Kunnen mondmaskers de kans op opflakkeringen verhogen?

Het bericht kwam als de spreekwoordelijke donderslag bij een heldere hemel: een plotse verplichting om niet-medische mondmaskers te dragen in winkels en andere drukke indoor plaatsen. Nadat de Nationale Gezondheidsraad die verplichting aanbevolen had en de expertengroep die de exit uit de zogenaamde lockdown beheert (GEES) haar daarin prompt gevolgd was. Wordt dit de finale van de kolderieke mondmaskersaga? Of komt er nog een epiloog? Misschien in de vorm van een verplichting om ook buiten mondmaskers te dragen, zoals Catalonië onlangs besloot. Nadat een mondmaskerplicht in winkels daar niet kon verhinderen dat het virus opnieuw opflakkerde.

Een tendentieuze enquête

De jongste enquête van de Grote Coronastudie van de UAntwerpen, UHasselt, KU Leuven en ULB speelde ongetwijfeld een rol in deze beslissing. Ze liet namelijk een significante stijging zien van het aantal mensen dat het dragen van mondmaskers wil verplichten in supermarkten en andere winkels. Wat supermarkten betreft, steeg bij klanten het percentage voorstanders van 61% naar 77% en bij het personeel van 75% naar 83%. Voor andere winkels ging het om een stijging van respectievelijk 55% naar 70% en 67% naar 76%.

Wat men er echter niet bij vertelde, is dat de enquête maar door 27.000 mensen ingevuld werd. Het gaat naar alle waarschijnlijkheid om een kleine minderheid die zeer begaan is met de covid-19-pandemie. Die zal dus ook sneller geneigd zijn om de verplichting om mondmaskers te dragen, uit te breiden.

De vorige enquête wist nog 36.000 mensen te verleiden en de eerste, op 17 maart, zelfs meer dan een half miljoen mensen. Vandaar ook die significante stijging: hoe kleiner de minderheid die de enquête invult, hoe groter allicht het aantal voorstanders van mondmaskers.

Vermeende antidote voor opflakkeringen en een tweede golf

Als reden voor de beslissing wordt onder meer verwezen naar het stabiliseren van de trend van nieuwe besmettingen in België, naar ‘opflakkeringen in Europa’, en naar het inperken van het risico op een tweede golf. Dat is bizar. Die lokale opflakkeringen doen zich, wat West-Europa betreft, immers vooral voor in landen die in april of mei een vergelijkbare verplichting invoerden.

Spanje verplichtte op 20 mei bijvoorbeeld iedereen die ouder dan zes is om een mondmasker te dragen in indoor plaatsen. Zelfs buiten moet dat, voor zover mensen geen twee meter afstand kunnen houden. Uitgerekend in dat land zijn er twee belangrijke opflakkeringen. Hetzelfde geldt (mutatis mutandis) voor Portugal, Luxemburg, Italië, en Duitsland.

In Portugal viel de verplichting, begin mei, om mondmaskers te dragen in onder meer winkels zelfs perfect samen met een kentering van de trend: van dalend naar licht stijgend. Het land telt ongeveer evenveel inwoners als België. Het heeft inmiddels echter ruim drie keer meer besmettingen per dag. De jongste dagen zelfs meer dan 400. Pikant detail: tussen eind april en begin mei, toen die verplichting nog niet bestond, had Portugal een besmettingsgraad die niet veel hoger lag dan die van België nu.

Geen trendbreuk

In landen als Israël, Honduras en Luxemburg konden vrij tot zeer strikte mondmasker richtlijnen al evenmin verhinderen dat het aantal besmettingen sterk steeg (Honduras) of opnieuw sterk steeg (Israël en Luxemburg).

Danny Van Assche, gedelegeerd bestuurder van Unizo, verklaarde dat hij er geen problemen mee heeft om de nieuwe richtlijnen inzake mondmaskers toe te passen. Evenwel enkel indien er voldoende aanwijzingen zijn dat dit het risico op een nieuwe coronagolf kan beperken. Ik betwijfel of dat het geval is. Een zaak is zeker: Strenge richtlijnen inzake het dragen van mondmaskers vormen absoluut geen garantie dat het virus niet (opnieuw) de kop opsteekt. Terwijl ze allicht wel een negatieve economische impact hebben.

Er is mij ook geen enkel land bekend waar een verplichting om mondmaskers te dragen in drukke indoor plaatsen leidde tot een omkering van de infectietrend in positieve zin (naar beneden). Al onderzocht ik ze niet allemaal. Er bestaat ook een studie die stelt dat mondmaskers in New York en Italië tussen april en mei tienduizenden besmettingen voorkwamen. De ‘humble pie’ staat dus al klaar. Hoewel het me sterk zou verwonderen mocht er in België wel een trendbreuk komen.

De schaduwkanten van het mondmasker

Het is misschien geen toeval dat de WHO nog altijd adviseert om het gebruik van niet-medische mondmaskers slechts aan te moedigen. En dan nog enkel in plaatsen waar voldoende afstand houden niet mogelijk is. Er bestaat immers maar beperkt bewijs dat niet-medische mondmaskers in de reële wereld efficiënt zijn in het belemmeren van de verspreiding van sars-cov-2.

Ze bieden in elk geval geen afdoende bescherming tegen aerosols. Dat zijn piepkleine luchtdeeltjes. Zij spelen bijna zeker een grotere rol bij de verspreiding van het virus dan tot nog toe officieel aangenomen werd. Dat laatste gegeven haalt Marc Van Ranst bizar genoeg aan als rationale voor de nieuwe verplichting. Nochtans schuilt hier een gevaar, in zoverre mensen gaan denken dat hun mondmaskers wel een dergelijke bescherming bieden. Opvallend in dit verband is dat de verplichting om mondmaskers indoor te dragen, gepaard gaat met een versoepeling van de afstandsregels (1,2 of zelfs maar 1 meter in plaats van 1,5 meter).

Bovendien dreigen de nieuwe richtlijnen inzake het dragen van mondmaskers bij te dragen tot coronamoeheid. Die steekt zelfs nu al de kop op. Die negatieve kant van een verplichting tot het indoor dragen van mondmaskers, wordt straal genegeerd door ivoren-toren-pro-mondmaskerwetenschappers.

Ze verhogen misschien de kans op zogenaamde ‘superspreading events’ die verantwoordelijk lijken voor het overgrote deel van de besmettingen. Denk maar aan feestjes of andere sociale evenementen. Daar houden mensen, al dan niet onder invloed van alcohol, onvoldoende afstand en verheffen hun stem.

Een weinig doordachte maatregel

Al bij al lijkt deze nieuwe maatregel me dus weinig doordacht. Er wordt bijvoorbeeld ook geen concreet doel vooropgesteld. Een halvering van het aantal dagelijkse besmettingen, bijvoorbeeld. Noch wordt er met een proefperiode gewerkt. Idealiter zou de maatregel zelfs eerst maar in een beperkt aantal Belgische gemeentes en steden ingevoerd worden. Enkel indien daar een verschil zichtbaar wordt, qua besmettingen, vergeleken met andere plaatsen in België, zou een algemene verplichting aangewezen zijn. Op die manier zou die verplichting bovendien ook veel meer draagkracht hebben onder de bevolking.

Een dergelijke, rationele en evidence-based aanpak, lijkt echter te veel gevraagd. Wedden dat we dezelfde weg opgaan als Catalonië, en mondmaskers ook buiten verplicht worden, mocht er een belangrijke opflakkering komen? Ondanks, of, wie weet, misschien zelfs precies door de nieuwe mondmaskerrichtlijnen.