Jeffrey D. Sachs: ‘Het Oekraïens conflict ging altijd om de NAVO’

Is de VS verantwoordelijk voor het opblazen van de Nord Stream-gaspijpleidingen in de Baltische Zee? Die mogelijkheid blijft openstaan. Zeker na het artikel van onderzoeksjournalist Seymour Hersh, eerder op Doorbraak kritisch besproken door Alexander van der Meer.

Maar Hersh is niet de eerste die de schuld aan de Amerikanen toeschrijft. De Amerikaanse economist, politiek analist en diplomaat Jeffrey D. Sachs sprak die beschuldiging eind vorig jaar al uit tijdens een gesprek voor het Bruno Kreisky Forum in Wenen. Sachs gaat zelfs verder: Europa laat zich blind leiden door de Amerikaanse belangen en is gedoemd de prijs voor het Oekraïens-Russische conflict te betalen.

Sachs is niet de eerste de beste. Hij was adviseur van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties onder Kofi Annan en Ban Ki-Moon. Hij adviseerde na de val van de Berlijnse Muur verschillende landen, waaronder Polen en Rusland, bij de overgang van een communistische naar een markteconomie. Daar ontwikkelde hij een inzicht in de denkwereld van de Russische machtshebbers en bevolking. Een inzicht dat hem in staat stelt de oorlog in Oekraïne genuanceerder te bekijken. Om die reden mocht hij, onder andere, eerder deze week op uitnodiging van Rusland zijn verhaal doen bij de VN Veiligheidsraad.

Risk

Volgens Sachs is het duidelijk dat de oorlog tussen Oekraïne en Rusland eigenlijk al begon in 2014. De revolutie op het Maidanplein maakte komaf met de verkozen maar Russisch gezinde president Viktor Janoekovitsj. Daarop kwam een Rusland vijandig gezind bewind aan de macht, met steun van de VS en Europa en in strijd met de Oekraïense grondwet. In Sachs’ analyse paste die revolutie perfect in het Amerikaanse plaatje, waarbij de VS ernaar streeft om de NAVO zover mogelijk naar het Oosten op te laten schuiven. De bedoeling zou zijn om een einde te maken aan de Russische invloedssfeer. De VS verdraagt namelijk geen bedreigingen tegen de eigen hegemonie.

Om aan te tonen wat hij daarmee bedoelt refereert Sachs aan het spel Risk, een gezelschapsspel dat hij in zijn jeugdjaren veel speelde. Daarbij is het de bedoeling om in alle landen op de wereldkaart je troepen te plaatsen. Zolang dat niet gelukt is, kan een buurland jouw troepen verjagen. Sachs trekt de parallel met de buitenlandpolitiek van de VS. De Amerikanen hebben op dit moment in zowat 80 landen militaire basissen. Jammer genoeg zijn er 193 landen in de wereld, zodat ze zich bedreigd voelen in elk land waar ze een basis hebben zonder dat dit ook in het buurland het geval is.

Onpopulaire opinie

Sachs is zich bewust van het feit dat zijn analyse in eigen land niet in de smaak valt. ‘Iedereen in de VS haat me voor wat ik zeg. (…) Er wordt van mij verwacht dat ik zeg dat het over een niet-uitgelokte oorlog gaat die begon op 24 februari 2022 omdat Poetin een irrationele gek is die denkt dat hij Peter de Grote is. Dat is het officiële narratief. Maar dit is niet hoe de oorlog begon. Dit is niet de achtergrond van het conflict en het is evenmin een verhaal dat kan leiden tot het veilig beëindigen van de oorlog.’

‘Deze oorlog begon toen de VS besliste om de NAVO te laten opschuiven naar Oekraïne en Georgië. Als je naar de kaart kijkt zie je zo de bedoeling die Zbigniew Brzeziński (Pools-Amerikaanse diplomaat, nvdr.) eerder al onder woorden bracht: als we de NAVO hebben in Oekraïne, Roemenië, Bulgarije, Turkije en Georgië, dan omsingelen we Rusland in de Zwarte Zee, in Sebastopol. In mijn visie gaat het over de tweede Krimoorlog, want dit is exact hetzelfde idee als dat van Palmerston en Napoleon III. Maar die boodschap mag je niet brengen.’

‘Op dit moment mogen we enkel nog zeggen dat we Oekraïne volmondig steunen. Dat betekent volgens mij dat we de Oekraïense bevolking gaan liefhebben tot hun dood. Ik heb de Oekraïners aan het begin van de oorlog gewaarschuwd dat ze het Afghanistan van Europa gaan worden, met jaren vol destructie in het vooruitzicht. Wat een einde kan maken aan de oorlog is een duidelijk statement dat de VS de NAVO niet laat uitbreiden naar Oekraïne in ruil voor een terugtrekking van Rusland. Daarna moeten we dan een neutrale ruimte laten tussen de twee supermachten om de veiligheid te garanderen. We moeten begrijpen dat wederzijdse voorzichtigheid en respect tussen supermachten ons ver kan brengen wanneer we oorlog willen vermijden.’

Korte geschiedenisles

Sachs vervolgt zijn uiteenzetting met een korte geschiedenisles die de bedoelingen van de VS duidelijk maakt. Toen Gorbatsjov in 1990 het Warschaupact, de tegenhanger van de NAVO, ontbond beloofden de Amerikanen dat ze geen misbruik van de situatie zouden maken door de NAVO uit te breiden naar het Oosten. Maar de Amerikanen hielden zich niet aan die belofte.

In 1999 traden Hongarije, Polen en Tsjechië toe tot de NAVO. In 2004 was het de beurt aan Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Slovenië en Slowakije. In 2008 zette president Bush, tegen de wil van de Europese leiders, de uitbreiding van de NAVO naar Oekraïne en Georgië op de agenda op de NAVO-top in Boekarest. De dag erna was er een topbijeenkomst tussen Rusland en de NAVO, waarop Poetin aan Bush duidelijk maakte dat indien de NAVO die plannen ten uitvoer zou brengen, Rusland de Krim zou annexeren. De Krim is namelijk de enige Russische ijsvrije marinebasis en is dat al sinds 1783.

Ondertussen gebeurde er nog een en ander in de wereld. In 1999 bombardeerde de NAVO gedurende 41 dagen de Servische hoofdstad Belgrado. De Russen stonden perplex. De Serviërs waren hun klassieke bondgenoten. ‘We vernietigden de infrastructuur, de stroomvoorziening en de waterbevoorrading’, stelt Sachs. ‘Dat was Bill Clinton. Niemand had het toen over oorlogsmisdaden. We zouden Servië breken om de Kosovaarse onafhankelijkheid af te dwingen. De Russen moesten aanzien dat hun bondgenoot in het midden van Europa door de NAVO werd platgebombardeerd. Hoeveel keer per dag moeten we momenteel aanhoren dat het Oekraïens conflict de eerste Europese oorlog is sinds 1945? Dat is een leugen. In 1999 voerde de NAVO een oorlog tegen Servië. De NAVO, niet de VS.’

Na 9/11 trok de VS naar Afghanistan. Poetin plooide en steunde de VS aanvankelijk. In 2003 viel de VS onder valse voorwendselen Irak binnen. Wederom een bondgenoot van Rusland. Poetin werd volledig aan de kant geschoven, ondanks zijn protest.

En dan kwam in 2014 als kers op de taart de Maidan-revolutie in Oekraïne. Een nieuw regime kwam aan de macht. Twee opstandige provincies, Loegansk en Donetsk, riepen de onafhankelijkheid uit en Poetin annexeerde de Krim, zoals hij eerder in 2008 had aangekondigd. Toen kwam Angela Merkel met het Minsk-II-akkoord op de proppen.

‘Nu weet ik uit de eerste hand dat Oekraïne nooit de bedoeling had dat akkoord te implementeren’, verklaart Sachs. ‘Ondertussen overspoelden de VS Oekraïne met wapens en training om zich binnen de NAVO te kunnen integreren. In 2021 vroeg Poetin aan Biden om de uitbreiding van de NAVO te stoppen. Ikzelf belde met het Witte Huis om te vragen om duidelijk te zeggen dat de NAVO niet verder zou uitbreiden, om oorlog te voorkomen. Daar kreeg ik te horen dat ik me geen zorgen moest maken want dat de Oekraïne er nooit bij zou komen. “Mooi”, zei ik, “maak dat dan publiek bekend, om een oorlog te stoppen, of op z’n minst duidelijk te maken aan de rest van de wereld dat áls er oorlog komt, die niet draait om de NAVO”. Maar ze wilden daar niet van horen.’

‘Het draait dus wel degelijk om de NAVO. Dat is al die tijd zo geweest. Het gaat om de uitbreiding van de NAVO, om de Krim, het feit dat westerse controle over Oekraïne Rusland machteloos terugdringt in een uithoek van Eurazië. Dáár gaat het om.’

Nord Stream

Sachs stelt tijdens zijn optreden in Wenen ook onomwonden dat de VS achter het opblazen van de Nord Stream-pijplijn zit. Gevraagd of hij dat kan bewijzen verklaart hij dat alles in die richting wijst: de verklaringen van Biden op 7 februari 2022 over het beëindigen van het Nord Stream-project indien Rusland Oekraïne zou binnenvallen. Er is zijn nadrukkelijke vermelding dat de VS daartoe over de juiste middelen beschikt. De VS controleert en monitort het gebied waarin de explosie plaatsvond. Voor Sachs bestond er al geen twijfel over wie de hand had in die sabotageactie tegen de Russisch-Duitse kritieke infrastructuur, vóór het artikel van Seymour Hersh verscheen.

Sachs verduidelijkt zijn standpunt verder. ‘Onze minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken had het over een geweldige kans om de Europeanen van het Russische gas af te krijgen. Wat een vreemde verklaring, indien je — zoals de VS beweert te doen — bezorgd bent over internationale bedreigingen tegen cruciale infrastructuur. Je zou verwachten dat hij het heeft over een verschrikkelijke misdaad, een bedreiging van de wereldvrede. Maar nee, hij noemde het een geweldige kans. Dit was een onderdeel van de Amerikaanse buitenlandse politiek.’

‘De pers heeft met geen woord gerept over dit incident en de mogelijke schuldigen. Ik vond dat vreemd en sprak een reporter van een grote krant aan die ik al jaren goed kende. Ik zei hem dat de VS dit had gedaan. Hij antwoordde dat hij het daar natuurlijk mee eens was. Toen ik hem vroeg waarom zijn krant dat dan niet schreef, verschool hij zich achter de redactie die geen echt bewijs in handen hadden en dat het ingewikkeld was. Ik merkte op dat zijn krant dat vroeger wel gedaan zou hebben, dat zij schreven over Nixon en Watergate en de Pentagon-papers. Daarop zei hij dat die krant niet langer bestond.’

Onbegrip voor Europese houding

Er valt dus wel een en ander te zeggen voor de betrokkenheid van de VS en de NAVO bij het uitbreken van het huidige conflict. Dat Rusland al deze ontwikkelingen als een bedreiging beschouwt zou eigenlijk niet mogen verbazen. Maar dat mag niet gezegd worden. Zij die dit het wel doen krijgen ogenblikkelijk het verwijt een Poetin-aanhanger te zijn. Zo ook Sachs in zijn thuisland, evenals die paar journalisten die het wagen hierover te schrijven.

Dit alles doet overigens geen afbreuk aan de directe verantwoordelijkheid van Rusland voor de inval en de wreedheden die momenteel plaatsvinden in Oekraïne. Maar volgens Sachs kan daar snel een einde aan komen als de VS uitdrukkelijk de plannen om Oekraïne tot de NAVO toe te laten opbergt.

Wat Sachs nog het meest verbaast is de houding van Europa. ‘Ik bespeur eerlijk gezegd geen enkele vorm van wijsheid bij de Europese leiders. Europa is in een Amerikaanse val gelopen: ik zie Europa dan ook als de grote verliezer in dit conflict. Ik begrijp niet dat iedereen in de EU zweeg toen de VS de Nord Stream-gaspijpleiding opblies.’

‘De vraag die de EU zich nu moet stellen is of het haar taak is om de Amerikaanse verzuchting naar hegemonie te steunen of te zorgen voor Europese veiligheid. Want dat zijn twee verschillende zaken. En ik hou te veel van Europa om te veinzen dat die twee belangen overeen zouden komen.’

Lessen trekken

Het is onwaarschijnlijk dat de visie van Sachs, een eminent en tot voor kort internationaal gerespecteerd diplomaat, in onze mainstream pers aan bod gaat komen. Gelukkig leven we nog steeds in het Vrije Westen en staat het ons vrij hierover te berichten. Al zal dit niet door ieder in dank worden afgenomen. In tijden van oorlog sneuvelen de nuance en de waarheid als eerste. Maar dit soort analyses zijn noodzakelijk willen we ooit uit de crisis geraken en de diplomatie terug een kans geven. De kans op Wereldoorlog III wordt met de dag groter. Het is tijd om lessen te trekken uit de geschiedenis en ons deze keer niet in een vernietigend avontuur te laten meeslepen.

Na een nucleaire holocaust hoeft niemand zich nog zorgen te maken over het klimaat. Op een graadje meer komt het dan niet meer aan.