Naar aanleiding van de dood van George Floyd in de Verenigde Staten, laait ook in Vlaanderen het racismedebat weer hevig op. De drie maanden lange virologenshow werd prompt onderbroken voor dit over de oceaan gewaaide debat. Het politiek correcte stokpaardje kon na een lange periode weer van stal.

De dood van Floyd was effectief een verschrikkelijk gebeuren. CNN maakte een reconstructie van het aanwezige videomateriaal. De politieagenten die aan de arrestatie deelnamen en zeker diegene die met zijn knie in de nek van de gearresteerde Floyd drukte, vertoonden geen enkele vorm van empathie. De smeekbedes van het slachtoffer gingen door merg en been, maar niet één agent toonde zich bezorgd. Was dit racisme, sadisme of eerder apathisch arrestatie-automatisme?

De juiste diagnose

Wij krijgen enkel de incidenten te zien waarbij blanke politiemensen gekleurde burgers gewelddadig behandelen. Vaak zonder de volledige context. De initiële aanleiding ontbreekt wel eens, al dan niet bewust. Zolang op die beelden niet duidelijk is dat kleur, nationaliteit of het geloof van de arrestant een rol speelt bij het gewelddadig optreden, is racisme niet bewezen. Daarvoor zouden we dezelfde politieman gelijkaardige arrestaties moeten zien verrichten van blanken. Indien consequent verschillend kunnen we uitgaan van een racistische drijfveer. Zoniet kan het evengoed om een agent gaan met een intrinsieke afkeer heeft jegens criminelen of simpelweg een sadist of agressieveling.

Ik geloof best dat er in sommige delen van de Verenigde Staten structureel racisme heerst binnen politiekorpsen. Voor zowel voor- als tegenstanders van deze stelling is het niet makkelijk om dat aan te tonen of te weerleggen, daar de hele context zelden objectief aanwezig is. Slachtoffers van politiegeweld zijn tevens niet vaak in staat om zich juridisch te verweren. Racisme lijkt me wegens de onmacht een zeer ingrijpende gebeurtenis voor het slachtoffer ervan. Indien politiemensen de feiten plegen is racisme eens zo pijnlijk. Zij worden immers geacht álle burgers te beschermen,

Hysterische Vlaamse recuperatie

Onmiddellijk na dit tragische gebeuren woedde het debat over racisme volop in Vlaanderen. Het stond zelfs op de agenda van het Vlaams parlement waar Sihame El Kaouakibi van Open VLD en Imade Annouri van Groen! het structurele racisme in Vlaanderen aanklaagden. Groen! voorzitster Meyrem Almaci vergeleek de dood van Mawda en Adil met hetgeen gebeurde in Minneapolis. Ter herinnering: Mawda kwam om het leven door een verdwaalde politiekogel bij een heftige achtervolging en Adil stierf toen hij met zijn brommer crashte tijdens zijn vlucht voor een politiecontrole. Een straffe vergelijking!

Ondertussen hebben alle politiek correcte verbinders zich uitgesproken tegen het racisme in Vlaanderen. Dit uit zich volgens hen vooral op de arbeids- en woonmarkt. Phara De Aguirre haalde in De Afspraak een onderzoek aan dat aantoont dat allochtonen met een hoger diploma veertig procent meer werkloos zijn dan autochtonen met eenzelfde studieniveau. Uit de huurmarkt blijkt ook dat allochtonen gemiddeld minder kans maken op een huurovereenkomst. Deze cijfers weerspiegelen vanzelfsprekend een discriminatieprobleem, maar is dit simpelweg te herleiden tot racisme?

Racisme als onterechte verzamelnaam

Laat ons afspreken dat we de term racisme mogen hanteren voor meer dan enkel intrinsieke rassenhaat. Ook de afkeer jegens specifieke bevolkingsgroepen valt onder dezelfde noemer te verantwoorden. Dit kan gaan om mensen van een bepaalde nationaliteit, geloof of kleur.
Racisme is niet meer dan een intrinsieke afkeer voor mensen louter op basis van hun afkomst of geloof. Heel belangrijk in deze wat bredere definitie zijn de woorden intrinsiek en afkeer. Een intrinsieke afkeer valt namelijk niet per definitie samen met een veralgemenend vooroordeel, laat staan met kritiek.

Wanneer de journalist van dienst meldt dat Russen nogal homofoob zijn, wordt dat nooit geïnterpreteerd als racisme. Wanneer dit over moslims gezegd wordt, valt het wél onder die noemer. Er wordt te pas en te onpas, door elke strekking, kritiek geformuleerd op culturele groepsdynamieken. Maar enkel wanneer die kritiek vanuit rechtsidealistische hoek, richting bevolkingsgroepen met een (Noord-)Afrikaanse afkomst stroomt, wordt dit als racisme gelabeld.

Veralgemeningen als menselijke overlevingsreflex

Vooroordelen en veralgemeningen zijn eigen aan de mens. Uit ervaringen met vreemde bevolkingsgroepen creëren we een gemiddeld persoonlijkheidsbeeld van de groep. We doen dit juist omdat we hen benaderen als een groep en niet als aparte individuen. Toen zulke ontmoetingen gepaard konden gaan met plundering en moord, was deze reflex belangrijk om de potentiele vijandigheid van de andere groep in te schatten.

Hoe meer ervaringen met de groep, hoe standvastiger de veralgemening en hoe structureler het vooroordeel ten opzichte van elk groepslid wordt. Elk cliché bevat een basis van waarheid. Menig racismebestrijder heeft een veralgemenend vooroordeel jegens een kaalgeschoren blanke dertiger met tatoeages en een T-shirt van Royal Antwerp FC die halfdronken het clublied scandeert. De negatieve connotatie die dit beeld bij de meesten oproept is logisch, want gebaseerd op vele ervaringen.

Groepsgedrag cruciaal in beeldvorming individuen

Ongeacht deze voetbalsupporter een vredelievende man is, zullen velen een negatief vooroordeel vellen alvorens hij de kans krijgt zijn ware aard te tonen. De supporter van zijn kant is zich bewust van de heersende clichés en kan de vooroordelen plaatsen. Als lid zal hij misschien in staat zijn om enkele clichés te ontkrachten, maar tegelijk zal hij moeten erkennen dat het fundament van de clichévorming gecreëerd werd door het gedrag van de groep waartoe hij behoort.

Hoewel allemaal individuen, we zullen altijd automatisch ingedeeld worden in groepen. Daarom heeft niet alleen een individu, maar ook de groep als geheel verantwoordelijkheden. Wanneer binnen een groep crimineel, agressief of discriminerend gedrag frequent voorkomt, zullen de afzonderlijke leden van de groep deze eigenschappen toegedicht krijgen. Leden die dat jammer vinden, moeten best de strijd voeren aan twee fronten. Tegen diegenen die hen de vooroordelen toedichten, maar minstens zoveel tegen de groep die de vooroordelen uitlokt. In de Vlaamse racismekwestie bestaat dit tweede front hoegenaamd niet.

Discriminatie op basis van vooroordelen

Zal een werkgever de cliché voetbalsupporter aanwerven of gaat de verhuurder hem zijn appartement verhuren? Indien er een alternatief is, wellicht liever niet. Heeft de werkgever of verhuurder een intrinsieke afkeer jegens dit type voetbalsupporter? Ik denk van niet, al is de grens tussen afkeer en vooroordelen soms vaag.

Negatieve vooroordelen wekken wantrouwen op. Een prioritaire voorwaarde voor het afsluiten van verbintenissen is vertrouwen. Dit betekent dat wie aan de vraagzijde staat onderhevig is aan een afweging van vooroordelen en dus vatbaar is voor discriminatie. Deze discriminatie is veel complexer dan louter racisme en kan enkel vermeden worden door een herstel of opbouw van wederzijds vertrouwen.

De groep die gewantrouwd wordt, heeft daarin een cruciale rol te spelen. Het groepsimago dat afstraalt op elk individueel lid moet verbeteren. Dat kan alleen mits de groep het gedrag dat voor imagoschade zorgt, niet tolereert en het verbant. Weinig deugpronkers die een lid van Vlaams Belang niet veroordelen enkel omwille van het lidmaatschap.

Geen relativering van echt racisme

Toch heerst er ook latent en structureel racisme in Vlaanderen. Sociale media bewezen dat al vaker. Ook deze mensen zorgen voor een negatief Vlaams groepsimago en moeten door de groep worden aangepakt. Uit het taalgebruik en de spelling leid ik af dat het in grote mate geen mensen betreft die aan de aanbodzijde van huisvesting of werk staan.

Het lidmaatschap dat voortvloeit uit afkomst, waarover sprake wanneer het racisme betreft, behoeft nog een nuance. In tegenstelling tot het lidmaatschap bij een voetbalclub of geloofsgroep is dit geen keuze én niet opzegbaar. Slachtoffers van discriminatie op basis van afkomst staan dan ook vrij machteloos daar zij moeilijk afstand kunnen nemen van de groep.

Racisme kent geen kleur en elke afkomst of elk geloof kan onderhevig zijn aan intrinsieke afkeer. Het is in alle richtingen even verwerpelijk.
Hoewel veralgemeningen en vooroordelen ook te vermijden zijn, is dit geen racisme. Een cliché ontstaat en overleeft niet zonder reden. Wat dat betreft is er een gedeelde verantwoordelijkheid.

Adil

Racisme, de kip of het ei?

Paasklokken boven mijn tuin