Minder werken

We zijn allemaal veel te druk bezig.  We razen door het leven en komen tijd te kort. Elke seconde van de dag wordt zo efficiënt mogelijk ingevuld. Velen gaan eraan ten onder. De mentale aandoeningen schieten door het dak. Dat er iets aan de hand is, is duidelijk. We leven ontegensprekelijk in tijden van versnelling. Maar wat er precies aan de hand is, daarover verschillen de inzichten.

Een redelijk populair narratief is in dat het toch vooral een werkprobleem is. En dat ligt zowel aan werkgevers als aan werknemers, zij het toch vooral aan de eersten. Zij leggen gewoon veel te veel druk neer bij de werknemers.

Vaak gaat het om een doorslagje van het klassieke marxistische uitbuitingsverhaal. Wat uiteraard niet betekent dat er op werkgebied niets aan de hand is. Maar het ligt gedeeltelijk ook bij de werknemers. Werk neemt een veel te belangrijke rol in in het leven en vooral, we besteden er veel te veel tijd aan. We zijn niet alleen tijdens de kantooruren bezig, er is een duidelijke tendens om ook op andere momenten, na de kantooruren, in het weekend, in de vakantie bezig te zijn met werk. Dat we op het werk ook met privézaken bezig zijn, wordt in dit narratief dikwijls vergeten …

Voor sommigen is de oplossing simpel. Laat ons gewoon collectief minder werken. Vorige week lazen we in Knack het voorstel van ACV-Puls om de 30-urige werkweek met loonbehoud bespreekbaar te maken. Door minder te werken krijgen we weer meer grip op de tijd.  En het is nog goed voor het milieu ook. Op voorwaarde dan dat betrokkenen thuis vooral in de zetel blijven zitten.

Crisisjaren

Ooit werd de collectieve arbeidsduurvermindering gepropageerd om jobs te creëren. We spreken over de late jaren ’70, begin jaren ’80, de crisisjaren. De werkloosheid was in enkele jaren tijd vervijfvoudigd. Er was op dat moment brede consensus dat we onvoldoende jobs konden creëren om alle nieuwkomers (de toenmalige jonge boomers en de vrouwen) aan het werk te zetten. Minder werken en op die manier het werk herverdelen was het adagium van de vakbonden. Ze haalden bakzeil. De collectieve arbeidsduurvermindering en herverdeling kwam er niet. Het werk werd spontaan herverdeeld door de enorme groei van deeltijdse arbeid.

Vandaag is er geen sprake van grote werkloosheid, Vlaanderen zit dicht bij de volledige werkgelegenheid, voor het eerst in 50 jaar. Dat maakt het ACV-voorstel des te vreemder. Quasi alle sectoren worstelen met te veel openstaande vacatures. Net daardoor komt het zittend personeel onder druk omdat ze te veel gaten moeten vullen. En net nu lanceert men dus dat voorstel…

Een voorstel dat alleen kan leiden tot nog méér vacatures en nog méér druk op het zittend personeel. Net het omgekeerde dus van wat wordt beoogd. En dan hebben we het nog niet eens over het fors duurder worden van arbeid. In feite komt dit voorstel neer op een loonsverhoging van 27%. Maar er zijn nog redenen om eraan te twijfelen dat minder werken het tijdsprobleem opheft.

Extra vrije tijd

We stelden in recent onderzoek vast dat deeltijdse werknemers niet meer maar even tevreden zijn over de werk-privé balans dan de voltijdse werknemers. Ander onderzoek van de UGent merkt dan weer geen verschil tussen voltijdse en deeltijdse werkregimes in kansen op burn-out. De hoeveelheid tijd die we in werk steken lijkt er dus niet zoveel toe te doen. HOE we werken is veel bepalender dan HOEVEEL we werken.

Veel hangt af van hoe we de extra vrije tijd invullen. De ervaring leert dat dat invullen heel snel en spontaan gebeurt. Daarvoor zorgt de constante stroom aan prikkels. Het druktegevoel verdwijnt niet zomaar als iemand van voltijds naar deeltijds overschakelt.

Dit betekent absoluut niet dat mensen dan maar allemaal de arbeidsmarkt moeten worden opgejaagd. Het is geen must om zoveel als mogelijk te werken. Het is heel legitiem als mensen de keuze maken om minder te werken en om tijd in andere dingen te steken. Alleen is het beter daarvan een persoonlijke keuze te maken zonder claim op de gemeenschap en op de sociale zekerheid. De laatste jaren is er trouwens een heel lichte algemene trend om wat minder te werken. Op zich is daar niks mis mee.

Hoger loon

Is er dan per definitie niets collectiefs mogelijk? Uiteraard wel. Indien er productiviteitswinsten worden gemaakt dan kan worden beslist om dat om te zetten in minder werken in plaats van in hoger loon. Al zou dat nieuw zijn. De voorbije decennia was er meer appetijt voor hoger loon en een hogere levensstandaard dan voor minder werken. Maar dat hoeft niet noodzakelijk zo te blijven.

Heel veel moet daarvan niet verwacht worden. De productiviteitswinsten zijn beperkt en vertonen al decennia lang een dalende trend. Misschien kan A.I. daar de reddende engel zijn. Dat valt niet uit te sluiten, al zal dat niet meteen voor morgen zijn.

Maar zelfs als er collectief minder wordt gewerkt, zal het druktegevoel niet verdwijnen. De gewonnen tijd wordt immers meteen ingevuld. Men zal dus met andere woorden ook anders met die tijd moeten omgaan. En laat dat laatste nu net zo moeilijk zijn.