Ontmanteling Turkse meningsvrijheid

Op 19 januari vond er in het Franstalige cultuurhuis La Bellone in Brussel een avond plaats waarbij Franstalige actrices en schrijfsters twee uur lang voorlazen uit een roman van de Turkse schrijfster en dissidente Asli Erdogan. Die zat onlangs 132 dagen zonder proces in een cel omdat ze zich solidair had verklaard met de pro-Koerdische krant Özgur Gündem. De avond was een emotionele ondersteuning voor de meer dan honderd journalisten en schrijvers die momenteel in een Turkse gevangenis zitten omdat hun stem niet strookt met de enige waarheid van president Erdogan.

Dat de New York-Times-correspondent Rod Nordland op 18 januari zonder verklaring in Turkije werd aangehouden en terug naar Londen gestuurd, is maar een symbool van hoe de Turkse overheid momenteel aan een angstaanjagend tempo elke dissidente stem probeert te smoren. We kunnen in real time het volledig ontmantelen van de vrije meningsuiting in Turkije meemaken. Volgens Amnesty International staat de teller deze maand al op 400 ontmantelde ngo’s en bevindt een derde van alle in de wereld gevangen gehouden journalisten zich in overbevolkte cellen in Turkije. Dan spreken we niet eens over de duizenden rechters en leraars die in voorhechtenis wachten op hun verdict.

Belgo-Turkse journalisten getuigden in La Bellone over hoe sterk de wil van de Turkse staat is om andere stemmen het leven onmogelijk te maken. Journalisten van de krant Özgur Gündem die door de overheid wordt opgedoekt omwille van het ‘ondermijnen van de nationale eenheid’, krijgen geen enkele vergoeding. Ze zien vaak hun bankrekening geblokkeerd. De Turkse staat wil hen de mogelijkheid ontnemen om een menswaardig leven te leiden.

De Brussels onderzoeksjournalist Mehmet Koksal en de Gents-Brusselse schrijver Kenan Görgün vertelden hoe ze in Turkije de beperkte meningsvrijheid die er nog bestond zien verdwijnen. Wat hen evenveel verontrust, is dat die vrijheid evenzeer verschrompelde in de Turkse diaspora in België. De Schaarbeekse Memhet Koksal werd jaren geleden al hardhandig afgedreigd voor zijn kritische stukken over het electoraal geflirt van Brusselse politici van Turkse afkomst met de Grijze Wolven en met de ontkenning van de Armeense genocide. De angst voor represailles in de Turkse gemeenschap is intussen nog veel groter. Ooit vluchtte nog een generatie linkse Turken naar in België vrijer te kunnen leven. Nu vragen steeds meer van die progressieve Turken zich af of hun kinderen opnieuw zullen moeten emigreren om zonder angst en bedreiging te leven.

Hoewel de Belgo-Turken op de solidariteitsavond erkenden dat eerst en vooral de Turkse gemeenschap in België zelf moet leren omgaan met diversiteit en vrije meningsuiting – nog een heel lange weg – voelen ze zich eveneens door de Belgische staat in de steek gelaten. In Turkije gebruikt de Turkse staat te pas en te onpas en zonder onderbouwing de generieke formule ‘samenwerking met terroristische organisatie’ om alle mogelijk stemmen het zwijgen op te leggen. Dat leidt tot heel wat internationale verontwaardiging. Maar landen zoals België kiezen in de praktijk de kant van de Turkse overheid en de doodgravers van de vrije meningsuiting. Eind december 2016 nam een Turnhoutse onderzoeksrechter op vraag van de Turkse staat (via Interpol) nog de Frans-Koerdische journalist Maxime Azida in voorhechtenis. De Belgische staat leent zich daarbij om dezelfde logica als die van de Turkse staat op het Belgische grondgebied toe te passen. Alsof er in Turkije geen ontmanteling van de open samenleving en de persvrijheid afspeelt.

Maxime Azida is intussen vrijgelaten. Turkse dissidente journalisten kunnen in België echter op elk moment in voorhechtenis worden genomen wanneer de Turkse overheid internationale aanhoudingsbevelen uitvaardigt. Voor een definitieve uitlevering aan Turkije moet er nadien een uitgebreider dossier volgen en is dat minder vanzelfsprekend omdat er vaak geen ernstig rapport bestaat. Alleen al mogelijkheid tot voorhechtenis is een van de dingen die de druk en de greep van de Turkse staat op kritische stemmen in België vergroot.

Als de Belgische staat niet medeplichtig wil zijn aan de afbraak van de Turkse civil society, kan zij niet blijven doen alsof er in Turkije niets ingrijpends aan de hand is. Zoals sommige ons omringende landen zou België voor een keer zijn verantwoordelijkheid kunnen nemen voor het te laat is en beslissen dat er geen uitleveringen aan Turkije kunnen plaatsvinden zolang daar de rechtstaat opgeschort is en er een ‘noodtoestand’ heerst.

De schrijfster Asli Erdogan werd alleen maar vrijgelaten door druk vanuit het buitenland. Het Turkse dissidenten en het middenveld zijn de brug tussen Europa en Turkije. Als die brug instort, verliezen we niet alleen een aanspreekpunt op de grenzen van de islamwereld maar ook een stuk van onszelf.

Foto: Asli Erdogan, op 29 december vorig jaar vrijgelaten uit de Turkse gevangenis. (c) Reporters