Vandaag 1996: Samuel Huntington baart opzien met zijn ‘Clash of Civilizations’

Op 24 december 1996 verschijnt het werk The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order van Samuel Huntington. Hij gebruikte de uitdrukking al eerder, onder meer in een artikel in Foreign Affairs uit 1993, getiteld The Clash of Civilizations?, met vraagteken. Huntington breidt zijn stelling later uit in het genoemde boek, maar nu zonder vraagteken. Het concept wordt zeer snel populair.

In de drie laatste regels van zijn boek vat Huntington vlot samen waarover het gaat: ‘In the emerging era, clashes (let op het meervoud – LP) of civilizations are the greatest threat to world peace, and an international order based on civilizations is the surest safeguard to world war’. De wereld bestaat uit negen beschavingen, stelt Huntington: de westerse (lees: de Noord-Amerikaanse plus de Europese), de Latijns-Amerikaanse, de Afrikaanse, de islamitische, de Chinese, de hindoeïstische, de orthodoxe, de boeddhistische en de Japanse.

Wie was Samuel Huntington (1927-2008)? Deze politicoloog is de stichter van het tijdschrift Foreign Affairs en hoogleraar in Harvard. Hij is een van de theoretici van de Trilaterale Commissie (TLC), in 1973 opgericht door David Rockefeller en Zbigniew Brzeziński. Huntington doet zich opmerken door een zeer controversieel rapport over de toekomst van de democratie. Onder Jimmy Carter, president van de Verenigde Staten van 1977 tot 1981, is hij een belangrijk lid van de Nationale Veiligheidsraad.

Nadien is openbaar geworden dat hij door de CIA was aangeduid om een aantal artikelen te laten verschijnen in universitaire tijdschriften. Hij is jarenlang bestuurslid van de denktank Freedom House, voorgezeten door James Woolsey, gewezen directeur van de CIA. Het gaat dus over iemand die erg verbonden is met het establishment en de Amerikaanse leidende kringen.

De thesis van Huntington is dat we sinds de val van de Sovjet-Unie (1989) we in de internationale relaties van een strikte staatslogica zijn overgegaan naar een meer soepele en diffuse logica waarin de ‘beschavingen’ op weg zijn de essentiële politieke actoren te worden: een herconfiguratie op wereldvlak.

De formule van Huntington oogst succes, maar het is met de aanslagen van 11 september 2001 dat ze op de voorgrond komt en zelfs het nieuwe leesrooster wordt voor internationale conflicten. Huntington zelf doet er op 17 december 2001 nog een schepje bovenop met een artikel in Newsweek.

Geïnspireerd door Arnold Toynbee, Oswald Spengler en Fernand Braudel verdedigt Huntington de pluraliteit van de wereld tegen de gedachte van één mondiale beschaving. Dat heeft voor hem volgend concreet gevolg: ‘Om een grootschalige oorlog tussen beschavingen te vermijden, is het noodzakelijk dat de kernstaten afzien van interventies in conflicten binnen andere beschavingen. Dat is een feit dat sommige staten, en vooral de VS, moeilijk zullen vinden om te aanvaarden’. Huntington noemt het ‘de eerste voorwaarde tot vrede in een meerpolige en meerdimensionale wereld’.

Toch verdient Huntington stevige kritiek. Zijn samenvoeging van de Verenigde Staten en Europa in één westerse beschaving houdt geen steek. En evenmin zijn splitsing van Europa in een ‘westerse’ en een ‘orthodoxe’ beschaving.