2014 In Nederland wordt het papieren treinkaartje afgeschaft. België volgt.

1938 Een afvaardiging van het Verbond van Vlaamse Cultuurkringen gaat naar premier Paul-Henri Spaak, om er namens zijn 250 000 aangesloten gezinnen eisen te stellen, niet als politieke groepering, maar wel in naam van het Vlaamse volk in zijn geheel. Die eisen waren: splitsing van het ministerie van openbaar onderwijs als inleiding tot de splitsing van de andere departementen, amnestie voor alle acties van Flor Grammens en toepassing van de taalwetten.

1922 Johnny Weissmuller (1904-1984) zwemt als eerste mens onder de minuut op de 100 meter vrije slag: 58,6. Nadien wordt hij beroemd als filmster, met name als de vertolker van Tarzan tussen 1932 en 1948. Sinds 13 augustus 2022 staat het record op naam van de Roemeen David Popovici met een tijd van 46,86. Merkwaardig: ook Johnny Weissmuller was oorspronkelijk een Roemeen, geboren als János Weißmüller in Freidorf, Roemenië.

Edward Gaillard (1841-1922)

1922 Overlijden in Brugge van Edward Gailliard (81), Vlaamsgezind boekhandelaar-uitgever. Hij krijgt in het middelbaar onderwijs les van onder meer Guido Gezelle en heeft Hugo Verriest als medeleerling. Gailliard drukt heel wat historische werken en belangrijke tijdschriften zoals het maandblad La Flandre, en De Halletoren, dat ijverde voor een standbeeld van Jan Breydel en Pieter de Coninck. Hij publiceert zelf ook over zijn onderzoek naar de middeleeuwse geschiedenis van Vlaanderen en naar het Middelnederlands. Gailliard neemt deel aan de organisatie van de Nederlandse Taal- en Letterkundige Congressen. In 1896 wordt hij conservator van het Rijksarchief te Antwerpen en in 1904 vaste secretaris van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde.

1917 Het Brits oorlogschip HMS Vanguard ontploft in de haven van het Schotse eiland Scapa Flow. Alle 800 opvarenden sterven.

Edward Heath (1916-2005)

1916 Geboorte in Broadstairs (Kent) van de Britse conservatieve staatsman sir Edward Heath als zoon van een timmerman en een dienstmeisje. Hij was premier van 1970 tot 1974 en loodste zijn land per 1 januari 1973 de Europese Gemeenschap binnen. In 1974 verliest hij de verkiezingen van Harold Wilson (Labour) en moet in 1975 in zijn partij het veld ruimen voor Margaret Thatcher, waarmee hij het slecht kon vinden. Heath begon als journalist en werd in 1955 ‘chief whip’ in het Lagerhuis. Hij is zijn leven lang vrijgezel gebleven. Hij overlijdt in 2005 op de leeftijd van 89.

1831 Het Traktaat der XVIII artikelen wordt in het Belgisch Nationaal Congres aangenomen met 126 tegen 70 stemmen. Leopold I had deze goedkeuring als voorwaarde gesteld voor de aanvaarding van de troon. In feite ging het om een boedelscheiding tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden, opgelegd door de grote mogendheden. Koning Willem I wees ze af.

Edmund Burke (1729-1797)

1797 Overlijden in Beaconsfield van Edmund Burke (68), Brits-Iers filosoof en politicus. Hij staat bekend als een van de grondleggers van het conservatisme. Hij was een belangrijk politiek denker, die vooral bekend is geworden door het invloedrijke werk Bespiegelingen over de revolutie in Frankrijk (1790). Dit werk over de Franse Revolutie heeft wereldwijd veel invloed gehad op de politiek en het maatschappelijk denken. Naast filosoof was Burke ook politiek auteur, parlementslid en economist.

Burke voerde maatschappelijk en sociaal gezien een pleidooi voor geleidelijke verandering tegenover revoluties, ‘maakbaarheid’ en wereldvreemd idealisme. Egalitarisme en intellectualisme in de politiek keurt hij af. Een goed politicus moet sociale verhoudingen begrijpen en weten hoe de wereld in elkaar steekt. Veranderingen kunnen zinvol zijn, als ze tot doel hadden de essentie van onze samenleving te bewaren: ‘To change in order to preserve’, veranderen om te kunnen behouden. Boven rede en maakbaarheid stelt hij de organisch gegroeide traditie. Hij pleit voor scepsis jegens de snelle invoering van radicale intellectueel uitgedachte politieke ideologieën, zoals de latere ‘ismes’ die in de negentiende eeuw opkomen.

Zoals Brian Magee het goed samenvat: ‘Elke generatie moet zichzelf beschouwen als de beheerder en niet als eigenaar van de verworvenheden van de maatschappij; ze heeft een erfenis van het verleden in handen, die ze indien mogelijk verrijkt maar in geen geval verbruikt moet doorgeven aan de volgende generaties. Mensen zijn onvolmaakte wezens en daarom is het denkbeeld van een volmaakte maatschappij ijdele waan’.

Burke was een conservatief, maar geen reactionair. Dat blijkt uit zijn politieke stellingnames. Zo waardeert hij de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog vooral omdat ze een destructieve revolutie heeft afgewend, zoals ook eerder de Engelse Glorious Revolution van 1689. Burke dient in de jaren 1770 een wetsvoorstel in, in een poging om slavenhandelaren te verbieden in het Lagerhuis zitting te nemen. Hij is een abolitionist en keert zich tegen slavernij. Verder komt Burke op voor de Ierse katholieken in Amerika, die toen als tweederangsburgers werden behandeld. Ook is hij van mening dat het autoritaire optreden van Engeland jegens de kolonie averechts zal werken. Naar aanleiding van de Boston Tea Party in 1773 stelt Burke dat de Amerikanen prima hun eigen belastinginning kunnen regelen en dat de Britten hun handen hiervan af moeten trekken.

Historische continuïteit is voor Burke een basiscriterium voor politiek handelen. De natie is daarom voor hem niet alleen het geheel van de stemgerechtigde burgers, maar vooral een ‘afstammingsgemeenschap’, een blijvende band tussen de levenden, de doden en hen die nog moeten geboren worden. In die zin leunt Burke dicht tegen het volksnationalisme aan.

1756 Overlijden in Haarlem (Zuid-Holland) van Pieter Langendijk, de bekendste Nederlandse toneelschrijver uit de 18de eeuw. Bekende toneelstukken van hem zijn onder meer Don Quichot op de bruiloft van Kamacho (1712), Het wederzyds huwelyksbedrog (1714), De wiskunstenaars of ‘t gevluchte juffertje (1715), De bedriegerij van Cartouche of de Fransche roovers (1732), Xantippe of het booze wijf des filozoofs Sokrates beteugeld (1756), Spiegel der vaderlandsche kooplieden (1760) enz.

Met enkele van zijn werken heeft hij de speculatie en actiehandel aan de kaak gesteld, zo in Arlequin Actionist, een commedia dell’arte-klucht over de windhandel. Beroemd werd ook Quincampoix of de Windhandelaars, beide werken geschreven in het beruchte jaar 1720 toen de Schotse avonturier John Law in Parijs veel speculanten ruïneerde.

De achtergrond van deze ongewone thematiek is de sterke stijging van de handel in actiën. Voor de opbrengst van de handel zoekt men in de 18de eeuw belegging. Daarvoor worden vele handelscompagnieën opgericht, maar in feite willen de meesten alleen maar in aandelen handelen, hopend op grote winsten.

Het was een gouden tijd voor avonturiers, zwendelaars en ondoordachte ondernemingen, zodat er uiteindelijk zelfs aandelen in omloop kwamen van niet bestaande ondernemingen, de zogenaamde ‘bubbelcompagnieën’. Er werd ook gegokt met aandelen van de Westindische Compagnie, die in 1719 van 400 tot 600 procent opliepen. Die van de VOC gingen zelfs van 400 tot 1200 procent. Natuurlijk volgde er een krach die velen ruïneerde. Behalve degenen die naar Langendijk hadden geluisterd.

Brian Magee

9 juli. Net binnen: Pieter Langendijk overleden, toneelschrijver die al in 1720 waarschuwde tegen hyperkapitalisme

12 januari. Net binnen: Edmund Burke geboren, nog steeds relevant