Oorveeg voor kanselier Olaf Scholz

‘Kleine Bondsdagverkiezingen’: daarvoor gaan verkiezingen in Noordrijn-Westfalen (NRW) door. Met achttien miljoen inwoners vertegenwoordigt de deelstaat die aan België en Nederland grenst haast een vijfde van de burgers van de Bondsrepubliek Duitsland. De stembusslag aan de Rijn stuurt dan ook golven tot in Berlijn, de politieke hoofdstad van onze oosterburen.

Test

Op zondag 15 mei was het weer zover. Dertien miljoen kiesgerechtigden waren opgeroepen om te oordelen over de zwart-gele regering van Hendrik Wüst (CDU), de 46-jarige minister-president van NRW (nvdr — zwart is de kleur van de christendemocratische CDU, geel die van de liberale FDP). Deelstaatverkiezingen in NRW gelden als test voor de Bondsregering, thans een coalitie van sociaaldemocraten (SPD), Grüne en liberalen, de zogenaamde ‘Ampel’ (Verkeerslichtcoalitie).

En die test is uitermate negatief uitgevallen voor de regering van bondskanselier Olaf Scholz (SPD). De SPD behaalde in NRW 26,7 %, een verlies van 4,1% tegenover de deelstaatverkiezingen van 2017. De FDP kon nauwelijks 5,9% van de kiezers bekoren, een achteruitgang met 6,7%. Alleen de NRW-Grüne deden het schitterend. Zij verdrievoudigden hun resultaat van 6,4% naar 18,2%. De andere overwinnaar was de CDU. Zij klom van 32,9% naar 35,7%. Een opsteker voor de partij die in de Bondsdag op de oppositiebanken zit sinds haar nederlaag bij de Bondsdagverkiezingen van 26 september 2021.

Kernland

Heeft het succes van de NRW-christendemocraten te maken met de ambtsbonus van hun minister-president, zoals dat het geval was met Daniel Günther bij de verkiezingen in Sleeswijk-Holstein op 8 mei laatsleden? Nee, Wüst heeft in het halve jaar dat hij regeert als opvolger van Armin Laschet nog onvoldoende bekendheid en populariteit weten op te bouwen.

Bepalend voor het stemgedrag van de mensen in NRW was de grote, federale politiek, de manier waarop regering en oppositie in het verre, maar toch invloedrijke Berlijn omgaan met de consequenties van de oorlog in Oekraïne voor de economische situatie en dus ook het alledaagse leven.

NRW is op basis van zijn industriële basis altijd al een kernland van de sociaaldemocraten geweest. Maar de aarzelende koers en de miscommunicatie van Scholz hebben de SPD geschaad. De burgers moeten niet weten van een ‘führungsschwacher Kanzler’, een kanselier die onvoldoende leiderschap aan de dag legt. De FDP in NRW leed onder het feit dat Christian Lindner, haar federale minister van Financiën, veel schulden moet maken. Onder meer voor de ‘Zeitenwende’ — de 100 miljard euro voor defensie — en voor een ontlastingspakket voor de burgers dat nog eens een dikke 40 miljard kost. Dat pruimen rechtgeaarde liberalen niet. 250 000 van haar kiezers (in 2017) zijn nu overgestapt naar de CDU, misschien wel om een machtsovername door de SPD te verhinderen.

Doordrijver

De Grüne bewijzen dat het anders kan. Hun federale ministers scoren goed, Annalena Baerbock op Buitenlandse Zaken en Robert Habeck op Klimaat en Economie. Ze trokken zelfs 140 000 CDU-kiezers naar zich toe. De NRW-christendemocraten profiteerden ook van het stevige oppositiewerk dat de CDU op federaal vlak, in de Bondsdag, levert onder voorzitter en fractieleider Friedrich Merz. Hier is een doordrijver aan het werk, geen twijfelaar zoals Scholz, geen ‘cunctator’ zoals ooit Fabius werd genoemd, de Romeinse consul die het moest opnemen tegen Hannibal.

De Alternative für Deutschland (AfD) verkreeg 5,4% van de stemmen, een verlies van 1,9%. Een neerwaartse trend — zie de uitslag in Sleeswijk-Holstein —, maar toch kon ze in NRW boven de kiesdrempel van vijf procent blijven. Die Linke daarentegen dook weer, zoals in Sleeswijk-Holstein, onder diezelfde drempel. De linksradicale partij lijkt haar basis in West-Duitsland te verliezen.

Profileren

De grote les uit de deelstaatverkiezingen in NRW: twee van de drie partijen van de Ampel-coalitie hebben een zware opdoffer gekregen. De SPD droomde bij het aantreden van Scholz in Berlijn, begin december 2021, van een ‘sozialdemokratisches Jahrzehnt’, een sociaaldemocratisch decennium. De droom verandert in een ‘schallende Ohrfeige’, een stevige oorveeg, het decennium verschrompelt tot enkele maanden.

De vraag is: zal Scholz zijn termijn uitdoen? Alle sociaaldemocratische kanseliers die de Bondsrepubliek heeft gekend, zijn voortijdig gestopt: Willy Brandt (in 1974 na de Guillaume-affaire), Helmut Schmidt (in 1982 na een motie van wantrouwen) en Gerhard Schröder (in 2005 na vervroegde verkiezingen). En de liberalen worden voor hun regeringsdeelname op federaal vlak blijkbaar ook afgestraft. Voor hen vormen de verkiezingen in NRW de derde nederlaag na Saarland (maart 2022: onder de kiesdrempel) en Sleeswijk-Holstein (6,4%, een verlies van 5%).

De NRW-Grüne onder leiding van Mona Neubauer blaken van zelfvertrouwen. In de federale regering gaan de Groenen nog meer het laken naar zich toe willen trekken. Ook de FDP zal zich meer gaan profileren, maar dan om de omgekeerde reden: om het odium van tekortschietende partij van zich af te schudden. Ook de CDU bevindt zich in een zegeroes. Vermoedelijk zal ze met de Groenen in zee gaan: schwarz-grün dus. Theoretisch kan ook een Ampel op deelstatelijk niveau. Maar de SPD ligt in de touwen, ze likt haar wonden. Was de overwinning van Scholz in september 2021 niet meer dan een opflakkering?