De olieraffinaderij van TotalEnergies in de Antwerpse haven kreeg onlangs een vergunning voor twintig jaar van de Vlaamse regering. Bond Beter Leefmilieu (BBL) en Greenpeace waren merkwaardig genoeg tevreden. Ze loofden de strengere uitstootnormen maar klagen niettemin over stikstof en een ‘sociaal plan’. Ook de Vlaamse regering was tevreden net als de multinational TotalEnergies naar het schijnt. Lijkt zoveel tevredenheid niet verdacht?

Volgens Tom Meeuws (Vooruit) schepen voor leefmilieu van de Stad Antwerpen is de vergunning met 20 jaar groot nieuws. ‘Het is echt nieuws dat ze tot het inzicht zijn gekomen om die hervergunning ernstig te nemen’ zei hij over de houding van TotalEnergies. Meeuws ziet daarin de verklaring voor tevredenheid van zowel overheden en milieuorganisaties. TotalEnergies in Antwerpen en Parijs reageerden niet op meerdere vragen om commentaar.

De vroegere olieraffinaderij van RBP langs de Scheldelaan lag aan de basis van de petrochemische cluster in de Antwerpse haven. De huidige eigenaar TotalEnergies kreeg in 2022 een proefvergunning van twee jaar van de Provincie Antwerpen. Zoals tegenwoordig vaker kwam daar een waslijst aan verplichtingen bij rond de uitstoot van stikstof, zwavel en CO2. De zeventig jaar oude raffinaderij leek bijna ten dode opgeschreven.

Zuhal Demir

De Franse multinational TotalEnergies ging echter in beroep tegen de proefvergunning. Zo belandde het dossier op het bureau van de Vlaamse minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). Wat niemand verwachtte na de strenge proefvergunningen voor bijvoorbeeld de Antwerpse verbrandingsoven Isvag, gebeurde toch: Demir gaf TotalEnergies een vergunning voor twintig jaar. Kritische stemmen zagen daar de hand van de burgemeester van Antwerpen in. ‘Er werd op het kabinet geen politieke druk uitgeoefend’ zegt Demirs kabinetschef Andy Pieters.

Volgens Meeuws ging de Stad Antwerpen met TotalEnergies rond de tafel zitten en zijn de milieudoelstellingen en bijzondere voorwaarden voorstellen van het stadsbestuur. ‘De hervergunning van twintig is goed nieuws’ vindt Tom Meeuws. ‘De houding van TotalEnergies vorige keer heeft iedereen doen schrikken. Ze boden het minimum minimorum met lange tanden. Ze bleken met de voeten te slepen. De ogen gingen toen bij iedereen open.’

Onder druk van het stadsbestuur en de Vlaamse administratie ging TotalEnergies van greenwashing over op ambitieuzere plannen. ‘Het management heeft daarna een heel goed parcours gereden’ aldus Meeuws ‘Ze beseften dat ze echt extra investeringen moesten doen. Daarom hebben ze het geweer van schouder veranderd.’

Milieudoelstellingen

Meeuws blijft realistisch: ‘We gaan morgen niet helemaal van fossiele brandstoffen af raken. Degenen die nu investeren gaan het meest performant zijn. Het ziet er naar uit dat de raffinaderijen die dit soort beslissingen durven nemen en zich verankeren de laatsten gaan zijn die dicht moeten.’

Aan die vergunning hangen (net als bij de provincie) milieudoelstellingen vast. De quasi onmeetbare uitstoot van stikstof moet ten laatste tegen 2029 met 1.400 ton dalen. Volgens het kabinet Demir zijn de metingen ‘conform’ het Vlaams Reglement betreffende de Milieuvergunning (Vlarem). De CO2-uitstoot moet voor 2035 met 58% dalen. Naar schatting is de CO2-uitstoot nu ongeveer 4 miljoen ton per jaar.  Ten laatste in 2050 moet de installatie ‘koolstofneutraal’ zijn.

Persbericht van BBL

Opmerkelijk is dat niet de Vlaamse regering of TotalEnergies een persbericht uitstuurden over de levensbelangrijke nieuwe vergunning, maar de milieuactivisten van Bond Beter Leefmilieu (BBL). Overheid en multinational bleven discreet en zonden twee dagen na BBL nog steeds geen officiële mededeling de wereld in. De cryptische titel van het persbericht van BBL was ‘Vergunning Total-raffinaderij: inspanning op stikstof maar vraagtekens rond klimaat en sociaal plan’. De uitleg luidde: ‘De druk die BBL en Greenpeace doorheen het dossier zetten met bezwaarschriften loont zich met dit precedent voor een strengere behandeling van milieuvergunningsdossiers – hoewel klimaatneutraliteit nog steeds een bijzaak lijkt.’

TotalEnergies moet tussen 110 en 485 miljoen euro investeren in Antwerpen. Over de hoogte van de investeringen staat in de vergunning niets volgens Pieters.  ‘Het bedrag van de investeringen uiteraard niet, dat valt buiten de scope van de milieubeoordeling’.

Of de vergroenende investeringen deels met subsidies zullen betaald worden is onduidelijk. TotalEnergies is trouwens geen grote ontvanger van Vlaamse subsidies. TotalEnergies Refinery Antwerp ontving in 2022 57.446 euro subsidies voor opleidingsverlof. TotalEnergies Olefins Antwerp ontving 22.041 euro subsidies (ook voor personeelsbeleid). Zusterbedrijf TotalEnergies Marketing in Brussel ontving wel 120.000 euro voor laadpalen.

Het uiteindelijke doel van de BBL

Bond Beter Leefmilieu is blij met ‘de duidelijke garanties dat TotalEnergies serieuze inspanningen zal leveren’. BBL citeerde in het persbericht een bron bij de administratie: ‘De energiereus moest eerst bewijzen dat het zijn intenties kan realiseren, klonk het bij Departement Omgeving’. Blijkbaar heeft BBL een directe verbinding met de Vlaamse ambtenaren.

‘Hier komt TotalEnergies niet meer onderuit. Een milieuvergunning is een unieke verplichting om te tonen hoe je als bedrijf de impact op het leefmilieu zal reduceren. De evolutie in het dossier was noodzakelijk om de stikstofuitstoot in de haven van Antwerpen te reduceren. Eindelijk zijn er duidelijke garanties dat TotalEnergies serieuze inspanningen zal leveren. De overheid moet dit nu proactief aanpakken bij elke hervergunning’, schreef Tycho Van Hauwaert van Bond Beter Leefmilieu in het persbericht.

Het eigenlijke doel van BBL is de sluiting van de olieraffinaderij. Daarom dat ze aandringen op een reconversieplan voor de raffinaderij. Al ontkent de Bond Beter Leefmilieu: ‘Fossiele brandstoffen moeten tegen 2050 uitgefaseerd zijn.’ Zoals tegenwoordig standaard bij klimaatactivisten moet waterstof dienen om een sociaal kerkhof te vermijden al houden ze de sluiting steeds achter de hand. ‘Een raffinaderij als die van TotalEnergies zou er binnen twintig jaar dus anders moeten uitzien. Denk bijvoorbeeld aan de inzet voor waterstofmoleculen. Deze voorwaarden gaan over het verduurzamen van bestaande processen, maar we moeten die processen zelf in vraag durven stellen.’

‘Daarnaast wordt Total verplicht om regelmatig CO2-reductiepaden te onderzoeken zoals de elektrificatie van de naftakraker of het gebruik van alternatieve grondstoffen.’ Het kraken is het door verwarming scheiden van grondstoffen uit aardolie. De Antwerpse schepen Tom Meeuws gelooft in die aanpak. BBL rekent op het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) en het Departement Omgeving, de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de Stad Antwerpen om TotalEnergies klimaatdoelstellingen op te leggen.

Voorlopig lijkt een sluiting van de olieraffinaderij dus afgewend, maar houden daarmee de procedures van de klimaatactivisten op? ‘Van een transformatie- of reconversieplan is bij TotalEnergies nog geen sprake. Hoe de raffinaderij zal evolueren of afgebouwd worden blijft onduidelijk’, zei Joeri Thijs, woordvoerder bij Greenpeace België in het persbericht van BBL.