Eerst kregen we de hoopgevende berichten over de vaccins en de mogelijkheid om meer gebruik te maken van sneltesten binnen een nieuw wettelijk kader. Maar dit weekend werden we weer overspoeld met onheilsberichten over te weinig vaccins en falende sneltesten. Daarbij komt dan nog de nieuwe — mogelijks meer besmettelijke — variant van het virus die in Groot-Brittannië opdook. Herman Goossens, professor microbiologie aan de UAntwerpen en voorzitter van de Taskforce Testing, waarschuwt voor het onderschatten van de gevolgen van de nieuwe variant. Hij nuanceert echter ook de onheilstijdingen en plaatst ze in perspectief.

Nieuwe variant niet onderschatten

‘De nieuwe variant waar het over gaat is mogelijk besmettelijker dan het virus dat tot nu toe circuleert. Dat is nog niet 100% zeker, maar alles wijst er op dat dit het geval is. Let wel, de mutatie is besmettelijker, maar zorgt niet voor een ernstiger ziektebeeld. Daarin schuilt net het gevaar. Indien dat zo is, mogen we de gevolgen daarvan niet onderschatten. We hebben die vergissing al eens gemaakt in het begin van dit jaar.’

‘De denkfout bestaat erin dat we door een gemiddeld eerder mild ziektebeeld een vals gevoel van veiligheid krijgen. Men zegt dan dat het niet veel erger is dan de griep. Dat is natuurlijk relatief: in absolute aantallen kunnen de consequenties veel dramatischer zijn dan bij de griep. Dat is vanaf maart ook gebleken.’

‘Kijk, de nieuwe variant verklaart de opmerkelijke stijging van besmettingen in Zuid-Oost Engeland en rond Londen. De nieuwe variant is niet agressiever omdat hij niet zorgt voor een ernstiger ziekteverloop. Maar als die besmettelijker is, ga je meer infecties zien. Dat leidt tot meer ziekenhuisopnames. Dat leidt dan weer tot meer opnames op intensieve zorgen en dat leidt uiteindelijk tot meer sterfte. Het komt dus op hetzelfde neer: het is een agressievere variant. We mogen die denkfout, ingegeven door de voor het merendeel lichte symptomen, geen tweede keer maken. Je mag ook niet vergeten dat alle asymptomatische besmettingen ook voor verspreiding kunnen zorgen. Je mag daar niet door laten geruststellen. Waakzaamheid blijft geboden.’

Versoepelen dankzij sneltesten: nul-risico bestaat niet

Pierre Van Damme, vaccinoloog aan de UAntwerpen, liet al verstaan dat de combinatie van vaccinatie en sneltesten ademruimte zou kunnen bieden om te versoepelen en bijvoorbeeld de woonzorgcentra (wzc) meer open te stellen. Goossens is hier een groot voorstander van.

‘We gaan als Taskforce Testing zeker overleggen met de Taskforce Vaccinatie van Dirk Ramaekers om te kijken of we het beleid op mekaar kunnen afstemmen. Ik ben een groot voorstander van het testen van bezoekers in de wzc met behulp van sneltesten. Maar uiteindelijk is het een politieke beslissing om die strategie door te voeren. Er ligt in dit kader een wetgeving klaar, maar ze is nog niet gepubliceerd. Ik had gehoopt dat dit ondertussen al zou zijn gebeurd, maar blijkbaar gaat dit trager dan ik zou willen…’

Goossens merkt ten slotte op dat er nog steeds hard wordt gediscussieerd over de voorwaarden voor versoepeling. ‘Een aantal mensen stellen zich zeer puriteins op. Zij willen een garantie op nul-risico. Ik ben het daar niet mee eens. We moeten een zeker risico kunnen aanvaarden, anders kan je nooit de maatschappij terug opstarten. Ook een aantal van mijn collega’s zijn daar echter zeer streng in en vinden dat we niets kunnen doen zonder 100% wetenschappelijk zeker te zijn. Dat maakt de discussie moeilijk… dat is nu eenmaal eigen aan de wetenschap: je bent het niet met elkaar eens en discussieert daarover.’

‘Maar ik ben dus absoluut voorstander om veel meer te gaan testen en zo ook meer activiteiten toe te laten. Je legt dan een stuk verantwoordelijkheid bij de burger die actiever via sneltesten bij de beheersing van de pandemie betrokken wordt. Ik ga proberen om deze week een aantal zaken in die zin op papier te zetten. Dan moet de politiek maar beslissen of ze daar al dan niet voor gaan.’

Sneltesten juist gebruiken

Dit weekend werden in Nederland vragen gesteld bij de betrouwbaarheid van de snelle antigeentesten, meer bepaald die van producent Abbott. Goossens nuanceert dit bericht en verduidelijkt:

‘Ik wacht nog op de details, maar het gaat over een kleine studie die maar betrekking heeft op en 300-tal mensen. Dat waren patiënten die ernstig ziek waren, net voor opname in het ziekenhuis. Daarvan weten we dat als de symptomen langer dan vijf dagen aanwezig zijn, de gevoeligheid van deze testen sterk daalt. Dat zou kunnen verklaren waarom de resultaten zijn wat ze zijn.’

‘Voor zo’n patiënten stellen wij geen sneltest maar een PCR-test voor. Voor een sneltest is het op dat moment reeds te laat. Je ziet dat de mensen één dag voor de symptomen beginnen, tot drie à vijf dagen daarna, het meest besmettelijk zijn. Daarna neemt de virale lading af. Meestal vind je na zeven dagen bij een zieke geen actief virus meer terug. Op dat moment zal de antigeentest dus negatief zijn. Een PCR-test gaat dan nog wel positief zijn, omdat je op zoek gaat naar het RNA van het virus en niet naar een levend virus.’

‘Dit doet dus geen afbreuk aan het nut van de sneltesten. Die zijn bedoeld om de besmettingen in te dijken en dus mensen op te sporen die op dat moment besmettelijk zijn. Voor zuivere diagnose van de oorzaak van een ziektebeeld moet je een PCR-test uitvoeren.’

CT-waarden gestandaardiseerd rapporteren

Over de betrouwbaarheid van de PCR-test is al heel de tijd veel te doen. In Portugal oordeelde het hof van beroep te Lissabon dat de PCR-test niet geschikt was om maatregelen op te baseren. Vooral over het zogenaamde CT-getal, dat de amplificatiecycli weergeeft, is veel te doen. Goossens gaat hier graag op in.

‘Van die uitspraak in Portugal was ik niet op de hoogte. Wel straf… Bij ons is er een RAG-advies (Risk Assesment Group, nvda) om op een gestandaardiseerde manier te antwoorden naar de voorschrijvers. Wij rapporteren al CT-waarden naar ons federaal platform toe. Aangezien we in de acht labo’s allemaal met dezelfde methodologie werken, kunnen we dat perfect doen. Er zijn nu vier categorieën opgesteld en voor de rapportering naar de voorschrijvende artsen komt er dus ook verandering in om duidelijkheid te scheppen. Dat is een goede zaak.’

‘Er is altijd een variatie op de CT-waarden, afhankelijk van het platform dat gebruikt wordt. Je kan de CT-waarden voor de verschillende platformen niet gelijkstellen. Dat is het probleem. Vandaar dat we nu semi-kwantitatief met categorieën gaan werken zodat we dat voor alle labo’s kunnen standaardiseren.’

Debat aangaan over sneller vaccineren door enkele dosis

Momenteel wordt overwogen om zoveel mogelijk mensen te vaccineren zonder rekening te houden met een tweede dosis, zoals oorspronkelijk was vooropgesteld. Houdt dit geen risico in voor de efficiëntie van de vaccins?

Goossens bevestigt dat deze denkpiste op tafel ligt. ‘Dit zijn zeer goede vaccins. De bescherming na de tweede dosis ligt op méér dan 90%. Dat is enorm en overstijgt al onze verwachtingen. Bovendien zie je na één dosis al een bescherming van rond de 90%. Dat is wel maar bij een beperkt aantal personen bestudeerd. Maar het lijkt er toch op dat je een tweetal weken na toediening van de eerste dosis al op een hoge bescherming uitkomt.’

‘Wat we nu overwegen is om de tweede dosis pas na enkel maanden in plaats van na 21 dagen te geven. Dat zou dan een booster zijn. Dat heeft het voordeel dat je veel sneller een groepsimmuniteit kan bereiken waardoor je de pandemie beter kan beheersen. Zo kan je de nieuwe variant ook counteren. En je kan initieel veel meer mensen vaccineren.’

Goossens maakt hier wel een belangrijke kanttekening bij. ‘Ik geef toe dat de wetenschappelijk data hier geen uitsluitsel bieden. De huidige studies zijn ook niet op deze manier opgezet. Je moet dan andere berekeningen maken. Het is dus ook maar een denkpiste, maar die is zeker de moeite waard om nader te bekijken.’

‘Het idee komt overigens niet van ons. Onze collega’s in Québec zijn hier mee op de proppen gekomen, begin december. Daar hebben ze het plan afgeserveerd omwille van mogelijke aansprakelijkheidsproblemen. Het is namelijk niet wat de firma’s aanbevelen, net omdat de studies zo niet zijn opgezet. In elk geval moet deze beslissing — als ze al genomen wordt — op Europees niveau vallen.’

‘Eigenlijk is het een luxeprobleem, omdat we over een vaccin beschikken dat na één dosis al zo effectief is dat we deze denkpiste kunnen overwegen. We zijn dit in België, maar ook in andere landen, aan het bestuderen. We willen enkel het debat hierover voeren. Wanneer Europa ons niet volgt in deze denkpiste, leggen we ons daar bij neer. Maar we willen wel dat het debat gevoerd wordt.’