Een grapje dat in onze cultuur een zaal helemaal dubbel doet liggen, kan in een andere cultuur tot een pijnlijke stilte leiden. In die zin kunnen cultuurverschillen een grote impact hebben op humor. Zo is het niet handig om in Turkije een grapje te maken over Erdogan, in Thailand met de koning te spotten, of in Myanmar boedhisten storen bij het gebed. Doe je dat wel dan draai je daar geheid de bak in. Gelukkig is zoiets in België en Nederland ondenkbaar. Lachen met de koning, een minister of om de premier is geen enkel probleem. Maar seksistische grappen liggen in Nederland dan weer gevoeliger dan in Vlaanderen, terwijl de absurdistische humor van de Belgen ongeëvenaard is.

Domme Belgen en zuinige Nederlanders

Als Belgen en Nederlanders grapjes over elkaar maken dan gaan ze steevast over zuinige Nederlanders en domme Belgen. Natuurlijk zijn Belgen niet dommer of slimmer dan Nederlanders en die zuinigheid van de Nederlanders valt in de praktijk reuze mee. Die twee clichés mogen ze dus voor mijn part meteen bij het grof vuil zetten. Maat als de grappenmaker doet uitschijnen dat hij zijn cultuur superieur vindt aan een andere dan kwetst hij mensen vaak erger dan dat hij misschien op het eerste gezicht zou denken.

Soms heb ik het gevoel dat Nederlanders en Amerikanen vaak de grootste pret hebben om grappen die hun superioriteitsgevoel bevestigen. Nu hebben Nederland en de VS een vrij sterke calvinistische cultuur. Ook zijn beide naties nogal overtuigd van hun eigen grote gelijk. ‘When it ain’t Dutch, it cannot be much…’, hoor je Nederlanders in multinationale omgevingen vaak schaamteloos roepen. Maar tegelijkertijd laat hun protestants-christelijke cultuur het ook toe om zonder al te veel schroom kritisch naar zichzelf te kijken en er grappen over te maken. Met hetzelfde gemak doen Nederlanders dat ook over anderen. Helaas vergeten ze vaak dat dit niet altijd even goed begrepen wordt door mensen die uit landen afkomstig zijn met een sterke hiërarchie. Grapjes over Erdogan of de islam liggen niet voor niets heel gevoelig bij Turken.

De Belgische humor is bijzonder

Ook de Belgische humor is bijzonder. Die bestaat vaak uit een combinatie van soms wat platte humor, zelfspot en scherts. Dat laatste noemen ze zwanzen. Denk bijvoorbeeld aan het surrealistische gezwans van mensen als Kamagurka en Philippe Geubels Hun gezwans is meestal een combinatie van spot maar dan met een zekere bescheidenheid met daaroverheen een soort scepsis richting het gezag. Een vorm van ironische spotternij tegenover degenen die de macht hebben. Vooral blunderende autoriteiten en andere hoogwaardigheidsbekleders die denken de dienst uit te maken moeten het dan ontgelden.

De platte en vaak seksistische humor als in De slimste mens, die is dan weer niet aan de Nederlander besteed. Geregeld zijn op de Nederlandse tv in programma’s als DWDD fragmenten te zien hoe bruin de Vlamingen het bakken met hun expliciete en vrouwonvriendelijke moppen. En steevast zie je dan de fronsende wenkbrauwen en afkeurende blikken van de Nederlandse studiogasten. Het werd zelfs de Vlaamse Annemie Struyf teveel. Exact om die reden besloot ze als jurylid bij De Slimste Mens af te haken.

Zelfspot of jezelf niet te serieus nemen

Humor is ook vaak niet alleen met iemand lachen maar ook om iemand lachen. Belgen voelen zich gauw aangevallen als je kritiek op hen uitoefent. Ze trekken die gemakkelijk op hun eigen persoon. Toen oud-premier Yves Leterme het verkeerde volkslied zong, was hij geprikkeld toen de journalist hem daar op wees. Als hij gewoon gezegd had: gelukkig heb ik meer verstand van het land besturen dan van zingen, was hij ervanaf geweest. Door de kritiek op zijn zangkunsten serieus te nemen, verloor hij meteen aan sympathie.

Ook Wilmots, de coach van het Belgische elftal, reageerde uiterst kribbig toen Nederlandse journalisten hem vroegen naar de oorzaak van de eerste nederlaag tijdens het EK-Voetbal 2016. In plaats van met zelfspot daarop te reageren, hebben Belgen dan de neiging zichzelf veel te serieus te nemen.

Nederlandse humor is vaak confronterender en directer

Gaat het om humor die op individuen is gericht dan is die in Nederland vaak wat confronterende en directer. Hij is intussen gestopt maar de stijl van Geert Hoste, jarenlang de populairste komiek van Vlaanderen, is toch wel wat braafjes te noemen als je die vergelijkt met de aanpak van bijvoorbeeld een Youp van ’t Hek of Theo Maassen. In Vlaanderen wordt de geit en de kool altijd een beetje gespaard, omdat ook Geert Hoste heel goed besefte dat de wat hardere humor in Vlaanderen niet pakt.

Ook Paul de Leeuw heeft dit moeten ervaren toen hij dacht het even snel in Vlaanderen te kunnen gaan maken. Na één seizoen werd hij bij de Vlaamse commerciële tv-zender VTM afgevoerd, omdat men zijn humor te confronterend vond. Maar waar Vlamingen dan weer onvergetelijk in zijn is de zojuist al genoemde absurdistische of misschien wel surrealistische humor van mensen als Kamagurka, Herr Seele en de al aangehaalde Philippe Geubels. Net als de schilderijen van René Magritte zijn de Vlamingen en Belgen op dit terrein uniek te noemen.

Annemie Struyf

Humor en cultuurverschillen België Nederland