Irak was slechts de brandversneller

2,6 miljoen woorden. Zoveel had de commissie van sir John Chilcot nodig om tot een conclusie te komen die binnen en buiten Europa al lang gemeengoed is: dat Tony Blair onvoldoende basis had om de Amerikaanse inval in Irak te steunen. In Vlaanderen waren de voorstanders van Irakoorlog destijds in 2003 al op één hand te tellen. Sindsdien hebben de Pieter De Crems en Mark Eyskens’en van deze wereld hun steun stilzwijgend begraven. De inval in Irak is uitgedraaid op een ongezien fiasco. Niet alleen zijn de beruchte massavernietigingswapens nooit gevonden: na de val van Saddam is het land in een ongeziene chaos en burgeroorlog gestort. Tot op vandaag kunnen de Amerikanen het land niet volledig verlaten. Misschien werd het rapport van Chilcot net daarom met een triestig triomfalisme onthaald.

Veel Europeanen wijzen Blair ook dertien jaar na de invasie nog gretig met de vinger. Daar zijn twee grote redenen voor. De eerste reden is zelfbevestiging. Al wie in de lente van 2003 stond te betogen voor de Amerikaanse ambassade, haalt nu graag zijn gram. Iedereen vindt het fijn om een groot gelijk te krijgen. Soms ontstaat de indruk dat de weerzin voor Bush & Blair in het algemeen en de Irakoorlog in het bijzonder identiteitsvormend is geweest voor een hele generatie. De tweede reden is opluchting. Het komt zeker linkse Europeanen goed uit dat de schuld voor het wereldleed eens afgeschoven kan worden op iemand die géén kleurtje heeft en níet met de koran is opgevoed. Iedereen die vindt dat ‘islamofoben’ moslims de ‘zondebok’ maken, is nu maar al te bereid om van de voorstanders van de Irakoorlog de zondebok te maken. 

Hypocrisie over democratie

Er is wel iets vreemds aan de hand met al die woede jegens Bush en Blair. Want de Irakoorlog heeft natuurlijk wel een wrede dictator ten val gebracht – en waren we niet tegen dictators? Dezelfde mensen die zich graag laten voorstaan op hun verzet tegen de Irakoorlog, waren enkele jaren geleden ook de grootste fans van de Arabische Lente. In 2010-2011 vroeg niemand of de dictators van Tunesië, Egypte of Libië wel massavernietigingswapens hadden: zij waren dictators en moesten dus verdwijnen. Alleen in discussies over Irak hoor je vandaag nog het argument dat een dictator in het Midden-Oosten zowat de enige garantie is op stabiliteit. Met Saddam was er rust en bleven de fundamentalistische moslims stevig onder de duim. Als ‘we’ Saddam aan de macht hadden gelaten, was er van de opkomst van Islamitische Staat volgens heel wat mensen geen sprake geweest. 

Het progressieve kamp hanteert hier een zeer dubbele moraal. Als alle fervente tegenstanders van de Irakoorlog consequent zouden zijn in hun analyse, dan zouden ze ook moeten toegeven dat Europa beter af was met Hosni Moebarak, Moammar Khadaffi en zelfs Bashar Al-Assad stevig in het zadel. Net zoals Saddam Hoessein waren zij weliswaar wrede dictators, maar ook stevige dammen tegen de opkomst van het islamitisch fundamentalisme. Ofwel is Europa een voorstander van de verspreiding van democratie in het Midden-Oosten – en dan wordt het moeilijk om al te veel storm te lopen tegen de inval in Irak – ofwel is Europa een voorstander van stabiliteit in het Midden-Oosten – en dan hadden we bij nader inzien toch niet zo moeten staan dansen toen de Arabische Lente onze meest betrouwbare grenswachters aan kant schoof. 

Tony Blair heeft ongetwijfeld vele fouten gemaakt, maar dat is nog geen reden om hem retroactief alle miserie van de laatste jaren in de schoenen te schuiven. Veel mensen lijken te vergeten hoe anders de wereld er in 2003 uitzag. Wie dertien jaar geleden de Arabische Lente of de oprichting van de Islamitische Staat zou hebben voorspeld, zou uitgekreten zijn voor onheilsprofeet of dromer. Zelfs de grootste tegenstanders van de Irakoorlog hadden ten tijde van de inval niet verwacht dat de almacht van de Verenigde Staten zo relatief zou blijken en dat het Midden-Oosten zo ingrijpend zou veranderen. Er speelt in het hele achterhoedegevecht over de oorlog in Irak veel hypocrisie, opportunisme en streberige gelijkhebberij. 

Wat niet benoemd mag worden

De overdreven nadruk op de schuld van Tony Blair is ook een uiting van diep eurocentrisme. Blijkbaar zijn er nog altijd veel Europeanen die geloven dat er zonder het Westen niets beweegt in het Midden-Oosten. Alsof het gewelddadig islamisme zonder Westerse tussenkomst nooit vaste voet aan de grond zou hebben gekregen. Alsof terroristen alleen gedreven worden door historische trauma’s die hen zijn aangedaan door blanke booswichten. Alsof het Midden-Oosten zonder Bush en Blair een stabiele regio zou zijn, vol gelukkige mensen die in vrede met elkaar samenleven en de vrije democratieën geen kwaad hart toedragen. Alsof de Irakoorlog meer was dan alleen de brandversneller die een al veel langer smeulend vuur slechts deed oplaaien. 

Versta dit stuk niet verkeerd: natuurlijk heeft de Irakoorlog een zeer negatieve rol gespeeld. Rechtstreeks, omdat veel wapenvoorraden en officieren uit het leger van Saddam vandaag de ruggengraat vormen van de Islamitische Staat. En onrechtstreeks, omdat het wegvallen van een stabiel regime in Irak de nodige ruimte heeft gelaten voor de vestiging van het kalifaat. De vraag is echter niet of de Irakoorlog een factor is geweest. De tegenstanders suggereren heel wat meer, namelijk dat de Irakoorlog aan de oorzaak ligt van het ontstaan van de Islamitische Staat. Dat er zonder de invasie van 2003 nooit een kalifaat zou gekomen zijn. Voor deze stelling zijn eigenlijk geen bewijzen. Er zijn integendeel veel aanwijzingen van het tegendeel. 

De fundamentalistische en imperialistische tendensen binnen de islam zijn veel ouder dan de oorlog in Irak. Ook zonder het beleid van Bush of Blair was er binnen de islam een problematisch gebrek aan wat wij Verlichting noemen. Fundamentele mensenrechten – zoals gelijke rechten voor vrouwen of holebi’s – stonden al lang voor 2003 onder zware druk in de moslimwereld. Het terrorisme is niet pas ontstaan na de val van Bagdad. Het is eenvoudig, zelfs verleidelijk, om alle schuld in de schoenen te schuiven van een paar Westerse leiders die we sowieso al niet echt mochten. De waarheid is dat de huidige confrontatie tussen democratie en islamisme er vroeg of laat zou gekomen zijn. Het islamisme is immers geen reactie op een invasie – het is een opstand tegen de moderniteit zelf. 

Foto: (c) Reporters