Plan B: een zonneschild boven de Noordpool

Berichten over weerexcessen beheersen de media. Dezer dagen gaat dat zelfs ten koste van hoogst opbeurend wereldnieuws over een ‘eens in een generatie’-doorbraak op het vlak van ons inzicht in het leven: hoe de 3D-vorm van een proteïne voorspeld kan worden op basis van een DNA-sequentie.

Fit for 55?

Opvallend bij die media-aandacht was de recente roep om meer klimaatadaptatie en de bijhorende kritiek op de eenzijdige focus op klimaatmitigatie (i.e. reductie van CO2-uitstoot). Die laatste strategie dient voor de lange termijn en werkt globaal, terwijl adaptatie voor de korte termijn is en lokaal werkt. De geoloog Manuel Sintubin sprak in verband met het gebrek aan aandacht voor klimaatadaptatie zelfs over ‘een slag in het gezicht van al wie hebben en houden heeft verloren’ (in de recente watersnood). De Vlaamse politoloog Hans Bruyninckx, directeur van het Europees Milieuagentschap, wijst daar ook op: we moeten op beide strategieën inzetten, heet het plots, klimaatmitigatie en klimaatadaptatie.

De EU zelf denkt daar nochtans anders over: met haar fit for 55-plan wil ze de CO2-uitstoot in Europa tegen 2030 met 55 procent verminderen. Kwestie van tegen 2050 klimaatneutraal te zijn. In het persbericht over het plan wordt met geen woord gerept over adaptatie. Bovendien produceren de EU-landen gezamenlijk maar 16% van de wereldwijde CO2-uitstoot. Geen nood echter: met hun ‘carbon border tax’ willen de mandarijnen van de EU de rest van de wereld dwingen om dezelfde weg in te slaan. Ook al gaat dat in tegen de uitdrukkelijke wens van de Verenigde Staten (voor wie het een ultiem redmiddel is) en dreigt het binnen de kortste keren een handelsoorlog uit te lokken.

Maar zo kennen we de zich moreel verheven voelende, quasi-democratische EU-hegemon natuurlijk: onder het bewind van de gesjeesde en bij wijlen infantiele Duitse politica Ursula von der Leyen lijkt hij pas echt tot volle, tirannieke wasdom te komen.

De morele factor

Een van de redenen voor die eenzijdige focus op klimaatmitigatie is allicht moreel van aard: de mens heeft ‘gezondigd’ door veel te veel broeikasgassen te produceren en moet zijn en haar leven beteren. Nochtans was die menselijke productie van broeikasgassen een noodzakelijke prijs voor de opbouw van onze moderne, wetenschappelijke en technologische cultuur. Ze stelt bovendien ook niet zo heel veel voor, vergeleken met de gigatonnen koolstofdioxide die de aarde zelf om de 20 à 30 miljoen jaar uitbraakt vanuit zogenaamde LIPs (large igneous provinces).

Het is trouwens ook zeer de vraag of klimaatmitigatie zal werken. Volgens het bekritiseerde ESCIMO-klimaatmodelalvast niet: we hadden minstens 50 jaar geleden al broeikasgasneutraal moeten zijn. Wegens de opwarming van voor 1960 zijn er namelijk processen in gang gezet die een verdere opwarming van onze planeet onvermijdelijk maken. Daarbij speelt een verminderd albedo-effect (reflectie van zonlicht) door het smelten van ijs een sleutelrol.

Fossiele brandstoffen en kortzichtigheid troef

Verder kunnen we enkel vaststellen dat de vraag naar ‘smerige brandstoffen’ blijft stijgen en dat de CO2-uitstoot jaar na jaar blijft toenemen, pandemie of geen pandemie. Ongeveer de helft van de fossiele energiestructuur werd na 2004 gebouwd. België doet daar straks aan mee, en wordt zodoende, qua elektriciteitsvoorziening, zowat de slechtste leerling van de Europese klas. Op aandringen van ‘de groenen’ dan nog. Gekker dan dat kun je het niet verzinnen.

Gaan we die eeuwenoude trend in CO2-uitstoot werkelijk plots in een paar decennia tot nul kunnen reduceren? Het valt ten zeerste te betwijfelen: economische groei blijft onverminderd zowat de enige zin van ons collectieve bestaan en veel belangrijker dan welke energie-transitie ook, in het bijzonder in groeilanden en CO2-kampioenen zoals China. Daar kan voorlopig geen zondvloed, tycoon, hittegolf of bosbrand tegenop: kortzichtigheid (en hypocrisie) troef.

Het Antropogeen begint frisjes

Een en ander voorspelt weinig goeds. De diepe geschiedenis van onze planeet suggereert in elk geval dat haar potentieel om verder op te warmen nog bijzonder groot is. Anders gezegd: historisch gezien is het nu, aan het prille begin van het Antropogeen, nog zeer frisjes op planeet aarde: het ijs dat in gigantische hoeveelheden opgestapeld ligt op Groenland, de polen en het hooggebergte is vrij uitzonderlijk.

Je hoeft geen Nostradamus te zijn om te zien waar dit gaat op uitdraaien: nog veel grotere klimaatrampen en de dreiging van ‘runaway climate change’ gaan ons vroeg of laat dwingen over te gaan tot klimaatcontrole via zonnereflectie (zoals er nu al vormen van weercontrole bestaan). De hele planeet afkoelen, is geen goed idee, wegens de neveneffecten dat dit zou hebben. Al zouden die niet of minder optreden bij een lage dosering.

In tegenstelling tot wat de term ‘geo-engineering’ suggereert, kunnen we echter ook een deel van de atmosfeer afkoelen. Door zonlicht boven het zeer snel opwarmende Noordpoolgebied te blokkeren of te reflecteren, zouden we er bovendien enkel het snel verminderende albedo-effect nabootsen.

Tal van voordelen

Een afkoeling van de ruime Noordpoolregio (inclusief Groenland) zou in elk geval een groot aantal belangrijke voordelen bieden. Het zou natuurlijk om te beginnen helpen om de opwarming van de aardse atmosfeer te vertragen. Verder zou dit zonneschild de uitstoot van enorme hoeveelheden methaan (de permafrost) en CO2 (opgeslagen in de uitgestrekte en zeer brandbaar gebleken boreale bossen) helpen verhinderen. Last but not least zou het ook de belangrijke straal- en golfstroom beschermen. De straalstroom is namelijk het resultaat van het grote, maar momenteel snel afnemende, temperatuurverschil tussen de Noordpool en de minder snel opwarmende evenaar, terwijl de voor ons klimaatsysteem cruciale golfstroom bedreigd wordt door zoet smeltwater. Zowel de zomerzondvloed in onze streken als de recente hittegolf aan de andere kant van de Atlantische oceaan waren trouwens het resultaat van door een verzwakkende straalstroom ontstane geblokkeerde weersystemen (ook de afzwakkende golfstroom heeft al gevolgen voor ons weer).

Tot slot zouden we met een arctisch zonneschild ook ervaring opdoen om straks eventueel andere regio’s en in het bijzonder de Zuidpool af te koelen. Want ja, die warmt ook zeer snel op. Bovendien liggen de gigantische ijsmassa’s er op land. Wanneer die binnen een aantal decennia sneller beginnen smelten, zullen over heel de wereld tal van zeer dicht bevolkte gebieden langzaam maar zeker onder de golven verdwijnen, waaronder ook Vlaanderen.

Pikant detail: men heeft recent ontdekt dat de stabiliteit van het relatief veilig geachte oostelijke deel van Antarctica in hoge mate afhankelijk is van een laag zeeniveau. En dat is op zijn beurt vooral te danken aan op noordelijke landmassa’s opgeslagen ijsmassa’s.