Het wordt een warrig jaar van de aap

De grootste overwinning ooit sinds de invoering van de rechtstreekse presidentsverkiezingen in 1996, die behaalde de kandidate van de democratische oppositie (DPP) in Taiwan, Tsai Ing-Wen. Met 56 % tegen 31 % voor Eric Chu van de nationalistische Kwomintang (KMT) en 13% voor de conservatief James Soong van de PFP (Het Volk Eerst, in 2000 afgescheurd van de KMT) maakt ze meteen een einde aan de acht jaar van openlijk geflirt met de Volksrepubliek China. Die was ingezet door uittredend – en na twee ambtstermijnen niet meer verkiesbare – Ma Ying-jeou bij zijn aantreden in 2008. Ontspanning was er, Ma sloot 23 overeenkomsten af met Peking om de investeringen op te vijzelen, de handel te verhogen, en het toerisme aan te zwengelen. Maar de klad zat erin de laatste jaren.

Uitverkoop

De vlottere uitwisseling van kapitaal, goederen, en reizigers had namelijk perverse effecten, die vooral de jongere generatie moeilijk verteerde. Geregeld dook protest op tegen de “uitverkoop” van Taiwan aan China. Dat culmineerde in maart 2014 met een studentenbezetting van het parlement, die drie weken duurde, en een rechtstreeks gevolg was van alweer een handelsovereenkomst die als fnuikend gezien werd voor het zelfstandig beleid. Ma probeerde in extremis nog zijn politiek van opening naar China te verzilveren door een bezoek aan Xi twee maand geleden – maar ook dat werd hem niet in dank afgenomen. De herenigingspolitiek (een oude droom van de KMT, die uitging van een democratisch bewind in Peking) baarde de Taiwanese kiezer steeds meer zorgen. Peilingen gaven aan dat 60 % van de Taiwanezen zich Taiwanees voelt, geen Chinees. Gedeelde cultuur, dat wel, maar geen gedeelde staatsopvatting. In 1992 was dat maar 17 %.

Peking van zijn kant houdt halsstarrig vast aan het principe dat beide partijen in 1992 overeenkwamen: één China, twee interpretaties. Dat ruikt voor de kiezer muf: het voorbeeld van Hongkong laat weinig goeds vermoeden. Dat er de voorbije weken ook vijf onafhankelijke uitgevers als verdwenen zijn opgegeven (wellicht zijn ze ontvoerd naar het Noorden om hun dissidente standpunten in de kiem te smoren), versterkt nog de indruk dat voor Peking macht voorgaat op inspraak. De in 1997 gedane belofte dat Hongkongers nu een eigen Chief Executive vrij mochten kiezen, was ook al begraven, Peking licht eerst het doopceel van de kandidaten, en geeft de keuze tussen twee betrouwbare en volgzame vooraanstaanden.

Chinese druk

Er zijn nog twee andere redenen waarom het wantrouwen in Taiwan is gegroeid. De eerste is een onnodige belediging het land aangedaan. De dag voor de verkiezing ging een video-opname viraal (2,6 miljoen hits !) van de zestienjarige Chou Tzu-yu, een popzangeresje van de groep Twice dat in Zuid-Korea actief is. Tzuyu, zoals ze bekendstaat, had met een Taiwanese vlag gezwaaid, en dat viel slecht in China. Een concert werd geannuleerd, haar contract om de Chinese smartphone van Huawei te promoten in Seoel opgezegd. Onder sterke druk moest de puber een zelfkritiek posten en haar geloof in het ene China bezingen. Een affront voor elke Taiwanees, over de partijgrenzen waren de drie presidentskandidaten het volledig eens dat het om pure afdreiging ging het nationaal gevoel onwaardig.

Maar misschien het diepst van al staken de belabberde economische prestaties, die het failliet aangaven van de opgedreven Chinese samenwerking. Als in de Volksrepubliek de beurs het laat afweten, de groei gehalveerd is, en de greep van Xi op partij en zakenleven steeds steviger klemt, dan was de fall-out in Taiwan veel dramatischer. Het land, dat vooral van de productie van halfgeleiders en computeronderdelen leeft, tekent al negen maanden tereke een daling van zijn uitvoer op. Sinds september 2015 is het officieel in een recessie beland. En het concurrentievermogen ligt op apegapen door de hoge vastgoed- en grondprijzen. De thema’s die, behalve de politiek, de stembusgang beheersten hadden dan ook alles vandoen met concrete, directe verzuchtingen die Ma niet waar kon maken: meer banen, lagere woon- en huurprijzen, hogere basislonen.

Race

Voor Eric Chu was de KMT-kandidatuur trouwens een vergiftigd geschenk. Hij begon met een vrijwel onoverbrugbare achterstand. Hij moest niet alleen tegen de tanende invloed van zijn partij opboksen, hij verving als partijleider pas vrij laat in de race de rampzalige, eerst aangewezen kandidate Hung Hsiu-Chu. Zij vergaloppeerde zich slag om slinger in Chinavriendelijke dithyrambes, wat de afkeer van de kiezer zo intensifieerde dat de KMT geen andere uitweg zag dan haar aan de kant te schuiven. Ma kon maar povere hand- en spandiensten verlenen. Zo treurde hij mediageniek op 14 januari om het afsterven van een der laatste troostmeisjes voor de Japanse bezetter. Cheng-Chen Tao was 94, en werd nooit vergoed voor haar gedwongen prostitutie door Japan. Maar Japan doet de laatste maanden duidelijke toenaderingen, Tokio heeft zich al openlijk verontschuldigd bij Zuid-Korea voor die oorlogsuitwassen. Daar zit natuurlijk een strategische overweging in, waar de Amerikanen alle baat bij hebben: een front te vormen tegen de groeiende agressiviteit van China in de internationale wateren, en de territoriale uitbreidingseisen van Peking.

Status quo

Het baart dan ook geen verwondering dat de nieuwe presidente (die in mei haar taak zal opnemen) al bij haar eerste verklaring beklemtoonde niet verder te zullen gaan dan het status quo (de overeenkomst van 1992). Ze moet natuurlijk ook haar achterban paaien, die voor een flink stuk bestaat uit onafhankelijkheidsgezinden – niet zo vreemd voor een land dat nog 23 diplomatieke erkenningen krijgt, de grootste geldschieter voor ontwikkelingsbijstand en rampenbestrijding uit de regio is, en deel uitmaakt van de belangrijkste economische samenwerkingsverbanden. Tsai liet meteen ook weten dat al haar aandacht naar goedkope behuizing zal gaan (200.000 nieuwe, betaalbare woningen stelt ze in het vooruitzicht), naar een opwaardering van de KMO’s, naar arbeidsduurvermindering (nu werken Taiwanezen 84 uur gespreid over twee weken, dat moet 40 uur per week worden), en naar betere samenwerking met Japan (de oud-kolonisator 1895-1945, die in het land een industrieel platform legde en de eerste spoorverbindingen aanlegde). Tegelijk spaart Tsai de kool en de geit. Japan moet er niet aan denken dat Taiwan zijn aanspraken opgeeft op de Senkaku- of Diaoyu(tai)-eilanden. Wel wil Tsai binnen de begrenzingen van de internationale verdragen blijven, met name de akkoorden van Kairo (1942) en Potsdam (1945). China moet er niet aan denken dat het brutaal zijn grenzen kan uitbreiden. Tsai eist volledig vrije doorvaart door de Zuid-Chinese Zee, één van de drukte vaarroutes ter wereld. Die komt in het gedrang sinds Peking zowat alle eilandengroepen en atollen heeft opgeëist, de territoriale wateren errond, de bodemrijkdommen onder water, en de visrechten. Peking ligt daardoor overhoop met Taiwan én Japan, maar ook met Vietnam, Brunei, Maleisië en de Filippijnen. En met de waakhond van de oceaan, de Zevende Vloot van de VS. De bezorgdheid geldt vooral de wederrechtelijke aanleg van militaire steunpunten en landingsbanen op kunstmatig uitgebreide koraalatollen – een tactiek die de VN niet erkent. To add insult to injury heeft de Chinese president Xi op 16 januari formeel de met kerstmis gelanceerde, nieuwe AIIB-bank (de Aziatische Investeringsbank voor Infrastruktuur, waarin 57, ook Europese, landen participeren) geopend op een symbolische plek: het Diaoyutai State Guesthouse. Voorzitter wordt de Chinese minister van financiën Lou Jiwei.

Nog erger

De uitslag van de verkiezingen op Taiwan was, hoewel voorspeld, erger uitgevallen dan verwacht voor Peking. Voor het eerst haalt ook de DPP de absolute meerderheid in de Wetgevende Yuan, wellicht 68 zetels op 113. Dat zal Tsai toelaten de kiesgerechtigde leeftijd verlagen van 20 naar 18 jaar. Het zijn vooral de jongeren die de Chinapolitiek van de KMT de strot uitkomt. Ik zeg ‘wellicht’, omdat de zetelverdeling afhangt van de dubbele stem: 73 gaan naar de kandidaat die in elke kieskring als eerste door het lint komt (first past the post), 6 zijn gereserveerd voor de oorspronkelijke bewoners van Taiwan, 34 andere worden verdeeld tussen partijen die ten minste 5 % van de stemmen haalden volgens het systeem D’Hondt. Het zal dus mede afhangen van onafhankelijken en kleine partijen of er een ‘groene’ (zelfstandigheidsgezinde) meerderheid van 85 bereikt kan worden om referenda te houden over grondwetswijzigingen. De DPP heeft nooit de ‘konsensus’ van 1992 onderschreven. De ‘blauwe’ groep die naar hereniging met China streeft knijpt de billen samen.

Zwaktes

Er blijven niettemin nog enkele zwakke plekken over in de beleidsopties van Tsai. De eerste is de uitbouw van mogelijke bondgenootschappen. Voor de hand ligt de bij jongeren immens populaire, zeer jonge partij NPP (Nieuwe Macht). Het boegbeeld van de NPP heeft in elk geval de defensiespecialist van de KMT verslagen in het Wanhuadistrikt van de hoofdstad Taipei. Freddy Lim, oudvoorzitter van Amnesty International op het eiland (2010-2014), en al twintig jaar frontman van de black metal band Chtonic (de ‘Black Sabbtah’ van Taiwan), sluit naadloos aan bij de Zonnebloembeweging die in 2014 het parlement innam. Behalve zijn roep om meer democratie, minder corruptie, een rechtvaardiger samenleving, verdedigt hij ook concreet de grondrechten van de inheemsen, het homohuwelijk, de duurzame landbouw. Dat valt misschien moeilijk te rijmen met Tsai, die er zich op beroemt haar grote voorbeeld Margaret Thatcher te zullen navolgen. Tsai heeft een rechtenbul, en een diploma van de London School of Economics. Lim had niettemin de wind in de zeilen, mede door dwaze uitspraken van zijn tegenstander die laatdunkend zei dat ‘alle langharigen psychopaten zijn’ – Lim draagt een paardenstaart. De NPP heeft niettemin op nog geen jaar tijd 40.000 leden gerekruteerd en stond in de peilingen op 7 % – in elk geval boven de kiesdrempel van 5 % voor de toekenning van partijzetels.

Tweede pijnpunt voor Tsai is net haar radicaal economisme. Hoe dat samengaat met de sociale beloften die ze gedaan heeft staat nog te bezien. Derde dreiging is de rijkdom haar tegenstander, de KMT. De KMT beschikt over gekende bezittingen ter waarde van 25,6 miljard Taiwanese dollar (NT$) – zo’n 700 miljoen euro. DPP kan op amper 479 miljoen NT$ bogen. En ten slotte hangt veel af van de Amerikaanse presidentsverkiezingen, en de steun die de VS willen geven aan de verdediging van Taiwan. President Obama heeft in elk geval al beslist om viceminister Antony Blinken van het State Department voor overleg naar Peking te sturen kort na deze verkiezingen. Tegelijkertijd gaat Blinkens voorganger William Burns naar Taipei om Rsai op de hoogte te houden. Van China moet Tsai geen tegemoetkoming verwachten. Haar naam werd vrijwel onmiddellijk na haar zege van het internet gehaald, Chinese kranten zoals de Global Times noemen haar steevast de “leidster van het eiland”, geen “president” (dat deden Ma en Xi ook niet bij hun ontmoeting, ze hielden het braafjes bij “Mijnheer”). En een steekje onder water kan er altijd bij: bij haar laatste campagne (die ze trouwens voerde in het hartland van de KMT, het stadion van Banciao in Nieuw Taipei, en voor het presidentieel paleis op de Katagalanlaan) sprak ze de menigte toe, “reportedly wearing a bullet-proof vest”. Alsof IS en Al-Kaida klaarstonden om haar de keel over te snijden. Wel is er sympathie vanuit Hongkong. De kwaliteitskrant, de South China Morning Post, noemde haar onverbloemd “the first female president of Taiwan”.

De simpele uitdagingen zullen allicht nog de moeilijkste worden. Zo zijn vorig jaar de lokalen voor moeders die borstvoeding geven, gesloten in de ondergrondse, de MRT. Daar is overigens, naar Singaporees voorbeeld, alles wat aanstootgevend is verboden: kauwgom, snoepjes, eten en drinken. Bezorgde burgers hadden een rechtszaak aangespannen tegen de MRT, omdat het gelijkheidsbeginsel werd overtreden. Baby’s kregen meer privileges dan volwassenen. De klagers hadden ook eet- en drinkplekken voor de groten geëist. De rechter gaf hun gelijk. MRT zag geen kans die cafetaria’s te realiseren. En dus moeten de moeders maar onder hun hesje de baby blijven voeden. Dat soort uitwassen is typisch voor het Jaar van de Aap: onberekenbaar, grappig zuur, en onvoorspelbaar. Zoals het presidentschap van Tsai Ing-wen.