Oppositie wint overtuigend in Istanboel

Op zondag 23 juni trokken de inwoners van Istanboel opnieuw naar de stembus om een burgemeester te kiezen. Dat deden ze voor de tweede keer in 3 maanden. Na de lokale verkiezingen eind maart, die op een nipte nederlaag uitdraaiden voor de Volksalliantie van de AKP-MHP, besliste de Opperste Verkiezingsraad (YSK) om de verkiezingen in de Turkse metropool over te doen. Die keuze staafde de YSK met een bedenkelijke argumentatie waardoor het orgaan haar onafhankelijke karakter behoorlijk besmeurde.

De beslissing van de YSK ontlokte bij een aantal commentatoren de vrees voor nieuwe spanningen in het land. Erdoğan weet maar al te goed hoe hij in verkiezingstijd de Turkse bevolking naar zijn hand moet zetten en toonde in het verleden al dat hij zijn hand niet omdraait om een meedogenloze houding bij zijn polariserend discours te voegen. Tel daarbij de economische perikelen in het land en de angst van het regerend machtsblok voor een eventueel verlies in Istanboel en het recept voor chaos leek compleet.

De grote afwezige

Toch was Erdoğan veelal afwezig tijdens de voorbije campagne. Plannen voor tientallen grote verkiezingsbijeenkomsten met de president werden afgeblazen en kandidaat-burgemeester voor de AKP, Binali Yıldırım, kreeg de hoofdrol in de campagne toebedeeld. Voor het eerst in twee decennia gingen de kandidaat-burgemeesters met elkaar in debat op televisie. Die vrijheid werd AKP-kandidaten in het verleden nooit gegund. Volgens bronnen binnen de AKP werd Erdoğan tijdens de campagne wat meer naar de achtergrond geplaatst omdat zijn vijandige taal steeds meer Turken voor de borst stoot. Bovendien stond het als een paal boven water dat het HDP-electoraat een belangrijke factor zou worden tijdens de Istanboel-verkiezingen. In de hoop een deel van de Koerdische stemmers voor zich te winnen, opteerde de AKP voor de iets gematigdere taal van Yıldırım en werden de verkiezingsbijeenkomsten ingeruild voor huis-aan-huis-bezoeken en acties in de wijken.

De gewijzigde tactiek van de AKP mocht niet baten. Waar het stemmenverschil in maart maar een half percentage of 13.700 stemmen bedroeg, liep de marge ditmaal op tot meer dan 805.000 stemmen of bijna 10 procent. Een stevige overwinning voor oppositiekandidaat Ekrem Imamoğlu (CHP) en een ongelooflijke nederlaag voor Yıldırım en het autocratische AKP-regime. Opiniepeilingen en exit polls geven aan dat Imamoğlu er niet alleen in geslaagd is stemmen van de AKP af te snoepen in conservatieve Islamitische wijken, maar ook een grotere opkomst te verwezenlijken in wijken met een Koerdische meerderheid. En die Koerdische stemmen waren voor de CHP van levensbelang om een overwinning binnen te halen.

Sleutel HDP

De HDP nomineerde, net zoals in maart, geen kandidaat-burgemeester in Istanboel. Waar ze vorige keer opriep om te stemmen voor democratische kandidaten die uitkwamen tegen het regime, vermeldde de partijleiding nu expliciet Imamoğlu als de kandidaat van haar voorkeur. Door haar electoraat op te roepen om te stemmen voor de oppositie, hoopte de HDP de regerende partij ook in Istanboel uit het zadel te lichten. Met huis-aan-huis-bezoeken en het organiseren van gratis vervoer naar Istanboel voor bewoners die buiten de stad verbleven, spande de HDP zich erg in om 200.000 thuisgebleven stemgerechtigden naar de stembus te krijgen. Bovendien liet Selahattin Demirtaş, de gevangen genomen HDP-covoorzitter, een aantal dagen voor de verkiezingen vanuit de gevangenis weten dat het discours en de aanpak van Imamoğlu op dit moment gesteund kon worden. De partij leverde uiteindelijk bijna 15% van de stemmen die de CHP in de wacht sleepte.

In de huidige context is het duidelijk dat de CHP een beroep moet doen op steun vanuit Koerdische hoek om haar macht te verankeren en de AKP te overwinnen. De HDP positioneert zich op die manier als een belangrijke democratische kracht in het land en het geeft de partij wat gewicht om op pragmatische wijze openingen te benutten binnen de CHP voor een democratisering van het Turkse politieke bestel en een oplossing voor de Koerdische kwestie. Het verzoenende discours dat Imamoğlu de overwinning bezorgde kan alvast het uitgangspunt vormen voor verdere toenaderingen. Op 3 juli bezocht de nieuwe burgemeester de kantoren van de HDP in Istanboel. Hij sprak er zijn dankbaarheid uit voor de steun, verklaarde een nieuwe weg te willen inslaan en benadrukte dat hij alle stemmers, ongeacht de politieke voorkeur, als burgers beschouwt die gelijke behandeling verdienen.

En de Koerden in de rest van Turkije?

Het is afwachten of deze houding zich ook op het nationale toneel zal vertalen en of ze stand zal houden wanneer Erdoğan de militaire agressie opdrijft in het noorden van Syrië en/of Irak. De CHP blijft een partij met sterk nationalistische wortels. Haar ideologie, het Kemalisme, laat geen ruimte voor al wie de ‘territoriale en nationale eenheid’ van Turkije bedreigt en het anti-Koerdische sentiment zit er dan ook diep in. De partij bekritiseerde het vredesproces tussen de AKP en de PKK, keurde stilzwijgend de repressie tegen Koerdische parlementsleden goed en steunt momenteel de militaire bezetting van Afrin, een Koerdische enclave in het noorden van Syrië.

Nieuwe spanningen in binnen- of buitenland zouden de democratische krachten binnen de CHP al snel naar de achtergrond kunnen doen verdwijnen. Zolang de CHP haar kernidentiteit niet kan verruilen voor een krachtig pluralisme, zal een oplossing voor de Koerdische kwestie uitblijven en een echte democratisering van Turkije nog even op zich laten wachten.

Wankelt Erdogan?

Eén ding is zeker. Turkije is na het verlies van de AKP in Istanboel niet hetzelfde als voordien. Het regime wordt met een dubbele crisis geconfronteerd en staat enorm onder druk. Economisch blijft het stevig haperen in Turkije. De bedrijfswereld en de Turkse bevolking schreeuwen om stabiliteit. Dat de AKP na de lokale verkiezingen zo goed als alle economische centra uit handen heeft moeten geven, berooft de partij bovendien van heel wat economische voordelen en macht.

Politiek gezien heeft het regime heel wat legitimiteit verloren bij het electoraat en in de eigen partijkringen. Voormalig eerste minister Davutoğlu leverde bijvoorbeeld scherpe kritiek na het verlies in Istanboel en het risico op een afscheuring van de AKP is niet onbestaande. Of Erdogan zijn autoritaire koers zal wijzigen om de chaos het hoofd te bieden is niet zeker. Het wordt vooral kijken of de CHP de crisis waar de AKP mee te kampen heeft, goed begrijpt. Indien ze dat inderdaad doet, zal ze een ander pad dan het regime kunnen bewandelen. Blijft ze vasthouden aan de nationalistische en autoritaire elementen in haar programma, zal de CHP op termijn hetzelfde lot beschoren zijn.