Herdenken: tegen de terugkeer morgen van het ergste van gisteren

Het nog prille nieuwe jaar zal zonder twijfel almaar meer gekenmerkt worden door de komende verkiezingen. Met alles erop en eraan, zelfs de vuile trucjes. Maar 2024 is ook een bijzonder jaar omdat 80 jaar terug ons land is bevrijd.

Al valt er natuurlijk niet zo veel te ‘vieren’ sinds de nu al twee jaar slepende oorlog tussen Rusland en Oekraïne en het even hevig als onmenselijk conflict in de Gazastrook. Komt daar natuurlijk bij dat na 80 jaar de levende getuigen van de feiten zo goed als allemaal verdwenen zijn. Al kunnen sommige verjaardagen heel nuttig zijn om te beseffen hoe kostbaar en kwetsbaar de democratie is, of minstens kan zijn.

Maar als u mij vraagt wat er vanaf september op het getouw zal worden gezet in Vlaanderen, Wallonië of Brussel, kan ik alleen maar zeggen dat ik het niet weet. De verenigingen van de almaar zeldzamer overlevenden van oud-krijgsgevangenen en verzetsmensen weten het trouwens ook niet.

Gelukkig zijn er nog enkele overtuigde herdenkers. Zo werd recent in de Brusselse Prins Albert Club, de 50ste verjaardag herdacht van het Belgisch Nationaal Herdenkingscomité. Zij het met een paar jaar vertraging vanwege corona. Dat comité is een in Vlaanderen weinig gekende herinneringsmachine die nog altijd met ongelooflijk veel wilskracht geleid wordt door ere-luitenant-kolonel van het Vliegwezen Jean-Pierre Schellekens.

In het spoor van zijn vader

Schellekens komt van een familie uit Breda. Met diploma’s in politieke wetenschappen van de Sorbonne en van de International Civil Service Training Organisation volgde hij in de sporen van zijn vader. Die overleefde als piloot bij het begin van de bezetting een aanval op zijn vliegtuig. Kort daarna vocht hij mee in de slag van Rotterdam waar hij krijgsgevangen werd genomen, maar hij kon ontsnappen. In de jaren nadien namen hij en zijn naaste familie een rol op in een  ontsnappingsnetwerk in Nederland, België en Frankrijk. Terzelfdertijd werkte hij voor de inlichtingsdiensten. Jean-Pierre Schellekens heeft de herinnering aan de oorlog dus van huis uit meegekregen.

Vanuit dat perspectief is in 1972 het Belgisch Nationaal Herdenkingscomité geboren. Aanvankelijk was dat vooral bezig met de sociale bijstand van de oorlogsslachtoffers. Later werd daar de plicht van herinnering aan toegevoegd. Net zoals in Frankrijk, Nederland en Groot-Brittannië werden er over de twee wereldoorlogen voordrachten en ceremoniële herdenkingen georganiseerd. Door de persoonlijke banden van de meertalige Schellekens – hij is gehuwd met een Zweedse – werd ook Scandinavië daarbij betrokken.

Speciaal eerbetoon aan de Congreskolom

Zo werden bij de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog vier jaar lang bij de Brusselse Congreskolom de Belgian Memorial Days georganiseerd. Een ceremonie die hulde bracht niet alleen aan alle soldaten maar ook aan alle gewone burgers die in die oorlog hun bijdrage hebben geleverd en veel hebben opgeofferd. Hun namen werden genoemd. Schellekens sprak toen over de menselijke plicht van de herinnering.

Opvallend… In 1972 gold het nog als bizar een link te leggen tussen de twee wereldoorlogen. Vandaag is dat de evidentie zelve: de geschiedenis van Europa kent een treurige maar essentiële historische continuïteit. Men kan de Tweede Wereldoorlog niet begrijpen zonder de Eerste.

Op dit zeer delicate moment met weer grote conflicten die wel eens tot een nog grotere catastrofe zouden kunnen leiden – om het dan nog niet te hebben over allerlei lokale oorlogen op verschillende continenten – blijft Jean-Pierre Schellekens ervan overtuigd dat zijn levenswerk niet mag verdwijnen.

Want de jonge generaties zullen het almaar moeilijker krijgen in een wereld waar autoritaire leiders zeer handig gebruik kunnen maken van de ontgoocheling van de burgers. Burgers die gevoed worden door de populistische overdrijvingen van de  sociale netwerken die de politiek vaak alleen maar negatief voorstellen en de gewone burger van de democratie verwijderen.

Goethe schreef dat als de belangstelling verdwijnt ook de herinnering verloren gaat. Het omgekeerde is minstens even waar.