In de nieuwe halve marathonvoorstelling van Ivo van Hove is de moeder het slachtoffer in twee betekenissen: als afkoopsom en als benadeelde. Zij wordt herleid tot een offer aan de goden om wind in de zeilen te krijgen, letterlijk en figuurlijk, en verliest vanuit wraakgevoelens haar kinderen.

Vrouwenstuk

Wie verwacht dat mannen als Hans Kesting en Gijs Scholten van Aschat de sterren zijn van deze voorstelling, komt bedrogen uit. Het zijn de vrouwen die de hoofdrol spelen en de zwaarste rollen dragen. Met op kop een uitmuntende Chris Nietvelt, op de voet gevolgd door Maria Kraakman en Hélène Devos.
Het begint al met Helena, de vrouw van de Griekse koning Menelaos die zijdelings ter sprake komt. Zij wordt ontvoerd. Dat is al erg, maar wat haar man en zijn vrienden tot woede drijft, is dat de daad met haar instemming gebeurde: ‘Zij begeerde, hij begeerde en ontvoerde haar.’ Met andere woorden, de man mag zijn vrouw bedriegen, maar zij mag hem dat niet aandoen. Dat wordt beschouwd als een vernedering, een belediging van de echtgenoot. Dat zij bedrogen en beledigd wordt speelt geen rol, in de mannenwereld van de klassieke Griekse tragedies die zeer goed de teneur van het begin van de Westerse beschaving schetsen.

Suffragettes avant la lettre

In wat volgt – een breiwerk van fragmenten uit de trilogie Oresteia van Aischylos – treden de vrouwen op als moraalridders. Eisen hun recht van inspraak op in zowel het beleid van de familie als van de staat. Ze zijn suffragettes avant la lettre. Wat hen kwalijk wordt genomen. Zo erg dat hen de zwaarste straf wacht, de dood van hun kinderen. Wat dan weer leidt tot wraak om wraak. Soms biedt de vrouw zich aan om gedood te worden, in plaats van haar kinderen. Wat niet het geval is met de man. Wat kan hem de dood van een kind schelen.

Als zijn positie niet eens in gevaar komt, alleen licht ondergraven wordt, is hij al bereid een kind te offeren. Met andere woorden, en daar legt Ivo van Hove en zijn stilaan vaste dramaturg Koen Tachelet de nadruk op in Age of Rage, is dat de moraal van de vrouw van een betere kwaliteit is dan die van de man. Hij is een opportunist, zij een socialist.

De sleutelwoorden

De woede die door de vlucht van de geliefden Helena en Paris verwekt werd, zal zich dus gedurende tientallen jaren voortzetten. Leiden tot familievetes, met de dood van verre en nabije verwanten tot gevolg. Woede en wraak zijn dan ook de sleutelwoorden van het eerste deel van de voorstelling.Na de pauze kantelt de voorstelling subtiel. Woede en wraak maken plaats voor wroeging en loutering. Al is wraak niet geheel afwezig. Die is er nog in de figuur van Elektra. Met haar daden positioneert zij zich als de moderne, haast hedendaagse vrouw met recht van spreken en handelen. Haar wraak is geen weerwraak, maar een terechte, en maakt kans op vrijspraak.

Enerzijds, anderzijds

Van Hove en zijn artistiek team hebben voor die benadering fragmenten gekozen uit enerzijds Offerplengers van Aischylos, als anderzijds uit Elektra van Euripides. Laatstgenoemde was de jongste. Het lijkt wel of Euripides de versie van zijn voorganger moreel onvoltooid vond. Daarom dat hij – laten we zeggen – een correctie uitvoerde.

Germaans schrift

Ivo van Hove volgt eerder de visie van Euripides dan die van Aischylos. Zet die weliswaar niet dik in de verf, maar onderhuids gaat hij ermee aan de haal en komt terecht bij de psychoanalytische theorieën van Sigmund Freud. Dat valt onder meer en meest opvallend af te leiden uit de projectie op het achterdoek van een aantal slagzinnen in Germaans schrift. Slagzinnen die de basis vormen van de psychologische kwetsuren van de geest, en die door Freud een naam hebben gekregen.

Het geluid van het geweld

Age of rage is een voorstelling waarin het instrumentaal geluid de toeschouwer tot aan de rand van het toelaatbare brengt. Ivo van Hove zal het niet bewust gewild hebben, maar er toch niet voor terugschrokken zijn. Met reden: wie anders dan het muziekcollectief Bl!ndman kan beter op theatrale wijze de explosies van bommen en granaten imiteren?
Tijdens het introverte spel van de acteurs vóór de pauze, blijft het auditief geweld – alsof die uit de verte komt – zelfs aanhouden. Wat in het tweede deel, als woede en wraak plaats maken voor wroeging en loutering, minder tot niet het geval is.

Het geluid moet dan ook gezien worden als een essentiële factor van deze voorstelling. Het kiezen voor de drums van Bl!ndman is daarenboven een verwijzing naar het gebruik van trommels in alle oorlogen, door de eeuwen heen. Ze moesten niet alleen het tempo aangeven van de opmars, maar ook de krijgers opzwepen.
Naar het einde toe maakt de inbreng van Bl!ndman plaats voor een gregoriaans gezang. Het ene lijkt niet te rijmen met het andere en toch lukt het wonderwel. Door wroeging en loutering sluipt het humanisme naderbij, met als verwekker de Christelijke leer.

Dansgymnastiek

En dan hebben we nog de dans. Wat een fout woord is voor het werk van Wim Vandekeybus. Zijn choreografie is dansgymnastiek naar een hoger niveau getild. Maar hij blijft primitief en vloekt niet met de moraal van het verhaal, integendeel.
De choreografie van Vandekeybus toont dat het gevecht ook zijn artistieke waarde heeft. Heeft zulke grote invloed gehad op de Westerse beschaving dat het gevecht van man tot man, heel wat Olympische spelen heeft voortgebracht. Met als mooiste voorbeelden speerwerpen, kogelstoten, én de marathon.

Schoonheid in de derde macht

Tot slot het decor en de videoprojecties van Jan Versweyveld. Ten volle geslaagd. Grootste onderscheiding met gelukwensen van de examencommissie. Schoonheid in de derde macht. Je wordt – onder meer – sprakeloos van de wijze waarop hij de geprojecteerde vage figuren in aquarel, de geofferde vrouwen, op de wolken laat dansen.
De Griekse tragedies zijn geen toneelstukken vertrekkend vanuit de dialoog, maar een aaneenschakeling van pleidooien van mythologische figuren als puzzelstukken, dolend door een labyrint en eindigend in een artistiek proces. Age of rage van Ivo van Hove is een meesterwerk dat een wereldreis verdient!

Bl!ndman

Age of Rage, een wereldoorlog

AGE OF RAGE: de geschiedenis leert nooit genoeg