Er is bij mijn weten nog niks over geschreven, maar België heeft de jongste weken zijn eigen hoofdstad of hoofdstedelijk gewest gebruikt als een gigantisch openlucht laboratorium. Het ‘doel’ van het ‘experiment’ was om, vanaf 12 augustus, het nut van het verplicht dragen van mondmaskers in de openbare ruimte te testen, met name ‘op alle openbare plaatsen en voor het publiek toegankelijke private plaatsen.’* Het liep tot eind september.

Een fiasco

Over de uitkomst wordt in alle talen gezwegen. Nochtans is ze frappant: iets meer dan twee weken na het invoeren van (enkel!) die mondmaskerplicht, wanneer het effect van nieuwe maatregelen normaliter ten volle in de statistieken verschijnt, begonnen de vastgestelde besmettingen in Brussel sterk te stijgen, na een tijdelijke inzinking.

Inmiddels gaan ze verticaal de hoogte in. Het coronavirus verspreidt zich in Brussel maar liefst twee keer sneller dan het Belgische gemiddelde. Het percentage positieve tests in het Brusselse gewest ligt met 11% ook meer dan dubbel zo hoog als de WHO-alarmdrempel van 5%. De ziekenhuizen stromen er weer vol. Elisabeth De Waele (UZ Brussel) spreekt van een angstaanjagend domino-effect binnen families.

Kortom: het ‘experiment’ is uitgedraaid op een compleet fiasco (maar dat is het beleid in ‘hellhole’ Brussel natuurlijk wel vaker).

De scholen: geen probleem?

De scholen (basisonderwijs en secundair onderwijs) zouden in een vergelijkbaar bedje ziek kunnen zijn. Volgens recent gepubliceerde cijfers is het aantal besmettingen er sedert 1 september bijna verdrievoudigd bij leerlingen (van 638 besmettingen in de eerste twee weken van september naar 1.620 in de laatste twee weken) en meer dan verdrievoudigd bij het personeel (van 86 besmettingen naar 286). Ondanks de verplichting om mondmaskers te dragen (secundair onderwijs). Allicht liggen de cijfers voor het secundair onderwijs alleen nog een pak hoger.**

Volgens Inge Van Trimpont, directeur van het GO! CLB, (Centra voor leerlingenbegeleiding) reflecteren deze cijfers de toegenomen verspreiding van het virus onder de bevolking in het algemeen. Ben Weyts meent eveneens dat er geen probleem is en dat deze cijfers bewijzen dat de ‘onderwijsdraaiboeken werken.’

Oorzaak of gevolg?

Het klopt natuurlijk dat er in de tweede helft van september een even fikse toename was van de besmettingen over heel België. Toch kun je je afvragen of die toename, twee weken na het openen van de scholen, toeval is. Wat is met andere woorden oorzaak, en wat gevolg?

Van Trimpont meent dat de meeste leerlingen en leerkrachten buiten de school besmet raakten. Daar bestaan bij mijn weten echter geen cijfers over. Zou het niet kunnen dat de toename van het aantal besmettingen in België mede haar oorsprong vindt in het openen van de scholen en dat die scholen nieuwe broeihaarden zijn, zoals de woonzorgcentra tijdens de eerste golf?

Steven Van Gucht denkt van niet, ook al waarschuwde hij in augustus nog voor het openen van de secundaire scholen.*** Hans-Willem Snoeck, een professor in de microbiologie en immunologie aan de Columbia University in New York, ziet dat echter helemaal anders. De feiten spreken de stelling dat ‘scholen geen probleem zijn’ volgens hem tegen. Een hybride onderwijs met 50 procent afstandsonderwijs, lijkt hem dan ook een beter idee dan het huidige regime.

Geen wondermiddel

Hoe dan ook, het Brusselse ‘experiment’ lijkt in de lijn te liggen van een aantal kritische onderzoeken naar het effect van het dragen van mondmaskers. Anderzijds zijn er natuurlijk ook onderzoeken die uitwijzen dat mondmaskers wél een significant effect hebben op de verspreiding van het virus. Ze kunnen in elk geval de uitstoot en inname van virusdeeltjes verminderen.

Allicht spelen er tal van factoren een rol: de manier waarop mondmaskers ingezet worden; de discipline bij het (correct) dragen, wassen of vervangen, en op- en afzetten ervan (mondmaskers kunnen besmet zijn en zelf tot besmettingen leiden); het effect op het gedrag van mensen, etc.

Eén zaak lijkt me vast te staan: mondmaskers zijn geen wondermiddel. Een verplichting om mondmaskers overal in de buitenlucht te dragen, is zelfs pure symboolpolitiek en ronduit nefast, aangezien ze zwaar weegt op het draagvlak voor het pandemiebeleid.

Mildere besmettingen blijven besmettingen

Zeker, de aard van de besmetting zou kunnen veranderen, dankzij het dragen van een mondmasker (minder zware infectie en een milder ziektebeeld), zoals dokter Hendrik Cammu hier onlangs uit de doeken deed. Is dit een van de redenen waarom mensen dit keer minder ziek lijken te worden?

Zelfs een milde besmetting lijkt echter zeer vaak langdurige (soms chronische) klachten te veroorzaken (in zoverre ze symptomatisch was). Dat mensen zodoende immuniteit verwerven, is al helemaal geen argument. Bij milde besmettingen duurt immuniteit wellicht niet lang en een herbesmetting kan resulteren in een erger ziektebeeld.

Netto- versus bruto-effect

Een te groot vertrouwen in mondmaskers kan ook leiden tot het toelaten of organiseren van activiteiten die anders niet (in die vorm) zouden plaatsvinden, in de weg staan van alternatieve maatregelen of, zoals in Brussel, leiden tot een misbruik van het mondmasker als schaamlapje voor een echt beleid.

In die zin kun je een onderscheid maken tussen een bruto-effect (minder besmettingen) en een netto-effect (minder besmettingen + meer besmettingen wegens te risicovolle activiteit en/of te weinig aandacht voor alternatieve maatregelen).

Alternatieve maatregelen

Het is misschien interessant, in dit verband, te melden dat modelland Duitsland volop inzet op het ventileren van ruimtes. Ook degelijke virusfilters zouden een rol kunnen spelen in het beteugelen van de pandemie.

En dan is er ook nog de beste vriend van de mens. Honden worden in sommige landen al ingezet in de strijd tegen het coronavirus, onder meer op de nationale luchthaven van een van de minst getroffen westerse landen, nl. Finland. Daarbij ruiken ze niet aan mensen maar aan een doekje dat hun geur bevat. De test heeft een accuraatheid van bijna 100%, is zeer goedkoop en vergt maar een paar minuten.

Wat mij betreft zou er dan ook al lang een legertje honden moeten opereren aan het front van deze pandemie. In België is er nog altijd geen enkele hond actief in het opsporen van besmettingen. Of het er mee te maken heeft, weet ik niet, maar in april vond Van Gucht dat ze te gevaarlijk waren omdat ze in contact komen met besmette mensen. Hij betwijfelde ook of dit zou lukken.***

In de ban van het mondmasker

België lijkt sowieso nog altijd in de ban van het magische mondmasker. Waar het ding eerst afgeraden werd (omdat er onvoldoende voorradig waren), wordt het nu wellicht overschat (mede omdat dit de overheid nu goed uitkomt).

Mondmaskers moeten wel degelijk een onderdeel vormen van onze strijd tegen de verspreiding van het coronavirus. Het lijkt mij echter vrij duidelijk te zijn dat je er niet teveel van mag verwachten en dat een te groot vertrouwen erin zelfs ronduit nefast kan zijn. Dat ze, om verschillende redenen, spaarzaam ingezet moeten worden; en dat mondmaskers vooral niet in de weg mogen staan van alternatieve of aanvullende maatregelen, zoals afstandsonderwijs of ventilatie.

*

* Experiment is natuurlijk een groot woord (nog afgezien van het feit dat het niet bedoeld was als experiment). Een serieus onderzoek zou verschillende vergelijkbare steden moeten omvatten, sommige met mondmaskerplicht en andere zonder. Pas dan zou je stevige uitspraken kunnen doen over het nut van het verplicht dragen van mondmaskers in een stedelijke omgeving, door het verloop van de pandemie in die steden in kaart te brengen.

** Kinderen onder de 10 jaar raken niet vaak besmet en ontwikkelen ook niet vaak symptomen. Teenagers, daarentegen, verspreiden het virus wellicht net zo vaak of makkelijk als volwassenen en vertonen vaker symptomen. Vandaar dat de stijging van het aantal besmettingen bij hen allicht een pak hoger ligt dan de geciteerde cijfers (die, bij mijn weten, dus over de schoolgaande jeugd in het algemeen gaan, inclusief basisonderwijs) aangeven.

*** Hij sloeg de bal natuurlijk al vaker compleet mis. In maart zwoer hij bijvoorbeeld bij hoog en laag dat er maar 13.000 besmettingen zouden zijn in België en in het slechtste scenario 2.000 tot 3.000 mensen zouden moeten worden opgenomen in het ziekenhuis (met maximaal 500 tot 700 mensen op intensieve zorgen). Hij ontkent ook ten stelligste dat hij ooit de vergelijking maakte met griepepidemieën, iets wat hij wel degelijk deed.