Libanon, een land buiten adem

Na de zware explosie afgelopen dinsdag in de haven van Beiroet is de hamvraag hoe het nu verder moet met het zwaar gehavende Libanon. De noodhulp komt toe, maar er is meer nodig om de weg van herstel op te gaan.

‘Het Zwitserland van het Midden-Oosten’. Die naam had Libanon (qua oppervlakte nauwelijks een derde van België, iets meer dan zes miljoen inwoners) jarenlang ietwat clichématig. Het land was welvarend, er heerste een persvrijheid die je elders in het Midden Oosten en de Arabische wereld niet terugvond, het land was een leuke toeristische bestemming voor zowel Golfarabieren, Europeanen als de uitgebreide Libanese diaspora uit Frankrijk, Australië, en andere Canada’s.

Syrische dominantie

Beiroet was the place to be voor Arabische intellectuelen en politieke activisten van allerlei slag. En dan kwam er in 1975 de burgeroorlog die tot 1990 zou duren. Aanleiding was een conflict tussen maronieten (dat zijn christenen die het Vaticaan erkennen) en Palestijnse vluchtelingen. De dieperliggende reden was verschil in visie, ideologie en religie tussen het lappendeken dat Libanon nu eenmaal is (maronieten – de grootste christelijke sekte —, soennitische moslims, sjiitische moslims, druzen, etc.). Het land is tijdens de burgeroorlog aan flarden geschoten.

Het akkoord van Taif (genoemd naar de Saoedi-Arabische stad waar het vredesakkoord is gesloten) maakte een einde aan de burgeroorlog, maar bestendigde ook een zekere Syrische dominantie over het land. Libanon heeft enkel Syrië en Israël als buurlanden. Het akkoord hevelde bevoegdheden over van de maronitische president naar de soennitische eerste minister. Niet alleen deze twee functies, maar ook een hele rits andere functies — de voorzitter van het parlement is steevast een sjiiet— worden verdeeld op basis van de religieuze sekte waartoe men behoort.

Wurggreep

Het akkoord van Taif voorzag ook dat alle gewapende milities ontwapend zouden worden. Maar voor één militie, de sjiitische en pro-Iraanse Hezbollah (de partij van God) maakte men een uitzondering. Dat gebeurde onder het mom dat zij niet zo maar een militie was, maar het verzet tegen Israël belichaamde. Tot 2000 bezette Israël het zuiden van Libanon, ietwat eufemistisch door de Joodse staat een veiligheidszone genoemd. Met alle gevolgen van dien, want vandaag de dag is de gewapende militie van Hezbollah sterker dan het Libanese nationale leger.

Toen Libanon in 1943 onafhankelijk werd, maakten de christenen iets meer dan 50% van de bevolking uit, speelden de maronieten de eerste viool en de soennitische moslims de tweede. Voordien was het een Frans mandaatgebied, en daarvoor een onderdeel van het Ottomaanse rijk. Sjiieten kwamen er nauwelijks aan te pas en werden net zoals in Irak en Saoedi-Arabië beschouwd als het proletariaat.

Anno 2020 is de situatie heel anders. Er zijn nog 30% christenen, de sjiieten maken nu 40% van de bevolking uit en houden het land met de arrogante Hezbollah in een wurggreep. Een paar jaar geleden waarschuwde de Jordaanse koning Abdoellah reeds voor het ‘gevaar’ van een sjiitische banaan. Daarmee bedoelde hij dat Iran, het sinds de invasie van Amerikanen en Britten in 2003 door sjiieten gedomineerde Irak, het Syrië van de ‘heterodoxe’ sjiiet Bashar al Assad en het door Hezbollah gegijzelde Libanon één geografische eenheid dreigen te vormen, en het soennitische Jordanië, Saoedi-Arabië, etc. dreigen te omsingelen.

Christelijke wijken

Afgelopen dinsdag ontplofte in de haven van Beiroet een opslagruimte voor ammoniumnitraat. De explosie was enorm. Ze richtte een ongeziene ravage aan: meer dan 140 doden,  meer dan 5.000 gewonden, meer dan 300.000 daklozen. Eigenlijk is het een klein wonder dat een explosie, die voor 300.000 daklozen heeft gezorgd, niet meer doden en gewonden heeft geëist. De graansilo’s in de haven, verantwoordelijk voor een deel van de Libanese voedselbevoorrading, werden vernietigd. Een blik op de kaart leert ons dat het vooral de minder welvarende christelijke wijken zijn die het hardst werden getroffen.

De soennitische wijken liggen meer westwaarts in de stad, de sjiieten zitten vooral in het zuiden van Beiroet. Onder meer de Armeense wijk net onder de Charles Heloulaan werd bijzonder hard getroffen. De explosie kon op geen slechter moment komen. Was het in de jaren 90 duidelijk dat Beiroet werd heropgebouwd na de bloedige en destructieve burgeroorlog, anno 2020 gaf het land maar een desolate aanblik.

Corruptie

De economie boert slecht. De algemene corruptie en het gebrek aan exportmogelijkheden naar Syrië vanwege de burgeroorlog in dat land en de naweeën ervan wegen zwaar. Er is geen handel met buurland Israël, want de twee landen erkennen elkaar niet. De grens tussen Libanon en Israël is potdicht.

Het Libanese pond devalueerde verschillende malen en is nauwelijks het papier nog waard waarop het gedrukt is. Leuk voor toeristen die met euro’s of dollars toekomen, een ramp voor de Libanezen zelf, omdat het importeren van voedsel peperduur is. Het banksysteem is verrot door corruptie én door de harde sancties die Amerikanen de Libanese banksector opleggen. Dit gebeurt onder het mom van de strijd tegen de financieringsbronnen van Hezbollah — in de ogen van de Amerikanen een terroristische organisatie — tot groot jolijt van Israël.

Laat de banksector nu net een van de laatste sectoren zijn waar de christenen nog iets te zeggen hebben. Als Amerikanen zich bemoeien in de Arabische wereld zijn het altijd de lokale christenen die de prijs betalen. Door de door het Westen en soennitische Arabische landen opgedrongen burgeroorlog in Syrië (president Assad moest ophoepelen, weet u nog) raakte Libanon overstelpt door Syrische vluchtelingen, bovenop de al aanwezige Palestijnse vluchtelingen ten gevolge van de oprichting van de staat in Israël in 1948. Alsof dat nog niet genoeg is treft het coronavirus Libanon ook nog eens vrij fel.

Cliëntelisme

Er schiet nauwelijks nog een middenklasse over in het land. Eigenlijk ben je ofwel stinkend rijk, ofwel proletariër. Zwitserland van het Midden-Oosten? Forget it. Afgelopen jaren, en dan vooral na 2011, hebben er heel wat betogingen plaatsgevonden van Libanezen die een beter Libanon wensen, maar zonder veel resultaat. Toen Hassan Diab in januari dit jaar benoemd was tot eerste minister, hoorde je overal gejuich. Een technocraat, dat was wat Libanon nodig had, klonk het overal. Vandaag is de teleurstelling over Diab algemeen.

Het politieke systeem in Libanon zorgt er voor dat alle religieuze sekten vertegenwoordigd zijn in regering en parlement. Het heeft het voordeel van een zeker pluralisme en diversiteit. Het nadeel van het systeem is dat het hardnekkige vormen van cliëntelisme in de hand werkt. Eigenlijk wordt je niet als Libanees geboren, maar als orthodoxe christen, of druus, of soennitische moslim, of als…

Dat dit systeem oorzaak zou zijn van alle kwaad klopt niet, want voor 1975 bleek het wel te werken. En, vooral, wat is het alternatief? Daarover bestaat geen consensus. Er zijn er die dromen van een seculier systeem (wat dat ook concreet moge betekenen). Er zijn er die richting meer islam willen gaan, zeker nu het christelijke aandeel in de bevolking sterk gereduceerd werd door emigratie, de burgeroorlog van 1975-1990 en het lagere geboortecijfer bij christenen dan bij moslims.

Complottheorieën

Het is in ieder geval duidelijk dat Libanon nauwelijks nog een autonoom land kan genoemd worden, nu het tot op zekere hoogte gekoloniseerd wordt door Iran, soennieten naar Saoedi-Arabië kijken als hun beschermheer, en christenen naar Europa en de Verenigde Staten, ook al heeft het Westen verschillende keren de Libanezen een mes in de rug gestoken. Zo kreeg Syrië lange tijd de vrije hand in het cederlandje als cadeau voor de deelname van Syrië aan de internationale coalitie tegen Irak na de inval van president Saddam Hoessein in Koeweit. Dat Libanon, het meest democratische land in de Arabische wereld, tevens een van de meest corrupte is, en bijna een failed state is geworden, is op z’n zachtst gezegd tragikomisch.

Wat zijn de oorzaken van de explosie in de Beiroetse haven? Zoals te verwachten viel vind je op internet verschillende verklaringen, en complottheorieën. Bijvoorbeeld als zou Israël er achter zitten. Of dat Hezbollah een wapendepot had vlakbij de opslagruimte met ammoniumnitraat. Anderen zeggen dan weer dat werkzaamheden vlakbij die opslagruimte het vuur aan de lont hebben gestoken. Als we alle gegevens op een rijtje zetten is het volgende duidelijk: het was een zware vergissing om het zwaar explosieve ammoniumnitraat, afkomstig van een niet-Libanees schip dat een paar jaar geleden aanmeerde aan de Libanese kust, jaren op te slaan aan de kaden.

Onder curatele?

Het beheer van de haven, net zoals helaas ongeveer de rest van Libanon, gebeurt onzorgvuldig door een combinatie van amateurisme, cliëntelisme, corruptie en verwaarlozing. De kans dat Israël er achter zit is gering. Welk voordeel zou de zionistische entiteit hebben bij de aanslag van afgelopen dinsdag? Indien er echt aanwijzingen waren dat Israël achter de aanslag zou zitten, dan zouden de pro-Syrische president Michel Aoun en Hezbollah ongetwijfeld een internationaal onafhankelijk onderzoek hebben geëist, terwijl zij zich daar precies tegen hebben gekeerd.

Hoe moet het nu verder? Met de noodhulp loopt het vlot, dat lukt wel. Maar na de noodhulp moet Beiroet heropgebouwd worden, en is een nieuw politiek systeem wenselijk. Investeerders uit de rijke Golfstaten laten Libanon echter steeds meer links liggen, want ze hebben geen zin om nog langer geld te stoppen in een door Hezbollah/Iran overheerst land.

Eerste minister Diab vraagt nieuwe verkiezingen, maar die gaan vermoedelijk geen soelaas brengen, want het zijn toch steeds dezelfde families en clans die de lakens uitdelen. Het politieke systeem hertekenen ? Gemakkelijker gezegd dan gedaan. En wie moet het initiatief daarvoor nemen? Moet er een nieuw Taif-akkoord komen, versie 2020? Vermoedelijk stelt het IMF Libanon ooit onder curatele, en krijgt het geld in ruil voor grondige hervormingen. Voor de rest is het bang afwachten.