Hysterie lijmt zich vast aan de democratie, geef vandalen geen forum

Geweld blijkt niet langer de ondergrens te zijn van wat aanvaard wordt als politiek meningsverschil. Militant vandalisme en geweld schijnen meer en meer gewoon te worden, van Schaarbeek over musea en politieke bijeenkomsten tot tv-studio’s. De hysterie en ‘doel heiligt de middelen’ ondergraven de democratie feller dan het populisme.

Le bruit des bottes

Zwarte Zondag (24 november 1991) zit vooraan in mijn politieke ontwikkelingsjaren. Ik was toen 17 en al erg politiek geïnteresseerd. Mijn hele politiek bewuste leven ben ik opgegroeid met regelmatige waarschuwingen voor het dreigende fascisme. Het woord is een containerbegrip geworden. Officieel gecanoniseerd in De Standaard (niet toevallig) door Annelien De Dijn, professor aan de Universiteit Utrecht, waar ze een leerstoel politieke en intellectuele geschiedenis bekleedt. Volgens De Dijn mag je de term fascist gebruiken ‘om onze afkeer voor ideeën te benadrukken’, zelfs al zijn die strikt genomen niet fascistisch. Als woorden er voor professoren al niet meer toe doen…

Maar niets is echt nieuw. In Trouw moet blijken, met teksten van Mark Grammens (1933-2017) uit Journaal (1988-2013), blijkt dat dit een oude truc is. Lode Wils deed dat al met Grammens in 1994. In de situering van het artikel in het boek legt Jean-Pierre Rondas uit dat het draait om de discussie dat de Vlamingen via de staatshervormingen kregen wat ze vroegen. ‘Wie nu nog meer vraagt is antibelgicistisch en wie antibelgicist is neigt naar fascisme: behoort dat niet tot de academische doxa vandaag?’

Geen tolerantie voor tegenstanders

Het uitrekken van betekenissen van woorden is niet onschuldig. Hetzelfde gebeurt met racisme. In 2004 werd het Vlaams Blok zo veroordeeld. Mijn generatie is opgegroeid met het voorhouden dat er geen tolerantie moest zijn voor tegenstanders van de tolerantie. Dat waren zonder fout wie iets rechtser dacht: intolerant, racist en fascist. Wie zo opgevoed is, hoe zal die opvoeden? Wat zal dat doen met het publieke debat?

Wel, dat zien we vandaag: groeiende onverdraagzaamheid tegen andersdenkenden. Open Twitter maar eens en zie de ingegraven posities van het grote gelijk. Als het dan in tijden van pandemie wat op de spits wordt gedreven, dan is er geen verdraagzaamheid voor complotdenkers en anti-vaxxers. En rek die betekenis ook maar flink open zodat wie niet de afgebakende paden volgt, erin past. Allemaal in dienst van De Waarheid, Wetenschappelijke Waarheid.

Volgende stap is geweld

Na uitsluiting volgt geweld. Daar zijn we nu. Een groep tegenbetogers bij een lezing van Filip Dewinter? Dat is al zo sinds 1991. Niets nieuws. Maar hem op de grond trekken? Geweld gebruiken dus, dat vinden de huidige betogers blijkbaar een goed idee.

Tweede voorbeeld, Brussel. Je kan het oneens zijn met het mobiliteitsbeleid van je stad of gemeente. Dan betoog je, je organiseert petities en manifestaties en verhoogt de druk. Of je gaat mokkend wachten op de volgende verkiezingen en stemt dan voor een ander bestuur met andere mobiliteitsplannen. In Schaarbeek en Kuregem kwam het tot geweld, afbraak van straatmeubilair en geweld. Het meest schokkende is nog dat er niet wordt tegen opgetreden en dat het vergoelijkt wordt. Waar was de politie? Hoeveel pv’s zijn er opgesteld? De schuldigen staan op camera, wordt er opgetreden? Of kan zoiets tegenwoordig open en bloot en straffeloos?

Klimaatgeweld

De vorige voorbeelden kan je met enige goede of slechte wil nog incidenten noemen. Maar het vandalisme op cultuureel erfgoed door klimaatactivisten is systemisch, bedoeld en georganiseerd. Klimaatactivisten bekladden Van Gogh, Picasso, Vermeer, Monet…  om aandacht te vragen voor de klimaatverandering. Gewapend met een camera, soep of puree en secondelijm.

Die radicalisering komt niet uit de lucht vallen. Ze werd aangekondigd in een vrije tribune in De Morgen op 11 mei 2022. Aaron Van Poecke schreef toen een opmerkelijke vrije tribune waarin hij aangaf dat de klimaatactie moest afstappen van haar pacifistische manier van actievoeren. Een duidelijke oproep tot geweld in een vrije tribune in een krant, blijkbaar kan dat tegenwoordig.

Systemisch geweld

Dat kan omdat ze beroep doen op het concept ‘systemisch geweld’ van Slavoj Žižek. ‘Systemisch geweld ontstaat als gevolg van het dagelijks functioneren van onze economische en politieke systemen. Voorbeelden van systemisch geweld zijn schade aangericht door vervuiling, gevolgen van extreme weersomstandigheden en degradatie van inheems land.’ In zijn artikel besluit Van Poecke dat gewelddadige acties moeten gezien worden als een vorm van zelfverdediging tegen ‘buitensporig systemisch geweld’. Vreedzaam protest of zelfs sabotage zal niet genoeg zijn, ‘de klimaatbeweging zal haar acties moeten opschalen, en dat zal snel moeten gebeuren.’

Onder de dekking van dergelijke praatjes, is de klimaatactie geradicaliseerd. Met de zegen van de media. De geradicaliseerden mogen, bijna zonder tegenspraak, in de media hun zaak verdedigen. Om zich daarna, als nieuwe BV vast te kleven aan een Vermeer.

De lijmactivisten krijgen ook luide verbale steun van opiniemakers en academici. Die verpakken ‘het doel heiligt de middelen’ in dure woorden. Het publiek debat glijdt op die manier in sneltempo af naar een vorm van hysterie. Hoe sterker je je politieke eisen kan vertalen als ‘systemisch geweld’, hoe meer het straffere acties verrechtvaardigt. Debat en argumenten? Dat stadium zijn we voorbij! Of hebt u onlangs iemand gehoord die vond dat dit of geen klimaatrapport een beetje te hard van stapel loopt? Als er geen dergelijk debat is, is er iets mis.

Beroep doen op het concept ‘systemisch geweld’ is een academische vrijgeleide voor hysterie, vandalisme en geweld. In Kuregem kunnen ze zeggen dat ze door het mobiliteitsplan ‘systemisch geweld’ ervaren. Dus actie is verantwoord. Filip Dewinter zou beroep kunnen doen op dat concept. Hij kan zijn boek hertalen van ‘omvolking’ naar ‘systemisch geweld door massamigratie’.

Hysteriedemocratie

Ik heb veel respect voor wie oprecht bekommerd is voor het klimaat. Zoals ik ook respect heb voor wie vindt dat de buurt waarin hij of zij leeft te snel verandert. Dat de maatschappij ontwricht wordt. Maar kan daar nog rustig over gepraat en gediscuteerd worden?

Hysterie neemt het over van debat. We leven in de schizofrene tijd dat er langs de ene kant openlijk gewerkt wordt aan wetten om ‘haatspraak’ strafbaar te maken. Maar dat we langs de andere kant tolereren dat er in politieke actie geweld wordt gebruikt. Hoe valt dat met elkaar te rijmen? Vandalisme en geweld zijn voorbij de grens van wat in een democratische rechtstaat toelaatbaar is. De hysteriedemocratie heeft geen toekomst, iedereen moet daarin zijn verantwoordelijkheid nemen. Vandalen verdienen geen forum, hoe legitiem je hun eisen ook mag vinden.