Tijdens de crisis is de EU er effectief in geslaagd de gasvraag in Europa  met 15 procent te verminderen, maar we vonden geen bewijs dat dit enkel te danken was aan die maatregelen. Ook externe factoren – denk aan de veel hogere gasprijzen of aan een warmere winter – kunnen een rol hebben gespeeld.’

Ook de doeltreffendheid van het veelbesproken EU-prijsplafond voor gasprijzen – dat onder meer op gemeenschappelijke aankopen zou steunen – kon niet worden beoordeeld. Sinds de invoering daarvan bleven de gasprijzen immers ruim onder dat vastgelegde plafond. Nog pijnlijker is dat de Europese Rekenkamer ook documenten kon inkijken waaruit blijkt dat de Europese Commissie al in 2014, bij de eerste inval van Rusland in Oekraïne, terdege besefte wat de gevolgen konden zijn voor de Europese gasbevoorrading. Daar werden helaas geen conclusies uit getrokken.

Druppel op een hete plaat

Met het oog op de toekomst concluderen de ERK-auditoren nu dat de EU haar betaalbaarheidsgaranties voor gas moet versterken. Daarnaast waarschuwen ze ook dat veel lidstaten nog altijd terughoudend zijn met het ondertekenen van bilaterale solidariteitsovereenkomsten. ‘Sommige EU-landen zouden zelfs overwegen om hun gasleveringen aan een buurland te stoppen als reactie op een nieuwe noodsituatie.’

De toegenomen afhankelijkheid van de EU van vloeibaar aardgas en de noodzaak om het gasverbruik in de EU koolstofvrij te maken, brengen bovendien nieuwe uitdagingen met zich mee. Zelfs met de verwachte daling van het gasverbruik als gevolg van de klimaat- en energiedoelstellingen die de EU zichzelf oplegt tegen 2030, zullen we in Europa in 2030 nog altijd 300 miljard m3 gas per jaar verbruiken’, klinkt het weinig optimistisch.

Om de uitstoot daarvan te neutraliseren, rekent Europa vooral op het potentieel  van koolstofafvang, – gebruik en -opslag, maar die technologie biedt voorlopig onvoldoende potentieel. Anno 2024 volstaan alle bestaande Europese projecten voor een totale koolstofafvang van amper 1,5 miljoen ton CO2 per jaar. Een druppel op een hete plaat in vergelijking met de 450 miljoen ton CO2 die tot 2050 jaarlijks zou moeten worden afgevangen binnen de EU om de ambitieuze EU-klimaatdoelstellingen te halen.