Dat zekerheid één van de meest fundamentele basisbehoeften is van de mens is algemeen aanvaard. In de bekende behoeftepiramide van de Amerikaanse psycholoog Abraham Maslow komt de behoefte aan zekerheid en veiligheid op de tweede plaats, net na de fysieke behoeften.

Eén van de meest boeiende filosofische vraagstukken is of de mens meer onzeker wordt. Is meer onzekerheid de prijs die we betalen voor meer persoonlijke vrijheid die het individu de voorbije eeuwen en decennia voor zichzelf heeft bedongen? Er zijn bibliotheken over volgeschreven en het debat is zeker niet beslecht. Gezien de huidige geopolitieke ontwikkelingen kunnen we zelfs een nieuwe opstoot in het debat voorspellen.

Ook over (on)zekerheid op de arbeidsmarkt zijn bibliotheken volgeschreven. De voorbije halve eeuw was de toonaangevende boodschap dat de werknemer steeds meer onzeker werd. Veel aandacht ging daarbij naar de evoluties inzake arbeidscontracten. Als een gevolg van de economische crisissen van de jaren ’70 en het machtsverlies van de vakbonden stond het ‘vaste contract’ , correcter omschreven ‘het contract van onbepaalde duur’, onder druk. Talloos waren de voorspellingen dat dit type contract zou ophouden de norm te zijn op de arbeidsmarkt. Tijdelijke en deeltijdse contracten enerzijds en freelance contracten anderzijds zouden op termijn de nieuwe norm worden. Omdat beide contracten volgens de betrokkenen meer onzekerheid met zich meebrachten, werd dit per definitie als een negatieve ontwikkeling geduid.

Realiteit

Intussen bleek de realiteit zich toch anders te ontwikkelen dan eerder massaal voorspeld. Het contract van onbepaalde duur bleek helemaal niet aan belang in te boeten. In de jaren ’70, ’80 en ’90 was er inderdaad een stijging van het aantal niet-standaardcontracten maar niet van die aard dat de standaard van het contract van onbepaalde duur op enige wijze bedreigd werd. In België haalde het aandeel tijdelijke contracten op het hoogtepunt (2017)… 10 procent. In vier decennia kwamen er hooguit 5 procentpunten bij. In de EU als geheel gaat het om 15 procent. Het aandeel freelancers bedraagt in België geen 10 procent, het totaal aandeel zelfstandigen is al decennia stabiel (tussen de 12 en de 15 procent).

De voorbije jaren is er – mee als gevolg van de volledige werkgelegenheid – zelfs sprake van een nieuwe daling van het aandeel tijdelijke contracten. Nog nauwelijks 8 procent van de werknemers in België en 12 procent in de EU hebben een tijdelijk contract.

Er is maar één conclusie mogelijk. Een heel grote groep wetenschappers en opiniemakers hebben zich de voorbije decennia serieus vergist. Hun negatieve voorspellingen zijn niet uitgekomen. Ze hebben zich in de eerste plaats vergist omdat ze vooral kritiekloos herhaalden wat anderen hebben geschreven in plaats van zelf zo onbevooroordeeld mogelijk de beschikbare data te bestuderen. Dat hoeft op zich nog geen probleem te zijn. We vergissen ons allemaal en we kunnen enkel leren uit die vergissingen. Alleen, ik heb nog geen enkel wetenschappelijk artikel gelezen waarbij de auteur openlijk erkent dat hij/zij zich vergist heeft, laat staan wat er uit geleerd werd.

Trukendoos

De moderne werknemer zal onzeker zijn of zal niet zijn. Om dit te kunnen staven wordt de trukendoos opengetrokken. Plots gaat het niet meer om het contract maar om een psychologisch gebeuren. De moderne werknemer ‘voelt’ zich onzeker. Een probleem is wel dat dit gevoel zelden wordt geëxpliciteerd. Als dat wel gebeurt, blijkt het gevoel vaak toch minder zwaar te wegen dan wordt aangenomen. Een heel reële vorm van onzekerheid is bijvoorbeeld de gepercipieerde kans om ontslagen te worden in de nabije toekomst. Dat blijkt ternauwernood een probleem te zijn. Niet één op tien werknemers in België vreest voor een ontslag.

Wat wel opvalt is dat de kans die men zichzelf toekent om ‘snel’ een nieuwe baan te vinden na een ontslag bij een betekenisvolle minderheid (30 procent) miniem is. Dit kun je uiteraard ook een vorm van onzekerheid noemen. Alleen is het niet aangetoond dat dit aandeel structureel stijgend zou zijn. Integendeel, de voorbije 10 jaar daalde het aandeel in België van 40 procent naar 30 procent.

Uiteraard worden dergelijke cijfers door de onzekerheidsprofeten genegeerd. Ze hebben nog heel wat andere elementen in petto om hun these te bewijzen. Zo zou onzekerheid ook worden veroorzaakt door de groeiende mentale belasting van werk. Dat de fysieke belasting globaal is afgenomen wordt vergeten.

Groeiend probleem

Andere genoemde oorzaken zijn de groeiende digitale monitoring van het werk, de groeiende concurrentie tussen nationale vestigingen binnen één multinational, de standaardisatie van werkprocessen en niet te vergeten de steeds strengere milieu- en klimaatwetgeving die zorgt voor meer belastende administratieve procedures en bijhorende lasten. Hoewel er in deze veel zaken op één hoop worden gegooid, kan niet ontkend worden dat het vaak om reële uitdagingen gaat.

Maar twee zaken vertroebelen het geheel. Door systematisch enkel op de mogelijk negatieve ontwikkelingen te focussen, krijg je automatisch een eenzijdig (negatief) beeld. Bovendien ontbreken meestal tijdreeksen over langere termijn. Daardoor ontbreekt de bewijsvoering dat het om een groeiend probleem gaat. Als de feiten het verhaal in de weg staan, pas dan het verhaal aan, moffel de feiten niet weg. Dikwijls krijg je dan een minder negatief verhaal. Dat moet je er dan wel bijnemen…

Abraham Maslow

Wordt de moderne mens steeds onzekerder?