De regeringen van Polen, Hongarije en Roemenië zitten met een probleem: goedkoop Oekraïens graan dreigt hun eigen landbouwsector in de armoede te dompelen. De Europese Commissie stelt zich hard op. De Oost-Europese landen zijn niet meer tevreden met enkel financiële compensaties.

Een jaar geleden zorgde de oorlog in Oekraïne nog voor angsten dat de graanprijzen wereldwijd zouden ontploffen. Diverse ngo’s waarschuwden destijds voor hongersnoden en veel duurdere basisvoeding. De voedingsprijzen in Europa stegen meteen en zwengelden de inflatie extra aan. Plots bleken zowat in elk product Oekraïense grondstoffen te zitten, als men de producenten mocht geloven althans.

Steunmaatregelen

Door de steunmaatregelen van de Europese Unie overspoelt momenteel goedkoop graan uit Oekraïne de markt in Oost-Europa. Daarom sloten bepaalde landen hun grenzen tijdelijk na groot protest van boeren. Ze kondigden een verbod af op Oekraïens graan en landbouwproducten.

De afgelopen maanden kochten vooral Roemeense handelaars binnenschepen op in België en Nederland om op de Donau Oekraïens graan te verschepen. De prijzen van tweedehands binnenschepen waren nog nooit zo hoog. Dat is een rechtstreeks gevolgen van de oorlog. De graanhandel vanuit Oekraïne en Rusland verloopt normaal gesproken via de Zwarte Zee via zeeschepen. De Russen blokkeren immers de scheepvaart uit Oekraïense havens. Het gevolg is veel meer vracht bij Roemeense binnenschippers die langs de kust in Odessa gaan laden en via de Donau en het Donau-Rijn-kanaal in de hele EU kunnen leveren. Ook via het spoor en via vrachtwagens stroomt het graan de EU binnen.

De Europese Commissie schrapte omwille van de Russische blokkade op de Zwarte Zee de invoerheffingen op het Oekraïense graan. De Europese Commissie noemde dit ‘solidarity lanes’ of solidariteitsrijvakken. Het voorzag de Oekraïense oorlogseconomie van broodnodige valuta.

Oost-Europa

Door het gebrek aan schepen en dus vervoerscapaciteit blijft heel veel graan in Oost-Europa. Lokale handelaren kopen dat graan gretig op. Het resultaat is dat de lokale boeren verlies lijden of blijven zitten met hun graan. Dus besloten Polen en Hongarije tot blokkades. Zelfs Slowakije verbood de invoer. Dat schoot uiteraard bij de Europese Commissie in het verkeerde keelgat. Onder het mom dat handelsbeleid een Europese bevoegdheid is. In strijd dus met de EU-regels voor de interne markt. De Europese Commissie neemt immers de handelsbeslissingen voor de 27 lidstaten.

Na een roerige week pakte de Europese Commissie uit met een steunpakket voor de Oost-Europese landen. Zo bedongen de Oost-Europeanen 100 miljoen euro extra compensatie voor boeren in Polen, Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije. In ruil voor het doorlaten van Oekraïens graan. De wens van die landen was eigenlijk het verzegelen van de ladingen en enkel doorvoer toelaten, maar geen verkoop of opslag op hun grondgebied. De discussie is echter nog niet rond. Zo willen de Polen gps-trackers op vrachtwagens en check-ins en check-outs aan de nationale grens. Dat is dan weer tegen het zere been van de transportbedrijven en de internationale handelaars.

Lobbymachine

In Nederland zorgde dit bij het Comité van Graanhandelaren voor dringend overleg met het ministerie van Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). De lobbymachine in Brussel draaide overuren. Vooral omdat in mei de graandeal tussen Rusland en Oekraïne afloopt. Het graan dat de Russen na Turkse bemiddeling doorlaten zou bij het wegvallen van die deal voortaan ook via Oost-Europa de Europese markt overspoelen. Voor de graanhandelaars een gouden kans, voor de Europese landbouwsector een ramp.

De graandeal met Rusland loopt momenteel niet echt goed. De Turkse controles in Istanbul zorgen voor lange wachtrijen in de Turkse haven om de ladingen te inspecteren. Daardoor is de vraag naar Oekraïens graan door de onbetrouwbare levertijden drastisch gedaald op de wereldmarkt. Een gat in de markt waar niet-Europese graanproducten bovendien in sprongen. Het gevolg is dat de Oekraïners enkel nog kopers vinden in de Europese Unie. De uitzondering vormt de tarwe die Turkije vanuit Odessa binnenkrijgt. De Turken kregen hierdoor een goedkope aanvoer en beleveren de eigen markt en die van hun buurlanden. Van het hele verhaal dat de graandeal er kwam om het hongerende Afrika niet af te sluiten van de Oekraïense graanaanvoer kwam dus niets in huis.

Verbod op graan

De ban of het verbod op Oekraïens graan die Polen en Hongarije vorige zaterdag afspraken is dus nog niet van de baan. Vorige zondag zei de Poolse minister voor Economie Waldemar Buda dat de ban zowel gold voor goederen ‘in transit’ als deze die in Polen bleven. Buda riep op tot overleg met de Oekraïense regering. Enkele dagen later besloten de Poolse en Hongaarse regeringen dat konvooien met graan zouden verzegeld, begeleid en gemonitord worden.

Dinsdag zij de Poolse landbouwminister Robert Telus op een persconferentie dat Warschau en Kiev een mechanisme hadden uitgewerkt zodat zelfs niet één enkele ton Oekraïens graan in Polen zou blijven. Alles zou enkel doorgevoerd worden. Volgens Telus was het verbod vooral een signaal aan ‘Brussel’ dat niets deed om de marktverstoring in Polen aan te pakken.

Mechanisme

De Oekraïens vicepremier Yulia Svyrydenko zei dat het mechanisme van de begeleide konvooien op vrijdag zou starten. Die maatregel betrof enkel graanproducten. Het gelijkaardige Poolse verbod op groenten, fruit, suiker, eieren, vlees, melk en zuivelproducten blijft momenteel van kracht. Ondertussen beweren de vakbonden in Oost-Europa en vooral in Polen dat staatsbedrijven massaal de goedkope landbouwproducten uit Oekraïne opkopen en verkopen als hoogwaardige binnenlandse producten. De Roemeense regerende socialistische partij verkondigde zelfs dat de compensatie van de Europese Commissie niet volstaat om de schade van de eigen boeren te vergoeden. De Hongaarse regering verwacht een permanente oplossing van ‘Brussel’. De landbouwminister István Nagy verklaarde ‘de belangen van de Hongaarse landbouwgemeenschap te vertegenwoordigen’.

Ondertussen gaf de Europese Commissie aan dat ze het opheffen van de Europese invoerrechten (taksen) op Oekraïense landbouwproducten wil verlengen in juni. In 2022 bij het opheffen voorzag de Europese Commissie 56 miljoen euro compensatie voor de Oost-Europese landen. Polen ontving 30 miljoen euro, Bulgarije 17 miljoen euro en Roemenië 10 miljoen euro. Dit was specifiek voor graanproducten en oliezaden. De landen mochten dit geld zelf verdelen onder hun bedrijven. Zo draait het hele dossier weer om Europese subsidies om onvrede af te kopen.