Vandaag elk jaar: de winterzonnewende, de kortste dag van het jaar met de langste nacht van het jaar

De winterzonnewende of midwinter valt op 21 december, op de kortste dag van het jaar, wanneer de nacht het langst is. De exacte winterzonnewende is meestal op 21 december, maar in de een of twee jaren voorafgaande aan een schrikkeljaar, per uitzondering op 22 december.

Na de winterzonnewende worden de nachten weer korter en de dagen langer. De winter is bij uitstek het seizoen dat volkeren gebruikten en gebruiken om de relatie met hun goden te verfrissen in de vorm van herdenkingen en vieringen. Veel feesten uit de christelijke tradities wortelen dan ook in seizoensvieringen van het heidendom. In alle Noord-Europese talen wordt de winterzonnewende Joel, Jul of Yule genoemd. Een van de meest beklijvende vieringen is die van de ‘winter solstice’ bij Stonehenge in Zuid-Engeland.

Joel en midwinter zijn door de eeuwen heen de gebruikelijke aanduidingen geweest voor het feest van de kortste dag. Beide benamingen komen nog steeds voor in de officiële Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje). Rond midwinter vierden vele volkeren een groot feest dat meerdere dagen duurde. Het Germaanse feest (Joel) duurt twaalf dagen, en wordt in de dagen na midwinter gevierd, wat wij nu de kerst-nieuwjaarperiode noemen. Maar ook in het oude Rome werd midwinter gevierd met offers aan Hercules en Venus, bij het drinken van honingwijn of mede. En ook hun feest duurde twaalf dagen.

Volgens de traditie zouden de kaarsen en lichtjes die nu nog centraal staan in het kerstfeest, werden gebrand om de zon weer ‘aan te moedigen’ na diens lange stilstand. Of alleszins als symbool van de zon die opnieuw ‘vooruitgaat’. Een ander traditioneel gebruik is het verbranden van een joelblok, een vaak met wijn en/of olie besprenkelde houtblok. De dagen rond midwinter staan bekend als dagen waarop men samen is met familie en vrienden en waarop geschenken worden uitgewisseld. Nog een kenmerk is de kerstboom, ook bekend als de joelboom.