Sinds september 2022 werden meer dan 2.000 Oekraïense kinderen vanuit door Rusland bezet gebied naar zogenaamde ‘gezondheidskampen’ in Wit-Rusland gestuurd. Dat blijkt uit een voorlopig rapport van het ‘National Anti-Crisis Management’ (NAM), een samenwerkings- en onderzoeksverband van de Wit-Russische oppositie in ballingschap.

De reizen worden georganiseerd door de organisatie ‘Delfiny’ (dolfijnen), onder leiding van Olga Volkova uit Donetsk en de stichting van de Wit-Russische Paralympics-deelnemer Alexey Talai.

Hoofdorganisator Talaj

In een van de gesprekken over zijn initiatief verklaarde de 40-jarige Talai in september 2022 tegenover overheidszender Belta: ‘Ik vroeg ons staatshoofd om hulp. Die kregen we natuurlijk, zodat ik de aankomst van de kinderen kon regelen. In de eerste plaats ging het om kinderen met beperkte mogelijkheden… De aankomst van de eerste groep van 350 kinderen probeerden we met zo min mogelijk aandacht van de media te laten verlopen. In de herfst komt nog eens een tweede groep met hetzelfde aantal.’

Rond de persoon Talai werd volgens ex-politiek gevangene Natallia Hersche – die net als hij in Orsja opgroeide – door de Wit-Russische propaganda een speciale legende bedacht. ‘Talai wilde als 16-jarige kabels stelen om ze te verkopen. Die kabels stonden onder stroom en hij kreeg een zware elektrische schok. Zijn ledematen konden alleen nog worden geamputeerd. Om aan het verhaal een compleet andere draai te geven, werd bedacht dat hij in het bos een bom zag liggen waar kleine kinderen omheen stonden. Hij zou zich op de bom hebben gegooid en zo de kinderen hebben gered waarbij hij dus armen en benen verloor. Sindsdien is hij een van de trouwste aanhangers van het regime en trekt als zogenaamde motivatiecoach voor Loekasjenko door het land’, aldus Hersche. Samen met Olga Volkova uit Donetsk is Alexey Talai de hoofdorganisator van de ‘gezondheidsreizen’ naar Wit-Rusland voor kinderen uit de door Rusland bezette gebieden.

Hoofdorganisator Volkova

Olga Volkova vertelde op 22 september op de Wit-Russische staatszender ONT over haar werk als directeur van de organisatie ‘Delfiny’ die zich naar eigen zeggen voornamelijk richt op liefdadigheid voor gehandicapte kinderen en hun ouders. Presentator Marat Markov van het programma ‘Markov, zonder persoonlijk te worden’ noemde de inwoonster van Donetsk en moeder van een verlamd kind ‘mama Olja’.

In de uitzending vertelt Volkova vol trots dat ze met de kinderen op de tribune bij een ijshockeywedstrijd in Wit-Rusland aanwezig mocht zijn: ‘En ineens kwam hij eraan, een echte reus. De kinderen fluisterden: “Loekasjenko…” Ik zei: “Als jullie heel goed je best doen, dan mogen we hier vaker naartoe en komt hij nog eens langs.” (lacht)’ In juni 2022 werd Volkova al eens geciteerd over het initiatief dat toen nog in zijn kinderschoenen stond. Bij die gelegenheid vertelde ze een reporter van Belta: ‘Vijftig mensen zijn hier gekomen, waaronder dertig kindjes van 3 tot 15 jaar oud. Ieder van hen woont in zwaar geteisterde gebieden. De kinderen weten wanneer er een bom aankomt, zelfs zonder fluitend geluid. Ze weten welk kaliber er vliegt. Ik heb een driejarige die telkens zegt als de bombardementen beginnen: “Oorlog, weer oorlog”.’

Ideologie staat voorop

De kinderen uit de Oekraïense oblasten Donetsk, Loegansk, Zaporizja en Cherson verblijven volgens het NAM-rapport op drie plekken in Wit-Rusland: het kinderkamp Doebrava, eigendom van Belaruskali (het grootste staatsbedrijf van Wit-Rusland, red.), de Republikeinse kinderkliniek Astrašycki Haradok en sanatorium Zolotyje Peski bij Homel.

Naast spaprocedures ondergaan de Oekraïense minderjarigen eveneens een streng ideologisch programma. Met zang en dans wordt hen de beginselen van de ‘Russische wereld’ geleerd. Een van de muzikanten van het Russische folklore-ensemble ‘Babkiny vnoeki’ (‘Omaatjes kleinkinderen’) vertelt na een optreden in het kinderziekenhuis in Astrašycki Haradok op 29 april: ‘Een mens moet niet bang zijn voor de dood, voor honger, voor armoede. Een mens moet alleen bang zijn dat hij zijn ziel verliest. Om je ziel te redden moet je voortdurend met God praten. En dat is wat ons heilige Rusland doet. Er is een goddeloze strijd gaande vanuit het Westen. En daarin zijn wij één met God. En wie tegen God is, die is tegen ons.’

In een ander filmpje is te zien hoe een groep kinderen poseert met de Wit-Russische vlag voor de ingang van Doebrava, waarbij ze in koor roepen: ‘Bedankt Belaruskali, bedankt Wit-Rusland, voor de geweldige cadeau’s!’ De minderjarigen in de leeftijd van 6 tot 15 worden door lokale patriottische jeugdorganisaties in de ‘gezondheidskampen’ eveneens getraind in de omgang met wapens.

Logistiek en kosten

De kinderen vertrekken naar alle waarschijnlijkheid met bussen uit de bezette gebieden en vanaf Rostov met de rechtsstreekse trein Adler-Minsk. In de Wit-Russische hoofdstad volgt een busreis naar een van de drie ‘kinderkampen’. Volgens een journalist van BelSat die met de organisatie ‘Delfiny’ in Donetsk telefoneerde, duurt het verblijf in de voormalige Sovjetrepubliek gemiddeld achttien dagen.

Ter plekke worden geen persoonlijke gegevens geregistreerd. ‘Alles is al geregeld’, aldus een medewerkster van Doebrava tegenover een andere journalist van hetzelfde kanaal. Op 16 september 2022 werd in Moskou een oekaze van de Uniestaat Rusland en Wit-Rusland uitgevaardigd waarin is vastgelegd dat de kosten voor humanitaire hulp — waaronder volgens eerste secretaris Dmitri Mezentsev ook het verblijf voor de Oekraïense kinderen in Wit-Rusland vallen — worden gedekt door het budget van de Uniestaat. De stichting van Talai, die wordt betaald door de Wit-Russische overheid, draagt eveneens een deel van de financiering.

Donetsk als centrum

Amnesty publiceerde op 10 november 2022 een rapport over de gedwongen evacuatie van Oekraïense burgers naar Rusland, waar opvallend vaak de stad Donetsk als tussenstation dan wel eindbestemming werd genoemd. Op 20 maart 2022 probeerden volgens het rapport twee jongens van 15 en 16 van een weeshuis in Marioepol naar een deel van de nog onder Oekraïens bestuur staande regio Zaporizja te vluchten. Ze werden staande gehouden door een militie uit de volksrepubliek Donetsk en gedwongen naar een kinderziekenhuis in de gelijknamige stad te vertrekken.

Samen met achttien andere minderjarigen zaten de jongens er zonder voogden of ouders opgesloten. De twee wisten na enige tijd via Rusland te vluchten naar een niet nader genoemd EU-land. In een ander geval werd een 11-jarige jongen — eveneens uit Marioepol — gescheiden van zijn moeder. Hij vertelde aan Amnesty: ‘Ze brachten mijn moeder naar een andere tent waar ze werd ondervraagd. Ze zeiden dat ze me weg zouden brengen van mijn moeder… Ik stond onder shock. Ze vertelden me niet waarheen ze mijn moeder zouden deporteren… Ik mocht geen afscheid nemen van mama, en heb sindsdien niets meer van haar gehoord.’

Arrestatiebevel door het Internationaal Strafhof

De gedwongen evacuatie van burgers is in strijd met internationaal recht indien de partij die evacueert tevens de veroorzaker van de humanitaire crisis in een gebied is. Op 17 maart 2023 vaardigde het Internationaal Strafhof in Den Haag dan ook arrestatiebevelen uit tegen de Russische president Vladimir Poetin en Maria Lvova-Belova, de kinderrechtencommissaris van Rusland.

‘Het gedocumenteerde bewijs van deze praktijk komt overeen met de internationale definitie van genocide’, schreef ook de Raad van Europa in haar communiqué van 28 april 2023, waarin de repatriëring van de kinderen wordt geëist. Ook voor Aleksandr Loekasjenko, Alexey Talai en Olga Volkova bestaat volgens het NAM-rapport een gefundeerde juridische basis voor een arrestatiebevel en een veroordeling.

Er zal echter de nodige vaart achter de procedure moeten worden gezet. Aleksandr Loekasjenko liet zich na zijn moeizame optreden in Moskou op 9 mei niet meer publiekelijk zien. Gedurende de parade ter ere van de ‘Dag van de Staatsvlag’ op 14 mei, die hij de voorafgaande 29 jaren trouw bezocht, werd de aanwezigen slechts een groet overgebracht van de Wit-Russische alleenheerser.