Koude oorlog tussen Europa en Rusland steeds kouder

Wat er al een tijdje zat aan te komen, en nog verhevigd werd door Trumps onberekenbaarheid, mag nu voor onomkeerbaar aangenomen: de verkilling tussen Moskou en Brussel is vorst geworden.

Het zijn niet de perenboeren in Haspengouw die er op gebrand lagen. Ze hebben dan wel een nieuw reuzencontract kunnen afsluiten met Brazilië om hun hoogwaardig fruit af te zetten, het door Poetin afgekondigd verbod op Belgische fruit (een tegenzet tegen door de VS opgedrongen strafmaatregelen tegen Rusland, die door de Europese Unie met tegenzin gevolgd worden) blijft ze in Sint-Truiden en omstreken pijn doen.

Het Europees Parlement heeft daar dinsdag 12 maart een nieuwe stap aan toegevoegd. In een resolutie die ruim is goedgekeurd (402 tegen 163 stemmen bij 89 onthoudingen) breekt Europa de toenaderingspogingen grondig af. Rusland is niet langer een strategische partner. Europa denkt ernstig na over bijkomende sancties zo lang Moskou de internationale rechtsregels met voeten treedt. Trump had eerder al eenzijdig het INF-verdrag van 1987 over de beperking op middellange afstandskernraketten opgezegd

Aanhechting van de Krim

Het klinkt verwonderlijk dat Turkije niet hetzelfde lot ondergaat, want daar legt een op zijn minst even autocratisch bewind vrije meningsuiting, eerlijke rechtsbedeling en burgerlijke vrijheden aan banden. In datzelfde schuitje zitten Polen en Hongarije, al heeft de Europese Commissie wel intussen artikel 7 opgestart (met mogelijk verlies van stemrecht in de Unie). En het Europees Parlement heeft de poort opengezet voor inhouding van subsidies bij herhaaldelijke inbreuken op het ‘acquis communautaire’, de waarden en regels zeg maar waartoe alle Europese lidstaten zich juridisch verbinden.

De directe aanleiding voor de verharding van het Europees Parlement ligt nog altijd bij de wederrechtelijke aanhechting van de Krim door Rusland, de steun aan de afscheidingsbeweging in Oost-Oekraïne en de inmenging in binnenlandse aangelegenheden (druk, energiepolitiek, hacking, en dies meer). Sinds het ingrijpen in zijn buurland in 2015 (eerder was dat ook al gebeurd in Georgië en Moldavië), gaat het volgens het Europees Parlement van kwaad naar erger. Het Parlement verwijst naar de bedenkelijke tussenkomsten in Syrië, de rol die Moskou speelt in Libië en de Centraal-Afrikaanse Republiek, en de openlijke steun die Moskou verleent aan anti-Europese partijen (Le Pen, Orbán) en uiterst rechts. Brussel ziet het potje ook overkoken in de muilkorving van democratische oppositie (Nemtsov vermoord? Sentsov ontvoerd en opgesloten. Magnitski dood in cel. Oedaltsov, Navalni, Jasjin aan de gevangenisdraaideur) en de mogelijke (gif)eliminatie van dissidenten in het buitenland (Lermontov, Gloesjkov, Berezovski, Skripal). Het Parlement is gewonnen voor bijkomende strafmaatregelen. De bestaande economische embargo’s had de Raad in december al verlengd tot 31 juli dit jaar, zeer tot onvrede van de Italiaanse vicepremier Salvini en de Hongaarse autarch Orbán.

De vrienden Erdogan, Poetin en Assad

Opnieuw valt de parallel met Turkije op, waar de Europese besluitvormers niet durven in te grijpen sinds de bezetting van Noord-Cyprus door Ankara. Eigenlijk is dat nog erger, het gaat om erkend Europees grondgebied dat manu militari onder de knoet wordt gehouden, ook al zijn de (Turkse) Noord-Cyprioten erkende Europese burgers. Even stuitend is de rol van dictator Erdogan in buurland Syrië en zijn invallen tegen het gefingeerde gevaar van de Koerden daar. Hij is de objectieve bondgenoot van Assad en Poetin en een latent gevaar voor de NAVO nu hij Russische afweerraketten heeft aangekocht.

Zijn positie verzwakt niettemin: het land is officieel in recessie na een inkrimping van zijn economie met 2,4% het vierde kwartaal van 2018. Dit jaar verwacht Capital Economics een afkalving van het bbp met 2,5%. De munt verloor ruim 50% van zijn waarde sinds de vermeende putsch van 2016, de vervolging van democraten en de zuiveringen bij gerecht, leger, administratie, onderwijsinstellingen, humanitaire organisaties en de politie. De facto regeert de AKP als eenheidspartij met absolute meerderheid, net als Fidesz in Hongarije, of Poetins Verenigde Rusland in de doema.

De confrontatie die Poetin wil aangaan met de Europese buur en de Amerikaanse economische beperkingen én militaire dreiging, brengt het Europees Parlement er nu toe om te pleiten voor een volledige herziening van het PCA, het akkoord over het partenariaat en de samenwerking. Europa wil dat terugbrengen tot gebieden van gemeenschappelijk belang, zoals klimaat, migratie, zwarthandel, epidemieën, digitalisering, terrorisme. Alleen als Moskou terugkeert naar de overeenkomst van Minsk (12 februari 2015), die vaste afspraken maakte over Oekraïne, onder meer over niet-inmenging, is het Europees Parlement bereid zijn harde opstelling te verlaten.

Diplomatie op de schop

Het is geen toeval dat de harde tekst is uitgewerkt door een Baltische rapporteur, de Letse christendemocraat (EVP), Sandra Kalniete. Estland, Letland en Litouwen maken zich al langer zorgen over een mogelijk militair ingrijpen door Moskou, dat moeilijk de onafhankelijkheid en aansluiting bij de Unie van de drie verteerd heeft na de instorting van de Sovjet-Unie. De NAVO bewaakt al jaren die buitengrenzen met vliegtuigen en afluisterapparatuur, met strijdkrachten en scheepscontrole. ‘De tijd voor diplomatiek onderhandelen is voorbij’, zei ze. ‘Er is nog weinig bewegingsvrijheid om samen te werken als Moskou niet inbindt.’ Dat laatste moet op nog vier andere gebieden gebeuren. Moskou moet stoppen met desinformatie te verspreiden en cyberaanvallen uit te voeren op westerse doelwitten. Een van de eerste was trouwens gericht tegen Estland in 2007 en legde drie dagen lang het hele overheidsnetwerk plat. Met het oog op de Europese verkiezingen van mei en de steeds hardere bewijzen voor beïnvloeding van de Amerikaanse presidentsverkiezingen ten voordele van Trump, wil het parlement de gemeenschappelijke task force voor de oostelijke strategie (ESTF) danig versterken om de propaganda aan banden te leggen.

Er bestaat onenigheid over in de EU, maar het parlement voelt zich hoogst ongemakkelijk bij de groeiende energie-afhankelijkheid van Russische aardgas. Met name de Nordstream-pijplijn onder de Oostzee, van Vyborg (ingepalmd Fins gebied) naar Greifswald in Noord-Duitsland is de parlementsleden een doorn in het oog. Pro-Europeanen willen een herschikking van de toeleveringsbronnen, eurosceptici zien er een onevenredige economische versterking in van Duitsland tegenover de andere lidstaten van de EU. Nordstream 2 verhevigt dat nog, zeker omdat Gazprom 51% van de aandelen heeft. De westerse partners trokken zich al in 2016 terug, vanwege politieke bezwaren door Polen. Logisch, want zowel Polen als Oekraïne (na het opgeven van Nabucco en South Stream) worden de eerste slachtoffers van het uitgebreide aanvoernet: zij verliezen dan alle transitinkomsten.

Witwaspraktijken

Ook politiek eist Europa een minder agressieve opstelling van Moskou. Poetin heeft lak aan mensenrechten, en niet alleen in zijn eigen Tsjetsjenië. Rusland steunt onverminderd tirannieke regimes in Noord-Korea, Iran, Venezuela en Syrië. Niet dat de Amerikanen geen boter op het hoofd hebben: wat zij met Venezuela doen is bijzonder onfris; eerst een radicaal olie-embargo, en dan voedselleveringen opzetten, met maar één doel, (de weinig inschikkelijke) president Maduro uit zijn ambt ontzetten. Echo’s van wat zich in de vorige eeuw Grenada, Panama, Nicaragua en El Salvador heeft afgespeeld, om Chili niet te vergeten. Maar de Russische politiek is niettemin gericht op ontregeling, en steunt dan ook alle krachten die concurrerende blokken ondermijnen.

Ten slotte moet er een einde komen aan de economische oorlogsvoering. Witwaspraktijken (zeer gebruikelijk tijdens de grote crisis van 2008-2018 in Cyprus) en illegale geldstromen worden door Moskou gebruikt om de vrije markt uit de haak te brengen. Het gaat om duizenden miljarden per jaar. ‘Dat bedreigt onze stabiliteit en onze veiligheid’, stelt Kalniete. Ze is ook niet mals voor sommige lidstaten en belastingparadijzen. Alle lidstaten moeten de uitreiking van zogenaamde gouden paspoorten (nationaliteit- en visavrij reizen in ruil voor ruime investeringen, wat vooral Russische oligarchen goed uitkomt in pakweg Malta en Cyprus) stopzetten en verbieden. Grensoverschrijdende misdaad en schending van mensenrechten wegen zwaar door en Europa moet daarop inpikken, zegt Kaniete: ‘Some EU countries already have lists sanctioning people who are gross violators of human rights; we are proposing the creation of an EU-wide list.’