Het voordeel van de duidelijkheid

Men mag voor of tegen Trump zijn, voor of tegen Marine Le Pen, voor of tegen Alternative für Deutschland, voor of tegen het Vlaams Belang bij ons, maar wat me enorm stoort is, dat hun tegenstanders zich beschouwen als de enige democraten, waardoor Trump en co haast om morele redenen zouden moeten afgestopt of misschien wel verboden worden. Zie ook hoe François Hollande het fenomeen Le Pen tracht te exorciseren.

Die moraal van de hypocrisie kenmerkt ook de recente uitspraak van Barack Obama, gericht tegen Donald Trump: ‘Onze leiders moeten proberen ons samen te brengen in plaats van te verdelen’. Dat kan kloppen voor verkozen leiders, maar niet voor politici die in verkiezingen opkomen. Zij moeten niét heel het electoraat willen vertegenwoordigen, maar net wél verdelen, zodat de kiezer ook weet wat er te kiezen valt. Denkfoutje van Barack dus. Of toch bewust sofisme?

Pedagogie

Wanneer een handvol studenten van de universiteit van Illinois probeert om een meeting van Trump te verhinderen, dan is dat een uiting van ondemocratische logica en een zeer onvolwassen politiek inzicht. Waarom gaan ze niet militeren bij Bernie Sanders, de andere smaakmaker van de voorverkiezingen in de VS, én absolute tegenpool van Donald Trump? Uit wat voor een bekakt milieu moet je komen, om een ideologisch anders denkende het spreekrecht te misgunnen, omdat hij/zij zou ‘polariseren’?

Een politiek die bij voorbaat ‘verenigt’, is op zijn best banale consensusdemocratie à la Steve Stevaert of de aloude CVP in Vlaanderen, en op zijn slechtst regelrecht fascisme. Verkiezingen waarbij de enige kandidaat 99,9 % haalt (de 0,1 % zat met buikloop op het toilet) zullen inderdaad wel ‘verenigen’, maar zijn volstrekt waardeloos als confrontatie van politieke ideeën. Consensusdemocratie noemt men dat.

Dus ja: wij hebben Trumps nodig, om nog te weten waar het over gaat. Het gebruik van zogenaamde ‘opruiende’, ‘beledigende’ en/of ‘simplistische’ taal, waardoor de politicus het etiket populisme opgespeld krijgt, is zelfs een kwestie van pedagogie op een moment dat niemand door het bos de bomen nog ziet. Ik zie geen enkel probleem in elliptische bewoordingen of in karikaturale voorstellingen, zogenaamd ‘grof’ taalgebruik. Met Trump en Sanders kan een klein kind terug begrijpen wat ‘rechts’ en links’ betekent, terwijl we daar vroeger universiteitsprofessoren voor nodig hadden. De verkiezingen als strijd tussen uitersten én cursus politicologie: kan democratie mooier zijn? In die zin blijven de PVDA en het VB de interessantste partijen in Vlaanderen. Vooral de twee als koppel: als water en vuur, geen mogelijkheid om er een Belgisch compromis uit te destilleren. Pure schoonheid, als dat woord kan gebruikt worden in een ideologische context.

‘Spelbrekers’

Het verschil dus, en hoe dat maximaal in de verf zetten. Bij de vermaledijde populisten gaat het voor het merendeel gewoonweg om wat in de economie ‘disruptieve spelers’ heet: buitenbeentjes die inbreken in het systeem, met een ander discours, een andere strategie, waardoor het normale spel uit zijn hengsels dreigt gelicht te worden. Ze zijn nodig, nuttig, essentieel voor de democratie zelf.

Uiteraard is een en ander vervelend voor de partijen en politici die garen spinnen bij vaagheid, het compromis en het enerzijds-anderzijds-verhaal. Vandaar de als stigmatiserend bedoelde uitspraak van Barack Obama jegens Donald Trump. Angela Merkel doet natuurlijk net hetzelfde: waarschuwen voor ‘verdeeldheid’ om haar eigen hachje te redden. Het welbekende politiek establishment is an sich conservatief, gericht op het zelfbehoud, en dat straalt negatief af op de ideologische duidelijkheid. Genoemde Barck Obama is zelf begonnen als vreemde eend en spelbreker (alleen al door zijn huidskleur), pakte uit met een gedurfd sociaal programma, maar eindigt als een dorpspastoor die de kerk in het midden wil houden. Macht is een bizar ding: elke politicus streeft ernaar om zijn/haar programma uit te voeren, maar eens die macht bereikt – al dan niet gedeeld – is de primaire strategie gericht op het behouden van die macht, koste wat kost.

Quid N-VA?

Dat brengt ons naadloos bij het Vlaams/Belgische politieke landschap en dé partij van de laatste jaren, de N-VA. Zelf begonnen als rebel tegen het politieke establishment, is ze in sneltempo geëvolueerd naar de status van systeempartij, die andere, nieuwe spelers zal proberen te discrediteren of zo lang mogelijk uit het spel zal houden. Het Vlaams Belang werd al bij voorbaat gediskwalificeerd als ‘ondemocratisch’. Dat leverde de partij van Bart De Wever krediet op bij het politiek establishment, én electoraal voordeel.

De vraag die tal van politicologen bezig houdt, hoe flamingant of hoe donkerblauw de N-VA is, is zelfs niet de hoofdvraag. Punt is, dat de partij van de verandering zal eindigen als de partij van het status-quo, en dat de partijleiding al lang gekozen heeft voor consolidatie van de macht. Wat heeft ze in dat opzicht nog te winnen bij een Vlaams-republikeins radicalisme en een autonomistisch avontuur? Niets uiteraard. Benieuwd hoe lang klassieke flaminganten nog gaan geloven dat de volgende legislatuur met de N-VA een Belgisch breekpunt zal opleveren.

Dat heeft natuurlijk met status en politieke carrières te maken. Politici zijn ook maar mensen, en een partij behoudt haar gewicht door postjes te verdelen, het veld te bezetten en, jawel, de kerk in het midden te houden. ‘Le nouveau CVP est arrivé’, schreef Bart Maddens al in 2014. Op dat moment mogen, moéten zelfs nieuwkomers de rust verstoren, zoals in de wolvenroedel het alfadier wordt uitgedaagd door een neofiet. Misschien heeft democratie ook wel iets met dat biologisch-evolutionair principe te maken, en niet alleen met het tellen van stemmen en het verdelen van zitjes.

Het spannendste en meest vruchtbare aan politiek is niet de macht op zich, maar machtsverschuivingen, revoltes, paleisrevoluties. De evolutie van een samenleving laat zich aflezen in breekmomenten, en het is aan de democratie om te beletten dat het systeem de vergrijzing en verkalking van de macht institutionaliseert

Want jawel, ‘Eenheid maakt macht’: nader beschouwd toch een slogan met een vreemd randje.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.

Foto: (c) Reporters