Nieuwjaarsrecepties in tijden van onverdraagzaamheid

Nieuwjaarsrecepties in de eerste weken van het jaar zijn niet altijd een pretje. Toch niet in literaire kringen. En al helemaal niet als je niet de voorspelbare groenlinkse soundbites produceert. Of godbetert: wanneer je de doodzonde begaat om af en toe een stuk voor dat duivelse Doorbraak te schrijven.

Filosofische schizofrenie van vele auteurs

Ooit dacht ik dat de literaire wereld, ook in Vlaanderen, een omgeving was waar tegendraadse meningen werden geapprecieerd. Waar er ruimte was voor wantrouwen ten aanzien van ideologieën en maakbaarheidsideeën, of ze nu van de linker- of rechterzijde komen. De grote wereldliteratuur van Erasmus over de grote Russen of Flaubert tot iemand als Philip Roth of Michel Houellebecq drijft immers op pessimisme en diep wantrouwen in een mens die zich heer van de schepping en van zijn eigen bestaan waant. De grote literatuur is een antidotum tegen loze ‘Wir schaffen das’-praatjes van heilsprofeten van alle kleuren en smaken.

Het opmerkelijke bij vele Vlaamse auteurs – althans van de huidige generatie – is dat ze graag dwepen met de grote pessimisten uit de wereldliteratuur. Wanneer ze echter de kans krijgen om hun maatschappelijke visies te spuien, staan die vaak bol van wenselijke mensbeelden, maakbaarheidsgeloof en eenduidige stellingen over de multiculturele samenleving, identiteit en nationalisme of de Palestijnse kwestie. Misschien is die bizarre schizofrenie in de Vlaamse literaire en culturele wereld die maakt dat men vaak zo afwijzend reageert wanneer je als politiek dakloze niet meteen instemmend knikt wanneer voor de zoveelste keer wordt uitgehaald naar de N-VA van Bart De Wever. Of wanneer je voor de duizendste keer aanhoort dat de Vlaamse identiteit toch ‘maar een constructie’ is.  Op die manier gaan de zich ‘wereld open’ achtende heren en dames voorbij aan de grote drama’s en vragen van deze tijd zoals: hoe wij als geëmancipeerde individuen er helaas zo moeilijk in lijken te slagen om zonder een overkoepelend heilsverhaal te leven.

Weglopen, wegkijken of demoniseren

Een open gesprek daarover lijkt hoe langer hoe moeilijker te worden, wanneer men meent dat je niet ‘aan de juiste zijde van de geschiedenis’ staat; wat dit ook moge zijn. Tijdens de nieuwjaarsrecepties van dit jaar merkte ik meer dan ooit dat mensen wegliepen in een gesprek dat hun opvattingen goed en kwaad in vraag stelde. Enkele bedenkingen over de ‘klimaatbrossers’ op een literaire receptie kwamen me op een reeks ijzige opmerkingen te staan. En dan ben ik nog iemand met een eerder linkse stamboom door mijn verleden als eco-anarchist. Weglopen, wegkijken of demoniseren in de plaats van te discussiëren, lijkt anno 2019 een hardnekkige kwaal van weldenkend Vlaanderen.

Symptomatisch was hoe een paar maanden geleden de uitbaters van een bekende kwaliteitsboekhandel met e-mails werden overstelpt door mensen die het onaanvaardbaar vonden dat Theo Francken er zijn boek Continent zonder Grens zou komen voorstellen. Heel wat literaire meerwaardezoekers vroegen dat het evenement zou worden geschrapt, in de plaats van die kans te grijpen om in een inhoudelijk debat te gaan met een democratisch politicus is. De moedige boekhandelaar liet de avond toch doorgaan, zij het met een aangepast programma waarbij Francken het vuur sterker aan de schenen werd gelegd. Een oplossing die mooi past in de idee van de ‘open samenleving’. Zullen de betrokken boekhandelaar en zijn collega’s in de toekomst echter nog zo’n uitwisselingen tussen democraten durven organiseren, wetende dat een deel van de potentiële klanten zo verkrampt reageert?

Mentaal cordon sanitair

Vaak lijkt het alsof de Vlaamse culturele linkerzijde na het opbergen van het Vlaams Blok/Belang in het veilig cordon sanitair het eigen vermogen tot luisteren en discussiëren met andersdenkenden heeft verloren – stilaan kregen alle andersdenkenden die ook maar iets opperden wat ‘rechts’ zou kunnen wezen al gauw het etiket ‘moreel minderwaardig’. Zelfs zich als links beschouwende islamkritische, maar genuanceerde denkers als Maarten Boudry worden verdacht gemaakt. Na een essay over ‘geweld’ uit 2017 kwamen er vanuit (extreem) linkse hoek zelfs oproepen opdat de Gentse universiteit Boudry zou ontslaan. Broodroof omwille van non-conformisme heet dat.

Dat onvermogen tot dialoog is beangstigend. Net zoals de snelheid waarmee enkele dissonante vragen tot verzuring van relaties kunnen leiden. De ‘correcte’ soundbites uitbrengen om bij de juiste club met bijhorende voordelen te horen, daarom lijkt het vooral te draaien. Het pijnlijke is dat deze verkrampte manier van omgaan met diversiteit de democratische humanisten tot op het bot lijkt te verdelen. En dit in tijden waarin heel wat landen en politici zoals Erdogan hun misprijzen voor de democratie en het vrije denken steeds agressiever in beleid omzetten. Daarom is het zo belangrijk dat democraten van allerlei gezindten met elkaar blijven discussiëren, ook al is men het over een heleboel zaken niet eens – zoals dat ook het geval is bij het pluralistische Doorbraak, gelukkig maar. Daarom blijf ik elk jaar naar recepties van literaire organisaties afzakken om met collega’s te praten over boeken en de stand der dingen op deze godverdomdse bol. En die gratis drankjes, die zijn mooi meegenomen.