Merkel naar de uitgang?

Waar was Angela Merkel? Waarom was het Annegret Kramp-Karrenbauer (kortweg AKK), de voorzitter van de christendemocratische CDU, die afgelopen zondag met een eigen tekst reageerde op de Europapolitieke voorstellen van de Franse president Emmanuel Macron? Nogmaals, waarom deed niet de bondskanselier dat, maar wel haar opvolgster aan het hoofd van de partij?

Voorbestemd

Nog een verschil: bij de vorige hervormingsideeën van Macron liet Merkel haast een jaar op zich wachten met een antwoord, bij de meest recente kwam AKK binnen de week uit haar pijp. Wilde de rijzende ster uit het Saarland (een Duitse deelstaat) zich soms profileren met het oog op een toekomstig kanselierschap? De sociaaldemocratische SPD voelt nattigheid, want ze ontketende vorige vrijdag al een discussie waar niemand om had gevraagd. Ze dreigde haar Grote Coalitie met de christendemocraten, de ‘Union’ van CDU en CSU, te zullen opblazen de dag dat er een kanselierswissel van Merkel naar Kramp-Karrenbauer zou plaatsvinden.

Het feit dat AKK in december de voorzittersfakkel van de CDU overnam, maakt haar voorbestemd als kandidaat-kanselier bij de Bondsdagverkiezingen. De vraag is natuurlijk wanneer ze haar intrek zou nemen in het Bundeskanzleramt in Berlijn: voor of na Bondsdagverkiezingen? In theorie kan AKK Merkel al tijdens de huidige rit aflossen, bijvoorbeeld doordat de kanselier vrijwillig terugtreedt. Het is net dat wat de SPD vreest: de concurrentie van een AKK die eventueel met de kanseliersbonus op zak het boegbeeld van de christendemocraten zou zijn tijdens de verkiezingen.

Voorthobbelen

De SPD wil dus voortgaan met Merkel, ook al denken sommige analisten dat de Grote Coalitie (de ‘GroKo’) het niet zolang zal uithouden. Wat als de SPD het in het najaar niet goed doet bij de verkiezingen in enkele Oost-Duitse deelstaten? Stapt ze dan op?

Nu al is het federaal meer voorthobbelen dan voortrijden. Maar de SPD wil in geen geval de ‘Union’ op voorhand zien profiteren van AKK als kanselier. Ze vreest dat deze het conservatieve profiel van de CDU weer zou aanscherpen en daardoor misschien meer mensen zou verleiden om in de eerste plaats omwille van het programma een kruisje te zetten achter de CDU of de Beierse zusterpartij CSU. Merkel als kanselier is in die optiek een minder groot gevaar voor de SPD.

Vanuit conservatieve hoek is er haar altijd verweten dat ze bijgedragen heeft tot de ‘sociaaldemocratisering’ van de CDU. Ze zou met andere woorden de christendemocratische essentie van de CDU hebben doen verdampen: de partij zou door haar opstelling bijvoorbeeld inzake migratie (welkomcultuur), leger (afschaffing dienstplicht) en atoomenergie (uitstap) meer naar links zijn opgeschoven. Met Kramp-Karrenbauer als vroegtijdige kanselier zou regeringspartner CDU het strijdperk van de verkiezingen kunnen binnentreden als een partij die haar oude identiteit had herwonnen.

Paaien

AKK lijkt uit de schaduw van Merkel, haar politieke moeder, te willen treden. Volgens een commentator van Die Welt bestaat de meest directe vorm van kritiek op Merkel daarin dat deze tekst nu voorligt. Ook Merkel heeft iets gelijkaardigs gedaan, 20 jaar geleden, toen ze in een opiniestuk in de Frankfurter Allgemeine Zeitung met haar politieke vader Helmut Kohl afrekende. AKK gaat echter meer subtiel te werk door de conservatieve achterban van de CDU te paaien. Dat heeft ze afgelopen week op tweeërlei wijze aangetoond. Op Aswoensdag – de dag waarop traditiegetrouw politieke stellingnames worden verkondigd – heeft ze het ‘politiek-correcte Duitsland’ met zijn morele codex de mantel uitgeveegd. Op het Europese vlak heeft ze dan weer de meer sociale voorstellen van Macron voor bijvoorbeeld een Europees minimumloon van de hand gewezen. Bij de SPD viel dat niet in goede aarde omdat die idee ook deel uitmaakt van het Duitse coalitieverdrag.

Wensdroom

De sociaaldemocraten huiveren bij de gedachte aan een voortijdige kanselierswissel, de conservatieven hopen niets liever dan dat Merkel naar de uitgang wordt geleid. Alexander Mitsch, de voorzitter van de Werteunion, een groep van conservatieve CDU-leden, heeft Merkel opgeroepen om haar ambt af te staan aan AKK. Hij hoopt daarmee ook op een wende in het migratie- en economische beleid. Die oproep is puur een wensdroom. Voor de CDU is een terugtrekking van Merkel op het ogenblik geen thema. Maar dingen kunnen natuurlijk verkeren. Tegelijk weet links Duitsland nu dat de conservatieve strekking binnen de CDU een ‘burgerlijke meerderheid’ nastreeft, ‘bürgerlich’ als het Duitse codewoord voor centrumrechts. Als reactie daarop kunnen de Groenen zich geen coalitie meer voorstellen met een CDU ‘die zich van Merkel verwijdert’. Dat alles zal zowel links als rechts tot profilering nopen. Dat schept alleszins duidelijkheid bij de verkiezingen.

(Deze bijdrage verscheen in De Morgen online. Voor Doorbraak werd ze lichtjes bijgewerkt.)