Ieder nieuw boek van jou, liefste Delphine, doet me denken aan het gedicht van Gerard Reve ‘Leve onze marine’. Het begint als volgt: ‘Per trein op weg naar huis, zoek ik vergetelheid in bier / maar kan, wat komen moet, niet meer bezweren: / reeds na twee haltes stapt hij in, tenger matroos, met stoute billen / verlegen maar brutaal. Met oortjes. Donkerblond / ….’

I
We hebben het mondeling of schriftelijk regelmatig over Reve.

En kijk, nog maar pas ben ik beginnen te lezen in je nieuwste bevalling, Beschermvrouwe van de verschoppelingen, of daar daagt Reve op in de anekdote De ontslagen kraanmachinist. De man, Ronny. raakt in gesprek met je moeder, is op slag smoorverliefd, maar zij vindt hem ‘een zielige gefrustreerde betweter’. Toch laat ze zich trakteren in een bescheiden pizzeria. Daar praten ze over alles en nog wat en over Gerard Reve.

II
Pas zover en ik maak alweer een knieval voor jou. Bij wijze van spreken, want ik kniel voor niemand, tenzij voor mijn moeder. Ze is al jaren dood, maar ik blijf knielen voor haar. Ik kniel virtueel voor jou vanwege onze gelijklopende interesses. Eén ervan is dat we dezelfde auteurs beminnen. Onder anderen Nikolaj Gogol, Jan Wolkers en Louis Ferdinand Céline. Niet toevallig heb ik zijn eersteling Reis naar het einde van de nacht bewerkt en als monoloog opgevoerd. Céline is later ontspoord toen hij in de Jodenhaat belandde, maar zijn Voyage blijft een van de belangrijkste vijf romans van de twintigste eeuw. Ondanks die ontsporing heb ik de voorstelling meer dan 500 maal opgevoerd, de overgrote meerderheid in Nederland.

III
Voor ik naar je nieuwste publicatie terugkeer, wil ik even dit kwijt: Ook wijlen meester Piet Van Eeckhaut was een groot bewonderaar van Reve en een liefhebber van zijn werk. Maar zijn meest geliefde gedicht was De tuinman en de dood, van Pieter Nicolaas van Eyck.
Af en toe ging ik naar zijn kantoor met een flauwe reden. Die kwam maar zijdelings ter sprake. Nu eens hij, dan weer ik droegen we gedichten voor, uit ons geheugen geplukt. Bij Piet was er altijd een gedicht van Reve bij. Bij onze laatste ontmoeting zei hij dat hij bij aanvang van zijn carrière vaak een gedicht in een pleitrede schoof, maar daar snel mee is opgehouden omdat beklaagde noch rechter de macht van poëzie als kracht voelden. Dat zag hij aan de blik en hun houding. De schouders van de beklaagde gingen per versregel wat lager hangen en de rechter tikte ritmisch met een balpen op het blad voor hem, beurtelings met kop en voet.

IV

Genoeg eigen anekdotiek. Terug naar die van jou. In je nieuwe boek wemelt het ervan. Op de achterkant van de kaft staat, en ik citeer, ‘Nietsontziend en gespeend van alle gêne becommentarieert ze de wereld om ons heen en dist ze verhalen op over haar bewogen leven.’ Loodzwaar, die zin, haast niet te tillen door een pas geboren kraanwagen zonder kinderziekten.
Maar los daarvan, wat mij het meest tegen de borst stuit, is het woord ‘verhalen’. Met de beste wil van de wereld kan ik ze geen verhalen noemen. Ze maken onderdeel uit van een geheel. Ik denk dat de eindredacteur van De Bezige Bij niet begrepen heeft dat het boek een roman is. De anekdotes zijn voorvallen van een bewogen leven. Al heb je, om de lezer te misleiden, de hele zwik opgedeeld in vier delen en een epiloog – Familie en vrienden, Religie en ziekte, Helden, Controverse – en vertel je ze zonder ze aan elkaar te breien, ik zie de evolutie van een leven, met steile hoogten en lage diepten. Jouw leven. Van de eerste leeftijd naar de tweede, waar jij nu in zit.

V
De eerste anekdote begint als volgt: ‘De minnaressen van mijn grootvader waren wulps, volks, moederlijk, luid, gul, warm en vulgair.’ En de laatste vangt aan met een pracht van een alinea: ‘Meer dan 1500 werknemers van een slachterij werden besmet met het frivole coronavirus. Een Duitse slachterij bovendien. Dan dringt het woord karma zich meteen bij mij op, instinctief.’

Alle anekdotes hebben een naam die de gedachte versterken dat ze geen familie van elkaar zijn. Fout! Beschermvrouwe van de verschoppelingen is een verkapte autobiografie. In ongepolijste vorm. Vermoedelijk zal je over vijf of tien jaar een nieuwe schrijven en over twintig jaar een derde. Tot je leven en werk even helder blinken zal als dat van moeder Gods, gezien door de ogen van Bernadette Soubirous.
Tussenvoegsel: haar familienaam, Soubirous, doet me denken aan de pakken koekjes die, torenhoog, verkocht worden in warenhuizen, van de Aldi tot de Colruyt.

VI
Je nieuwe boek mag dan een verbloemde autobiografie zijn, tegelijk is het een aanklacht tegen de behandeling van de zwakkeren in onze maatschappij. In je anekdotes leg je getuigenis af om welke reden ze niet uit hun zwakke positie kunnen ontsnappen. Je bent een literaire verpleegster met een sterk menselijk inzicht en drie dozijn kilogram psychologische kennis. De pen van Fjodor M. Dostojewski was een dolk die maar bleef roeren in de wonde. Dat doe jij ook, zij het beknopter. Je steekt, stapsgewijs dieper, maar roert niet. Waardoor je stijl het tempo krijgt van een razende racer die met zijn bolide ‘s nachts over de ringwegen van steden racet.

VII
Je boek begint in je kindertijd, gaat over naar je puberteit, belandt in je junkietijd en vervolgens in de volwassenheid. Een woord, onder ons gezegd, dat geen waarde heeft. Wat is volwassenheid? Is volwassenheid nodig? Bestaat volwassenheid? Is het geen beknotting van de menselijke vrijheid? Het woord is even waardeloos als het woord ‘liefde’. Dat kan je – goed bekeken – ook niet definiëren. Hooguit er een vage impressie over geven.
Als hij dertig wordt, komt de verteller – jij dus – in het gebied waar eenzaamheid, twijfel en afkeer samen dansen. Met afkeer bedoel ik de zaken die je literair uitkotst: religie, hypocrisie, valse vriendschap, jaloezie, egoïsme en egocentrisme.

VIII
Je mag dan in de ik-vorm schrijven, je ego heeft een sociale functie en een maatschappelijk doel. Je schrijft het lijden van misdeelden van je af, al wijs je wel eens op het misbruik dat ze maken van de sociale voordelen. Het zijn geen grote voordelen. Daarom ziet de modale mens ze als een misdaad. Als je 100 euro steelt wacht de gevangenis. Kraakt men de kluizen van een bank wordt er een film over je gemaakt en ben je een held.

IX
Alcohol, drugs en seksverslaving [geen ziekte] ontbreken niet in je boek. Je hebt er ervaring zat mee. Je vertelt er op hilarische wijze over. Zie ik het fout als het hilarische een pleister is? Door een pleister weet men dat er een wonde is. Hij dient ter bescherming, maar is evenzeer onderdeel van een camouflage.
Heel wat mediamensen denken dat je meervoudig verslaafd bent. Daar ben ik het niet mee eens. De drank, de drugs, de seks zijn vrijplaatsen voor jou. Waar je op zoek gaat naar de schoonheid van een niet-burgerlijk bestaan en de weidsheid van het artistiek heelal.

X
Dame Delphine. Ooit wilde ik je kussen. Het was tijdens een wandeling richting het station van Brugge. Achter het Concertgebouw hielden we halt en namen plaats op een tuinbank. Niet omdat ik je begeerde ontstond de aandrang, maar omdat je zo kwetsbaar en teder bent. Die kus kwam er niet. Een half dozijn duiven koerden en hielden ons in de gaten. Ik haat geen dieren, maar duiven zijn vals. Die overtuiging heb ik sinds ik het satirisch stuk van Aristofanes zag, Vogels. Het speelt zich af in het Vogelrijk. Het blijkt geen Nieuwe Wereld te zijn, want de duiven zijn flikken, corrupt en gewelddadig.

XI
Deze brief schreef ik tussen avond en nacht. Zie hem als een liefdesbrief. Omdat je achter je schild van geestelijke gestoordheid begaan bent met de neergang, de slachting van de menselijke cultuur.
En omdat je weliswaar een mens bent, maar eentje hors categorie. Je langs een kronkelige, hobbelige baan blijft zoeken naar een manier van leven die je bevalt. Een paar maal wilde je bewust uit de bocht vliegen. Gelukkig heb je tijdig je vlucht hervonden, en schrijf je erover. Het is je beste medicijn en een pepmiddel voor de lezer.
Blijf wonen op de drijvende wolken.

Bernadette Soubirous

Het zijn en het niet zijn van God

Liefdesbrief aan Delphine Lecompte