De buitengewone Energieraad van de EU op donderdag leverde weer een uitgebreide zichtbaarheid op voor de federale minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen). Vooral de passage achteraf in Terzake bij de VRT was een aanfluiting van serieuze journalistiek en duiding. Van der Straeten en de idolate journalisten leven blijkbaar in een bubbel die dringend doorprikt dient te worden.

De heisa begon al in de ochtend van donderdag. De VRT ging compleet mee in een verhaal dat België de Europese energie-akkoorden blokkeert tot het plan voor prijsplafond op gas wordt aangepast.

Gespin

Met dat gespin zijn twee problemen. Ten eerste is er geen Europees prijsplafond, maar een voorstel voor een ‘marktcorrectiemechanisme’ dat door de Europese organisatie van beursregulatoren ACER georganiseerd dient te worden in samenwerking van de nationale beursautoriteiten.

De ‘aprilgrap’ van de maximum gasprijs van 275 euro gedurende twee weken heeft niets, maar dan ook werkelijk niets met prijsplafonds te maken. Deelnemen aan de technische briefings die de Europese Commissie bijna dagelijks organiseert voor de geaccrediteerde pers had de VRT dat soort flaters kunnen besparen. Dat de minister in die desinformatie meeging om zich politiek te profileren is laakbaar.

Ten tweede beweerde de minister dat vijftien landen voor prijsplafonds zijn, maar dat zijn wel vijftien verschillende visies op prijsplafonds en het beruchte prijsplafond van België waar nu al bijna negen maanden over georeerd wordt, kreeg nog niemand te zien. Bovendien telt een ‘voorstel’ van België institutioneel niet mee, want de minister heeft geen initiatiefrecht in de EU.

Ridicule spraakverwarring

Terwijl de serieuze pers zat te wachten op de briefing van de Energieraad op 15.45u sprongen een aantal Kamerleden in het federale parlement op het onderwerp en ondervroegen premier Alexander De Croo (Open Vld) over ‘de prijsplafonds’. Peter Mertens (PVDA), Leen Dierick (CD&V), enzovoort maakten zich eigenlijk hopeloos belachelijk. Gelukkig bleek niemand in het halfrond het dossier genoeg te kennen om hen uit te lachen. Niet één kamerlid vroeg om de beruchte Belgische voorstel publiek te maken. De quote ‘huidig voorstel is onvoldoende’ van minister Van der Straeten (Groen) vergelijkt appelen met citroenen. Zure appelen weliswaar. De uitspraak is enkel voor binnenlands gebruik: eigen falen verbergen achter een mythische Europese bureaucratie.

Voor de lezer is het misschien interessant te weten dat naast tal van online briefings voor de pers er ook een Signal-groep bestaat voor de geaccrediteerde ‘European Affairs’-journalisten die het energiethema volgen. Via dat Signal-groepje houdt het EU Council Press Centre zo’n 250 journalisten op de hoogte tijdens een Energieraad. De journalisten en de woordvoerders wisselen daar informatie uit. Dat is zeer praktisch en zeer leerrijk.

In het groepje zitten Le Monde, het Spaanse persagentschap EFE, enzovoort. Belgische journalisten kom je bij de EU bijna uitsluitend tegen in het zog van Belgische ministers. Het groepje Belgische journalisten die enkel naar de gesprekjes gaan in het kamertje van de federale regering in de kelder van het Justus Lipsiusgebouw hoort echter enkel de zeer gekleurde uitleg van Tinne Van der Straeten.

Charles Michel

Donderdagochtend vertelde een zeer hoge ambtenaar nog aan ondergetekende dat hij van collega’s in andere EU-landen hoorde wat Charles Michel (destijds premier) allemaal in de Europese Raad vertelde of beloofde en dat dit niet strookte met wat Michel nadien in de media en aan zijn eigen administratie vertelde. Dergelijke confidences ontving deze inktkoelie sinds 1992 veel te regelmatig. Voor de ministers die deelnemen is het ‘doorstep interview’ belangrijk. De nieuwszenders nemen dat over en ze staan online. Iedereen kan daar zelf zien en horen dat Van der Straeten over een ‘prijscorrectiemechanisme’ praat. Ze wist dus voor ze de vergadering in ging dat dit niet over een prijsplafond zou gaan.

De tafelindeling van de deelnemers aan de Energieraad is het eerste wat gespecialiseerde journalisten ontvangen. Van der Straeten zat tussen haar Hongaarse en Spaanse collega’s. Die tafelindeling is belangrijk om te weten wie aanwezig is voor welk land. Op die manier kan een journalist zijn bronnen gemakkelijk contacteren in de entourage van desbetreffende ministers. De dagen voorafgaand aan de Energieraad ontvangen de geaccrediteerde journalisten die dat wensen diverse documenten van de Europese Commissie, zoals het voorstel dat de ministers moeten bespreken.

De Energieraad startte om 9.11u. Om 11.15u meldde Johanna Store de ingewijde journalisten het volgende: ‘The discussion on permitting and on the gas solidarity mechanism is over. They are moving on to the exchange of views on the market correction mechanism.’ Tijdens die discussie over het marktcorrectiemechanisme heeft elk land een vaste spreektijd van twee minuten in alfabetische volgorde. Dat alleen al duurt meer dan een uur. Om 12.54u was de Energieraad voorbij en begon de ministeriële lunch. Enig debat over ‘prijsplafonds’ duurde dus maximaal dertig minuten.

Wat gebeurde eigenlijk op de Energieraad?

Er is een akkoord voor twee verordeningen (solidariteit en gezamenlijke aankoopprogramma’s). Het voorzitterschap wil die tijdens de volgende buitengewone Energieraad aannemen. Op 13 december, dus tegelijk met het ‘Market Correction Mechanism Proposal’ dat door Van der Straeten in de tv-studio gesponnen werd als ‘prijsplafonds’. Het beste bewijs dat de hele framing in de Belgische pers een verregaand meegaan is in politiek gespin van de regering-De Croo en meer bepaald de minister van Energie, valt steeds op te maken uit de persconferentie aan het einde van zo’n Energieraad.

Wat viel daar op te vangen? Normaal woont de auteur dit bij, maar dit keer ging het via een zoom-vergadering die begon om 15.50u. De opname kwam daarna online zoals altijd, net als het persbericht dat om 18.20u verscheen in alle officiële talen van de EU. De ministers bereikten een inhoudelijk akkoord over ‘een voorstel voor een verordening’ van de Raad met noodmaatregelen om de hoge energieprijzen te drukken en de voorzieningszekerheid te verbeteren. Dit gaat over een solidariteit tussen landen in echte noodgevallen en in het geval van gasleverings­tekorten.

Het ging ook over een betere coördinatie van gezamenlijke gasaankopen, een beperkte volatiliteit van de gas- en elektriciteits­prijzen en betrouwbare benchmarks voor gasprijzen. Allemaal toekomstmuziek, want zo’n Europese wet (verordening) doorloopt verschillende administratieve stappen en stemmingen tot ze in werking treedt.

Energieraden

Jozef Síkela, Tsjechisch minister van Industrie en Handel, zit voor zijn land dit semester de energieraden voor. De Eurocommissaris Kadri Simson zit voor de Europese Commissie mee aan tafel. De ministers kunnen zelf geen initiatieven nemen. De Commissie heeft het exclusieve initiatiefrecht. De ministers kunnen de Commissie vragen om een bepaalde richting uit te gaan. Uit alles wat Van der Straeten en de meeste Belgische pers over het dossier zegt, blijkt dat ze dat niet begrijpen of niet willen zien.

De ministers mogen stemmen over de voorstellen van de Commissie en zelfs dan duurt dat meerdere rondes en worden achter de schermen de nationale administraties betrokken via de COREPER-vergaderingen van de Raad van de EU, waar de Energieraad onderdeel van uitmaakt. Het stemmen verloopt via vaste regels. Op bepaalde vlakken, zoals fiscaliteit, is unanimiteit verplicht. In andere gevallen volstaat een gekwalificeerde meerderheid (bijvoorbeeld helft van de lidstaten en zestig procent van de totale EU-bevolking).

De goedgekeurde twee verordeningen kwamen al meermaals aan bod. De nieuwe regels maken het voor de lidstaten en energiebedrijven mogelijk om gezamenlijk gas aan te kopen op de wereld­markten. ‘Het bundelen van de vraag op EU-niveau zal ervoor zorgen dat de EU-landen meer invloed hebben op de aankoop van gas op de wereld­markten en dat de lidstaten elkaar niet overbieden.’

In de praktijk zullen gasbedrijven en bedrijven die gas verbruiken hun invoer­behoeften moeten indienen. De EU zal dan een dienstverlener inhuren om de aankoop te doen. Die verplichting is enkel voor vijftien procent van de gasvoorraden. Boven die grens is de bundeling vrijwillig. De EU levert dus een platform en verovert nieuwe bevoegdheden ten koste van de lidstaten. De lidstaten zullen uitdrukkelijk geen gezamenlijke aankopen van Russisch gas doen.

Zeg niet prijsplafond, maar mechanisme voor de beheersing van de dagelijkse volatiliteit

Wat de zogenaamde ‘prijsplafonds’ betreft, koos de Energieraad voor nieuwe benchmarks voor gasprijzen. De verordening belast het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) met de ontwikkeling van een ‘nieuwe aanvullende prijsbenchmark’, die zal zorgen voor een stabiele en voorspelbare prijsstelling voor lng-transacties.

De nieuwe benchmark is vanaf 31 maart 2023 beschikbaar. De reden hiervoor is dat veel gas­contracten in Europa zijn geïndexeerd op de belangrijkste Europese gasbeurs: de Title Transfer Facility (TTF). TTF is een virtueel gas­handels­platform dat veel wordt gebruikt voor gas­transacties in de EU. De TTF dient als de belangrijkste benchmark voor het bepalen van de gasprijs in groothandels­contracten, waarin de prijzen op de retail­markten worden bepaald. Dat is de TTF-indexatieparameter die de contracten van de huishoudens en bedrijven zo negatief beïnvloedt.

De verordening voert ook een ‘prijslimiet’ in voor transacties ‘die op dezelfde dag op de TTF worden verricht’. Dat ‘mechanisme voor de beheersing van de dagelijkse volatiliteit’ zal buitensporige prijs­bewegingen tijdens een handelsdag voorkomen. ‘Hierdoor wordt voorkomen dat de prijzen van derivaten stijgen en dalen tot voorbij de boven- en ondergrenzen van de dagelijkse prijscorridor.’ De Europese Autoriteit voor effecten en markten (ESMA) zal helpen bij het instellen van handels­onderbrekers voor de dagelijkse derivaten­handel.

Samengevat: dit mechanisme voor de beheersing van de dagelijkse volatiliteit is een courant systeem dat beurswaakhonden gebruiken om ontspoorde speculatie een halt toe te roepen. Niks prijsplafond of maximumprijs. Het voorstel voor dit marktcorrectie­mechanisme is aan zijn tweede versie toe. De Energieraad schrapte de eerste versie. De Raad van de EU (Energieraad dus) zal nu het voorstel voor een markt­correctie­mechanisme bekijken en zo spoedig mogelijk proberen een politiek akkoord te bereiken. Omwille van politieke profilering voor binnenlands gebruik, verzet Van der Straeten zich daartegen.