België heeft een kwalijke reputatie als draaischijf voor criminelen die kunst en erfgoed verhandelen. Daarom start een Antwerpse professor criminologie samen met enkele overheden en de politie een expertisecentrum aan de UGent. Het initiatief kan op zeer veel bijval rekenen bij politiediensten, parket, musea en erfgoedinstellingen.

Op 1 februari stelden de universiteit van Gent, de lokale politie en de Stad Gent het gloednieuwe onderzoekscentrum GRACE (Ghent Research institute for Art & cultural heritage Crime and law Enforcement) voor. Het expertisecentrum gaat zich bezighouden met kunstroof en kunst- of erfgoedcriminaliteit. Dergelijke samenwerking is een unicum volgens Manfred Sellink, curator van het MSK (Museum voor Schone Kunsten van Gent) en gastprofessor aan de UGent. Het past niet alleen in een professionalisering van musea, maar ook in een nauwere samenwerking met de academische wereld en de politie inzake vervalsingen, herkomstonderzoek, kunstsmokkel en kunstroof.

Kunstroven

Tijdens de presentatie sprak Senaatsvoorzitter Stephanie D’Hose (Open VLD) over het pieken van kunst- en erfgoedcriminaliteit in tijden van oorlog of crisis. Ze verwees daarmee expliciet naar het beruchte kunstroven door de Nazi’s. D’Hose drukte haar bezorgdheid uit over de reputatie die België heeft als draaischijf van de internationale roofkunst. Daarbij gaat het over kunst of archeologische vondsten uit Afghanistan, Syrië, Myanmar en Afrika.

‘De koloniale roof blijft een zwart hoofdstuk’ aldus D’Hose die verwees naar de inspanningen om via het federale wetenschapsbeleid restitutie na te streven voor roofkunst uit Congo.

De initiatiefnemer van het onderzoeksproject is professor Marc Cools van de UGent. Deze criminoloog omringde zich met een aantal doctorandi en andere specialisten. Verschillende geledingen van de Nederlandse overheid en politie zijn ook betrokken. Vooral het Team Kunst- & Antiekcriminaliteit van de Nationale Politie Nederland kan voor een vruchtbare kennisuitwisseling zorgen. Niet enkel politionele of gerechtelijk diensten zijn partner. Ook de douane (FOD Financiën, Douane en Accijnzen) en de erfgoedinstelling FARO werken mee.

Echtheidsonderzoek

Het aantal samenwerkingen zal nog toenemen. De talrijke opkomst vanuit allerlei diensten – zowel federale, gewestelijke als lokale  – illustreerde de nood aan uitwisseling van expertise. Zo volgt bijvoorbeeld Bart Eeman van de cel voor Roofkunst tijdens de Tweede Wereldoorlog bij de FOD Economie de ontwikkelingen zeer geïnteresseerd op. De algemeen directeur van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) lichtte graag toe waarom ze aanwezig wou zijn en graag zou samenwerken. Deze federale wetenschappelijke instelling werkt aan een cel voor excellentie in herkomstonderzoek die actief zal samenwerken met GRACE.

Het KIK krijgt volgens algemeen directeur Hilde De Clercq regelmatig kunstwerken binnen om een echtheidsonderzoek te doen. ‘Zelfs als we het als vals bestempelen verdwijnt zo’n werk niet uit de markt. Dat blijft circuleren. Na een aantal jaren krijgen we hetzelfde werk soms opnieuw binnen om een echtheidsonderzoek te doen’.

Reputatieschade

Het delen van kennis over vervalsingen en herkomst is belangrijk. Vooral voor verzamelaars en musea aangezien werken niet alleen een vervalsing kunnen zijn, maar misschien ooit gestolen werden. De reputatieschade alleen al kan vele malen erger zijn dan het verloren geld van de aankoop.

De komst van een expertisecentrum inzake kunstcriminaliteit zal bijdragen tot de kennis over kunst- en erfgoedcriminaliteit. Daarnaast zal GRACE fungeren als een ontmoetingspunt. Enerzijds via publicaties en anderzijds via studiedagen. De eerste studiedag is al gepland voor 27 februari. Een themanummer rond kunstcriminaliteit verschijnt nog dit jaar in het wetenschappelijk tijdschrift Cahiers Politiestudies. ‘Het is de bedoeling om het strikt juridische te overstijgen’ aldus Cools.