De uitspraken van premier Alexander De Croo (Open Vld) over de natuurherstelwet van de Europese Commissie beroerden de gemoederen. Was het wel zo’n ommekeer in het regeringsstandpunt? Of toch eerder een pijnlijke pirouette om de verkiezingscampagne voor 2024 op gang te trekken? Of speelde iets anders?

Eigenlijk wordt het ontzettend moeilijk om de natuurherstelwet van de Europese Commissie nog tegen te houden. Waar de industrie, in tegenstelling tot de boeren, met de Europese stikstof-regels de dans nog lang wist te ontspringen, dreigt door de natuurherstelwet na de primaire sector (landbouw, visserij en grondstoffen), nu ook de secundaire sector (de verwerkers van grondstoffen en landbouwproducten) het moeilijk te krijgen.

Was de pauze-knop-uitspraak daarom misschien een noodkreet? De Croo stemde immers in de Europese Raad (van regeringsleiders) al in 2020 voor de Green Deal. In die Europese Raad kon elke lidstaat de Green Deal (eigenlijk een klimaatwet) blokkeren omdat unanimiteit vereist is.  Het was toen al duidelijk: eens de Green Deal werd goedgekeurd zou nadien klimaatwet op klimaatwet volgen, en milieuwet op milieuwet.

Het is geen onmogelijk zaak om een EU-wet te blokkeren, maar wel een pak moeilijker. De complexe Belgische politieke en institutionele structuren spelen hier bovendien een rol. Waar regeringsleider De Croo in de Europese Raad altijd een standpunt kan formuleren en verdedigen, kan dat door de bevoegdheidsverdeling niet in de Raad van de EU. Dat betekent dat in gewestmateries, zoals leefmilieu of landbouw, liefst vier ministers het eens moeten raken, namelijk de federale minister en de drie gewestministers.

Die gewestelijke ministers nemen hun besluiten in college. Dat wil zeggen dat ze telkens als gezamenlijke Vlaamse, Waalse of Brusselse regering een besluit nemen. De vakminister van dienst is slechts de spreekbuis per onderwerp en staat uiteraard aan het hoofd van die administratie. Indien die drie gewestelijke ministers en de federale excellentie niet eensgezind een standpunt kunnen formuleren dan onthoudt België zich in de stemming bij de Raad van de EU. De lege-stoel strategie van Zuhal Demir (N-VA) in de Raad van de EU is dus eigenlijk vooral window dressing. Schone schijn voor de achterban.

Daar wringt uiteraard het schoentje. De drie ministers van leefmilieu van Ecolo zijn voorstander van de natuurherstelwet. Zelfs de PS is voorstander van de natuurherstelwet, gepropageerd door de socialistische Eurocommissaris Frans Timmermans. PS-voorzitter Paul Magnette verwoordde het als volgt: ‘Een versie van Europees en Vlaams rechts dat de belangen van de fossiele en chemische industrie wil beschermen’. Regeringslid staatssecretaris Thomas Dermine (PS) tweette snoeiharde kritiek op De Croo: ‘Een staatsman denkt aan de volgende generatie’ en ‘de bescherming/herstel van de natuur/biodiversiteit het is allemaal verbonden’.

Algemene mobilisatie groenlinks

De achterban van Ecolo en Groen ziet de natuurherstelwet trouwens als een hoofdprijs. ‘Europese afspraken zijn geen vodje papier’, klonk het bij de covoorzitters van Groen, Jeremie Vaneeckhout en Nadia Naji.

‘De pauzeknop indrukken, is schuldig verzuim. Hoe langer we wachten, hoe moeilijker en duurder de oplossingen’, schreeuwden Bond Beter Leefmilieu, Greenpeace, WWF, Velt, de Klimaatcoalitie, Natuurpunt, CAN Europe, Canopea, Natagora en Bral in een gezamenlijke reactie. De internationale groenlinkse ngo’s waren trouwens al maanden campagne aan het voeren voor die natuurherstelwet en bijvoorbeeld ook tegen eventuele plannen van de Europese Commissie rond genetisch gemodificeerde gewassen.

Toen Vlaams minister van Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA) te kennen gaf dat de Vlaamse regering de natuurherstelwet net als de Franse president Emmanuel Macron niet zag zitten, zat De Croo dus met een huizenhoog probleem. België kon niet meer stemmen in de Raad van de EU. Stel dat in die Raad van de EU de natuurherstelwet met gekwalificeerde meerderheid wordt aangenomen dan haalt Ecolo/Groen die hoofdprijs binnen tegen de wil van de Vlaamse regering, waar de partij van De Croo nota bene lid van de coalitie is.

De Croo moet bedelen om vertraging

De Croo kan ook zelf de beslissing of stemming van de Raad van de EU niet afremmen of voor zich uit schuiven zoals de verlenging van de kernreactoren. De Raad van de EU bepaalt immers niet het tempo, net zomin als het Europees Parlement het tempo bepaalt. De Europese Commissie bepaalt de agenda. In het Europees Parlement op maandag en dinsdag gaf Frans Timmermans trouwens aan dat hij niks wil veranderen en op volle kracht wil doorstomen. Ondanks die houding stemden afgelopen week zowel de commissie Landbouw als de commissie Visserij de natuurherstelwet weg in het Europees Parlement. Maar dat heeft eigenlijk geen belang. Alles draait rond de stemming in de plenaire.

Die stemming in de plenaire stelde de Europese Commissie, die de bui zag hangen, kort uit. Tegen de zin van Timmermans. De Europese Volkspartij (EVP) hoopt dat ze met steun van de liberale fractie (waar de partij van Macron de grootste is) de Europese Commissie kan verdelen en dus de natuurherstelwet vertragen.

Zowel De Croo als zijn ambtgenoot premier Mark Rutte van Nederland als de Franse president Macron moeten dus hopen dat hun druk op de Europese Commissie de voortdenderende trein even rangeert op een zijspoor. Dat verklaart de uitspraak van De Croo uiteraard.

De uitspraak legt dus geen scheuring in de coalitie van de regering De Croo bloot, maar is een zwaktebod van de federale regering. Met bijkomend voordeel dat zowel Ecolo/Groen als Open Vld (dat in de Vlaamse regering tegen is) zich kunnen profileren. Om het in ballettermen te zeggen: de pauzeknop van De Croo was geen volte face (ommedraai of halve draai), maar een sierlijke pirouette (één of meer draaien van 360 graden). Politieke marketing over iets waar de federale regering al lang de regie over kwijt speelde.