Het is zomer. Kijk eens in de covidspiegel.

‘Uitzonderlijke coronapiek nu zomer begint’. Dat titelde de openbare omroep deze week op zijn website.

Hebt u erop geklikt? Indien niet, dan gaat u zorgeloos door het leven of heeft u andere katten te geselen. Indien wel, dan las u bij de VRT dat u zich alvast geen zorgen hoeft te maken. ‘We zitten nog altijd in de transitie tussen een pandemie en een situatie waarbij je een voorspelbaar patroon krijgt, zoals bij griep bijvoorbeeld’, zo zegt Steven Van Gucht in het artikel.

Aha. Het patroon van covid is ‘niet voorspelbaar’. Het is raar dat een verkoudheid annex griepje zich manifesteert in de zomer. Vindt Steven Van Gucht. De volkswijsheid zou eraan toe kunnen voegen dat het dan ook nogal fris is voor de tijd van het jaar, en het niet echt zomert. Maar dat zal waarschijnlijk weerlegd kunnen worden door een factchecker.

Vaccinscepsis

Alle gekheid op een stokje. Afgelopen voorjaar zorgde een studie van enkele Nederlandse onderzoekers in de British Medical Journal (BMJ) voor opschudding, vooral in het covid- en vaccinsceptische kamp.

Dat heeft zo zijn oorzaken. De studie werd opgepikt door de Britse krant The Daily Telegraph. Die haalde uit de studie de suggestie dat de oversterfte in de westerse wereld tijdens de covidjaren 2020-2022, ook weleens te wijten zou kunnen zijn aan de covidvaccins.

Die suggestie wordt inderdaad gemaakt in die studie. Immers, in 2021, hét jaar toen in alle westerse landen intensieve vaccinatiecampagnes werden georganiseerd, en in flink wat landen ook strenge maatregelen van kracht waren, werd de hoogste oversterfte van de drie covidjaren opgetekend. Dat geeft alleszins te denken over de effectiviteit van de vaccins en de maatregelen. Of het kan zelfs dat de oversterfte mee is veroorzaakt door de vaccins en de maatregelen.

België

Het kan. Maar wie de studie wat aandachtiger leest, die ziet ook tegenargumenten. België zorgt zelfs voor een majeur tegenargument: we waren in 2021 bij de best gevaccineerde landen ter wereld, en toen was er hier nauwelijks oversterfte.

De studie in de BMJ geeft gewoon een te diffuus beeld. De 47 landen die onder de algemene noemer ‘het Westen’ worden onder gebracht, hebben allemaal de covidcrisis op erg uiteenlopende manieren ondergaan.

Slecht gevaccineerde Centraal- en Oost-Europese landen tekenen bijna allemaal consequent hoge oversterfte op, zowel in 2020, 2021 als 2022. Zweden heeft oversterfte die erg meevalt, net als Noorwegen en Denemarken. Luxemburg deed het uitstekend, net als Nieuw-Zeeland. Maar er een lijn in trekken? Zeggen dat de vaccins wel of niet helpen, dat strenge maatregelen de zaken verergeren of net verbeteren? Dat kunnen we niet zomaar.

Meer onderzoek

De verdienste van de BMJ-studie is dat ze inderdaad suggereert dat én de vaccins én de maatregelen niet altijd hebben geholpen, en dat ze mogelijk zelfs de oversterfte mee hebben veroorzaakt of verergerd.

Terecht is de conclusie dat er gewoonweg meer onderzoek nodig is naar de covidjaren. Alleen zo kunnen overheden in de toekomst adequaat reageren op een pandemie, zo zeggen de auteurs. Die zijn trouwens niet van de minste: het zijn Nederlandse medici gespecialiseerd in kankeronderzoek.

Maar laten we vooral een open geest houden. Er zijn studies die aantonen dat de vaccins echt wel een positief verschil hebben gemaakt, en er zijn er die zeggen dat ze veel schadelijker zijn dan gedacht en onderzocht. Dat is wetenschap.

Schrijvers en sociologen

Blijft altijd onder de radar: de psychologie en sociologie achter de werkelijke effectiviteit van de covidmaatregelen.

Wat bedoelen we daarmee? Wel, dat covid niet alleen een feitelijk virus is waar je als biologisch wezen wel of niet tegen kan. Maar afhankelijk van het soort samenleving zijn er wel heel erg uiteenlopende maatschappelijke gevolgen. Zo blijken de vaccinaties en de maatregelen hier gunstig, maar daar dan weer niet gunstig. Werken ze goed, of geven ze net veel nevenschade. Dat is minder tastbaar, maar o zo belangrijk in de analyse.

Tijdens de covidcrisis zagen wij strenge landen die het echt niet zo behoorlijk hebben gedaan (Italië), lakse landen met veel oversterfte en weinig vaccinatie waar het virus niet in de geesten leefde (Albanië), verantwoordelijke landen die zonder verplichtingen werkten (Zweden), en zero-covidlanden die toch wel succesvol zijn geweest (Nieuw-Zeeland). En leefden we zelf in een goed gevaccineerd land met een jojobeleid dat nu ook niet zo slecht heeft gepresteerd, vergeleken met het Westerse gemiddelde.

Covid is meer dan een biologische pandemie. Het is een maatschappelijke spiegel. Maar wat zie je als je erin kijkt? Alleszins weinig voorspelbaarheid. Laat daar nu eens niet alleen harde wetenschappers, maar ook sociologen, psychologen, filosofen (geen moraalfilosofen, sorry) en schrijvers op los. Alleen zo maak je het dan misschien niet voorspelbaarder, maar wel beter te bevatten.