Jean-Claude Juncker wordt als voorzitter van de Europese Commissie opgevolgd door Ursula von der Leyen, op dit ogenblik nog Duits minister van Defensie. Van de Duitse politica Ursula von der Leyen had hier te lande wel amper iemand gehoord toen ze in december 2013 minister van Defensie werd. Voor het eerst in de geschiedenis van Duitsland veroverde een vrouw de hoogste functie in dat mannenbastion. In de Bundeswehr is er onder de tweehonderd hoogste officieren maar één vrouwelijke generaal. Tegelijk biedt het ambt van minister van Defensie een politicus of politica de kans om zich internationaal in de schijnwerpers te werken.

Dat had Ursula von der Leyen dan ook gedaan met enkele boude uitspraken die wijzen op een meer zelfbewuste, ook militair geschraagde rol voor de Bondsrepubliek Duitsland in de wereldpolitiek. Von der Leyen werd op 14 maart 2018 opnieuw ingezworen als minister van Defensie in de regering van Merkel IV.

Scherpe tanden

Ursula von der Leyen werd op 8 oktober 1958 geboren in Brussel, waar haar vader Ernst Albrecht toen werkzaam was als ambtenaar van de Europese Commissie. Albrecht was van 1976 tot 1990 de christendemocratische minister-president van de deelstaat Niedersachsen. In 1979 moest hij onderdoen tegen de Beier Franz Josef Strauß (CSU) als de gemeenschappelijke kandidaat-kanselier van de beide christendemocratische partijen CDU en CSU voor de Bondsdagverkiezingen van 1980.

Ursula Albrecht huwde in 1986, een jaar voor de beëindiging van haar studies geneeskunde, professor Heiko von der Leyen met wie ze zeven kinderen heeft. In 1990, het jaar van de Duitse eenmaking, sloot ze zich aan bij de christendemocraten van de CDU. Haar eerste bescheiden stapjes in de locale politiek zette ze in 1996 als lid van de commissie voor Sozialpolitik van de CDU van Niedersachsen. In 2003 werd ze Ministerin für Soziales, Frauen, Familie und Gesundheit in de deelstaatregering onder leiding van Christian Wulff (CDU), een latere bondspresident.

Dat Ursula von der Leyen zich ook hard kan opstellen, bleek al toen ze ondanks hevige protesten van sociale groeperingen en vanuit de bevolking bij haar besluit bleef om de vergoeding voor blinden af te schaffen. In 2005 ging het verder naar boven toen ze in het kabinet Merkel I Bundesministerin für Familie, Senioren, Frauen und Jugend werd. Ook hier toonde ze haar scherpe tanden toen ze besloot het aantal crèches uit te bouwen tegen het verzet van de conservatieve vleugel van de christendemocraten in die zoiets ziet als de ondermijning van het traditionele familiebeeld (met de moeder die thuis blijft om te zorgen voor de kinderen). Bescherming van de jeugd was altijd al een van haar stokpaardjes, maar ze deinsde niet terug voor omstreden technieken. Zo wilde ze in 2007 minderjarige ‘testkopers’ inzetten om na te gaan of het Jugendschutzgesetz door handelaars niet werd omzeild bij de verkoop van tabak, alcohol of gevaarlijke computerspelletjes.

Rammstein

Onder Merkel II werd Ursula von der Leyen in 2009 Bundesministerin für Arbeit und Soziales. Ook hier weer veroorzaakte ze heel wat opschudding toen ze een blokkering van kinderpornografische websites bepleitte. Haar voorstel was dat het Bundeskriminalamt (federale recherchedienst) geheime lijsten met verboden websites zou doorspelen aan internetproviders. Surfers zouden bij het bezoeken van deze websites op een stopschild stoten.

De massieve kritiek luidde dat deze maatregel niet alleen contraproductief zou zijn, maar ook aangewend zou kunnen worden om ‘Zensur’ (censuur) op andere terreinen van het internet mogelijk te maken. De plannen werden gekelderd, de minister hield er de bijnaam ‘Zensursula’ aan over. Maar toch kon ze het niet laten om op 11 november 2009 het album ‘Liebe Ist Für Alle Da’ van Rammstein op de index te laten plaatsen wegens sadomasochistische teksten. Op 31 mei 2010 werd het album door het gerecht weer van die lijst geschrapt.

Valstrik

Toen er tijdens de onderhandelingen over Merkel III over werd gebikkeld dat de post Sociale Zaken naar de sociaaldemocratische coalitiepartner zou gaan, leek Ursula von der Leyen gestuit te worden in haar steile politieke opgang. Dan kwam het verrassende nieuws dat de politica Bundesverteidigungsministerin (minister van Defensie) zou worden. Sommige waarnemers zagen deze heikele post als een valstrik, misschien wel gespannen om een potentiële concurrente uit te schakelen. Voorheen waren onder Merkel al twee ministers van Defensie gestruikeld, namelijk Franz Josef Jung en Karl-Theodor zu Guttenberg. Maar wie standhoudt op deze post, bewijst wel uit het goede, of beter het sterke hout gesneden te zijn.

Forser optreden

Hoe Duitsland staat tegenover zijn eigen militaire macht, zegt ook veel over hoe het land zichzelf ziet in Europa en in de wereld. Tot 1994 heerste wat dat betreft de grootste terughoudendheid in Bonn, later Berlijn, tegenover militair engagement buitengaats. Een arrest van het Bundesverfassungsgericht — het Federale Grondwettelijke Hof — dat jaar liet deelname van het Duits leger aan operaties van de Verenigde Naties (VN) of de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) ‘out of area’ toe, maar tegelijk moet de Bondsdag, het federale parlement, de troepen een mandaat daartoe verlenen.

Toch blijven er reserves bestaan tegenover buitenlands engagement, zoals de onthouding van Duitsland inzake de VN-resolutie over militair optreden tegenover Libië in 2011 aantoonde. Verschillende politici menen dat Duitsland gerust wat forser mag optreden in overeenstemming met zijn economische, maar ook politiek toegenomen macht. Zo had toenmalig bondspresident Joachim Gauck zich begin 2014 nog voor een meer vastberaden en substantiële houding van Duitsland op het wereldtoneel uitgesproken, wat indien nodig ook het ontplooien van Duitse militaire macht zou impliceren. Ursula von der Leyen voegde eraan toe: ‘Onverschilligheid is geen optie voor Duitsland’.

Tijdens de Krimcrisis in maart 2014 brak ze een lans voor bredere NAVO-steun aan de Baltische staten tegenover de gevaren die van Rusland zouden kunnen uitgaan. Dit leverde haar kritiek op van de groene oppositie, maar ook van sommige sociaaldemocraten (coalitiepartner van de CDU) dat ze met zulke uitspraken de ‘hardliners in Moskou’ in de kaart speelde. Tegen de eigen Bondsregering in pleitte ze er in august 2014 voor om Duits militair materiaal te leveren aan de Iraakse troepen en ook de Koerdische milities in Noord-Irak in de strijd tegen Islamitische Staat (IS).

Schandaal in de Bundeswehr

Zowel Ursula von der Leyen, minister van Defensie, als Thomas de Maizière, toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, geraakten in april 2017 verzeild in een netelige kwestie, die van Franco A., een Oberleutnant bij de Bundeswehr met extreemrechtse sympathieën. Die had zich vroeger als Syrische vluchteling uitgegeven. Met twee gelijkgezinde legerkameraden plande hij moordaanslagen tegen politici en publieke persoonlijkheden zoals oud-president Joachim Gauck en Heiko Maas (SPD), toenmalig federaal minister van Justitie (en thans minister van Buitenlandse Zaken), om dan de schuld in de schoenen van vluchtelingen te schuiven. Franco A. werd al op 26 april gearresteerd.

De zaak groeide uit tot een schandaal toen bij een grootschalig onderzoek allerlei cultusvoorwerpen van de ‘Wehrmacht’, het leger van nazi-Duitsland, werden gevonden in kazernes van de Bundeswehr. Er zouden al in 2014 aanwijzingen bestaan hebben voor de nazisympathieën van Franco A. Hier kwamen de twee CDU-ministers onder vuur te liggen: de Maizière omdat zijn diensten de vermeende Syrische vluchteling Franco A. niet goed gescreend hadden, von der Leyen omdat zij pas eind april 2017 met een actieplan voor de dag kwam om de ‘Bundeswehr’ te ‘zuiveren’ van alles wat naar ‘Traditionspflege’, het onderhouden van een traditionele verering van de Wehrmacht, rook. Er volgde een beeldenstorm met absurde trekjes: zo werden de portretten van de gewezen sociaaldemocratische kanselier Helmut Schmidt (1918-2015) en van generaal Kurt von Hammerstein-Equord (1878-1943), die vanaf het begin tot het militaire verzet tegen Hitler behoorde, van de muur in de kazerne afgehaakt omdat ze te zien waren in het uniform van de Wehrmacht.

Controverse

Ursula von der Leyen lag ook onder vuur door voor haar ministerie van Defensie grote opdrachten toe te kennen aan consultants waarmee ze (volgens Duitse journalisten) nauwe banden mee zou hebben. Een terugblik op de politieke carrière van Ursula von der Leyen leert dat de politica assertief en door de wol geverfd is en dat ze de controverse niet schuwt. Dit laatste onderscheidt haar zeker van bondskanselier Angela Merkel die zich vaak in wollige bewoordingen hult.

Dit belooft af en toe wel ophef in de Europese Commissie. Maar heeft ze ook iets van Europees vuur in zich? Bekend is haar oproep in februari 2015 om een Europees leger te vormen, en eventueel op langere termijn de Verenigde Staten van Europa. Dat typeert de toppolitici binnen het Duitse establishment: de droom van het overdragen van de nationale soevereiniteit naar een supranationaal niveau.

Christian Wulff

De vrouw die Rammstein op de index plaatste

OPINIE – Vijf partijen op zoek naar een president