‘Dat de vrouwen een grote overwinning behaalden, dàt onthouden we van de parlementsverkiezingen’. De IJslandse politocoloog Olafur Þ. Harðarson zette meteen na de uitslag de toon voor een volslagen irrelevant besluit, dat gretig gevolgd werd door de internationale, ook Vlaamse pers. Irrelevant omdat IJsland al jaar en dag doorgaat als het land met de meeste gelijkheid ter wereld.

Het World Economic Forum stipte in maart aan dat IJsland opnieuw, voor de twaalfde opeenvolgende keer, de lijst van gelijkheid aanvoert. Dan doet alle getoeter over het eerste Europese land met meer vrouwen dan mannen in het Alþingishúsið (het parlementsgebouw) niet ter zake. Ook al omdat de roep voorbarig was. Na hertelling bleken maar 30 en geen 33 vrouwen een zetel te hebben gewonnen in de volksvergadering die 63 leden telt. Wat ze overigens sportief opvatten. ‘Het waren toch een fijne negen uur, zolang het duurde’, grijnsde Lenya Run Karim, een 21-jarige studente en dochter van Koerdische inwijkelingen, die voor de Piratenpartij opkwam. Alleen bizarre landen zoals Rwanda, Cuba, Nicaragua, Mexico en de VAR doen ‘beter’ dan de Noordse landen, IJsland (48% Vrouwen in het parlement), Finland (47%) en Zweden (46%).

Resultaten tellen

Maar het zijn de resultaten die tellen, niet de cijfers. Eerste minister Katrin Jakobsdóttir van Groen-Links is populairder dan ooit, al zakt haar partij van 11 naar 8 zetels. Dat dient gerelativeerd omdat al onmiddellijk na de verkiezingen van 2017 twee verkozenen uit de partij stapten, uit onvrede met de vreemde samenstelling van de coalitie. Groen-Links stapte in de boot met onwaarschijnlijke partners: de nog altijd grootste Onafhankelijkheidspartij (16 zetels) van oud-premier en huidig minister van financiën Bjarne Benediktsson, die vooral op het zakenleven mikt; en de Progressieve (boeren)partij, die liefst 5 zetels bijwon (nu 13). Samen hebben ze nu 37 zetels (+ 4), wat een voortzetting van de coalitie waarschijnlijk maakt, zeker omdat Benediktsson gezegd heeft het premierschap niet te ambiëren. Naar goede gewoonte wacht de president tot er een akkoord tussen de partijen bestaat vooraleer een formateur aan te wijzen.

De twee conservatieve regeringspartijen zien hoe ze wel varen bij de verjonging en het indrukwekkend palmares dat Katrin kon voorleggen. Dat is niet min. Ze leidde deze onwaarschijnlijke regering naar een volle termijn van vier jaar, en bracht zo de stabiliteit terug die ze in 2017 beloofde. Dat kon omdat ze omzichtig de balans en de belangen in evenwicht hield. De talloze schandalen na de bankencrisis van 2008 zijn gedempt, het vertrouwen in de politiek goeddeels hersteld na liefst vijf verkiezingen tot 2017.

Ze heeft flink wat sociale maatregelen doorgedrukt, zonder het onderste uit de kan te willen: ze voerde een progressieve inkomstenbelasting (veelverdieners moeten zo meer afdragen), verhoogde het budget voor sociale huisvesting, verlengde ook het ouderschapsverlof voor vader en moeder. Linkse stokpaardjes als een regelrechte rijkentaks en strikt milieubeheer zijn niet aan de orde. Ze zet daarentegen voluit in op gezondheidszorg en klimaat. Het eerste, voor 72 % van de IJslanders dé topprioriteit, wordt een moeilijke hindernis. Privatiseren of meer openbare investeringen? Aanslepende pijnpunten zijn lange wachtlijsten, een tekort aan goed opgeleid personeel, en de karige verloning in de sector.

Coronapandemie goed aangepakt

Maar dat verbleekte bij de Covid-pandemie. IJsland is unaniem: die heeft Katrin krachtdadig én verstandig aangepakt. Het land kocht al bij de eerste tekenen in Europa meteen een grote hoeveelheid entstof aan, en had voor een bevolking van 370 000 half augustus al 455 000 doses opgebruikt, drie vierde van de bevolking was volledig ingeënt. Tracing en quarantaine bleven van kracht.

Toch voerde het opnieuw de afstandsbepalingen in, en het mondmasker. Want er deed zich een onverwachte golf met de D-variant voor. Die juist door het voorkomingsbeleid vrijwel alleen milde symptomen gaf, vooral jongeren onder de 16 werden besmet. Er volgde geen stormloop op de ziekenhuizen. De regering breidde de leeftijdsgroep uit tot 12 jaar. Iedereen, ook vreemdelingen, wordt gratis behandeld. Half september was 88% van de bevolking (antivaxers zijn er onbekend) volledig beschermd. Op 12 000 besmettingen zijn amper 33 doden geteld. De virologen en het ministerie van gezondheid hielden zich discreet op de achtergrond. Dat loont, ook politiek.

Economie en klimaat

Covid op zich was geen uitgesproken thema op verkiezingsdag, wel andere zorgen: de arbeidsmarkt en het klimaat. De Covidbestrijding heeft namelijk diep gehakt in een van de belangrijkste sectoren, het toerisme. Quarantaines en reisbeperkingen zetten een rem op buitenlandse bezoekers. Dat moet nu ingehaald, vraag is of het gepaard gaat met injecties voor de sector of dat dringend aan diversificatie dient gedacht.

Heel vervelend voor het toerisme was ook dat net dit jaar een uitzonderlijk warme zomer heerste – wat de milieubewuste IJslanders onmiddellijk aan de opwarming van de aarde vasthaakten. Alleen is dat een thema waarover geen discussie bestaat in IJsland. Alle parlementaire fracties zijn het ontroerend eens dat IJsland de grootmachten (en would-be grootmachten) een neus moet zetten en de leiding nemen in de afspraken van Parijs. De bevolking steunt voluit de regeringsbeslissing om de CO2-streefdoelen al af te ronden in 2040, tien jaar eerder dan voorzien.

De uitersten willen nog sneller gaan. Tegen 2030 moet de uitstoot van broeikasgassen met 40% omlaag, een uitdaging voor de aluminiumindustrie. De socialistische partij die alles inzette op armoedebestrijding stond bij de peilingen op mogelijk 4 tot 5 zetels. Uitslag: 4 procent, geen enkel zetel. Groen boerde achteruit. De groene economie en de huishoudens draaien voor vrijwel 100% op schone energie (waterkracht, geothermie, windkracht, alleen voor het vervoer is nog fossiele brandstof nodig). Juist vanwege de grote olieschommelingen en de vulkanische ondergrond is IJsland uit noodzaak snel overgeschakeld. Kleinschalige experimenten zijn toen snel veralgemeend.

Maar uiteindelijk gaf dat allemaal niet de doorslag in de stembusgang. Het ging om vertrouwen in de leiders, en de vanzelfsprekende solidariteit onder de burgers. Wat moet een nieuwe regering dan nog doen? Simpel: een nieuwe grondwet. Want die ligt al tien jaar te beschimmelen, hoewel onschuldig uitgelote burgers de tekst hebben opgesteld. En Europa. De Brexit herschudde alle kaarten. Reykjaviks toetredingsaanvraag werd stilgelegd in 2015. Vraag is of IJsland daar beter van wordt.

Bjarne Benediktsson

IJsland heeft een nieuw staatshoofd

Reykjavik na de verkiezingen: Vuur onder ijs