OPINIE – Vijf partijen op zoek naar een president

De literatuurliefhebber herkent in de titel de parafrase van ‘Zes personages op zoek naar een auteur’ (Luigi Pirandello). In feite zouden het zes partijen kunnen zijn, zoveel zijn er vertegenwoordigd in de Bondsdag, het federale parlement van Duitsland. Waar is nummer zes gebleven? Het zegt alles over de politieke gevoeligheden. Het ambt van bondspresident mag dan louter protocollair zijn, het is toch inzet van een heus pokerspel.

Strop

Even terugflitsen naar het ontslag van Christian Wulff. Al meer dan twee maand lag Wulff onder vuur omdat hij misschien geen flagrante leugens, maar dan toch wel enkel ‘halve waarheden’ vertelde over bepaalde voordelen die hij zou genoten hebben, zoals een privékrediet tegen gunstige voorwaarden, privéreisjes en overnachtingen bij bevriende ondernemers. Feiten die zich afspeelden in de periode dat hij de christendemocratische minister-president van de Noord-Duitse deelstaat Nedersaksen was (van 2003 tot 2010). De grens tussen vriendschap en begunstiging leek in sommige gevallen wel erg flou. De media beten zich in de onverkwikkelijke zaak vast. Hoe meer Wulff zijn nek uit de strop probeerde te trekken, hoe meer hij aan geloofwaardigheid begon in te boeten. Ook bij de bevolking. Dat hij zich aan de wet hield, geloofden steeds minder mensen. In januari nog een 60 % van de ondervraagde mensen, midden februari nog maar 30%. Het gevoel leefde, hier klopt iets niet: een kleine ambtenaar die van zulke dingen verdacht werd, zou al lang de bons gekregen hebben. Voor minder zelfs. In een waarachtige democratie is iedereen gelijk voor de wet.

Geen ‘mooi zicht’

Wulff dacht misschien lange tijd dat zijn ambt hem kon beschermen. Tot donderdag. Toen het openbaar ministerie van de deelstaat Nedersaksen de opheffing van zijn immuniteit vroeg om een strafrechtelijk onderzoek te kunnen instellen, wist iedereen hoe laat het was. Ook al geldt het vermoeden van onschuld tot het onderzoek het tegendeel heeft kunnen aantonen, is het duidelijk dat de waardigheid van het ambt zoiets niet uithoudt. Voor de eerste keer in de geschiedenis van de Bondsrepubliek Duitsland zou de immuniteit van de hoogste gezagsdrager van het land opgeheven worden. Er bestond geen twijfel over dat zelfs de parlementsleden van de coalitie van christendemocraten (CDU/CSU) en liberalen (FDP) mee de vraag tot opheffing van immuniteit zouden goedkeuren in de Bondsdag. De positie van Wulff was onhoudbaar geworden. Hoe kon hij Duitsland nog waardig vertegenwoordigen in binnen- en buitenland als justitie voortdurend in het kader van een strafrechtelijk onderzoek binnen en buiten zou lopen in Schloss Bellevue, de ambtszetel van de president in Berlijn? Dat zou zeker ‘geen mooi zicht’ zijn. Zelfs in eigen christendemocratische rangen waren de laatste dagen stemmen opgegaan die zeiden dat Wulff maar best zijn ontslag kon indienen.

Heisa

Voor kanselier Angela Merkel (CDU) is de ‘zaak Wulff’ knap vervelend. In mei 2010 had president Horst Köhler (CDU) al voortijdig ontslag genomen omwille van enkele ongelukkige uitspraken, in maart 2011 defensieminister Karl-Theodor zu Guttenberg wegens een schandaal van plagiaat en nu was er de hele heisa rond Wulff die het karakter van een uitputtingsslag begon te krijgen. Merkel had Wulff er in juni 2010 als haar kandidaat doorgekregen, ook al bestond er in de media en bij de bevolking veel sympathie en in het parlement over partijrangen heen zelfs een breed draagvlak voor de Oost-Duitse dominee Joachim Gauck.
Terwijl de sympathie van de bevolking voor Christian Wulff de laatste weken sterk achteruitging, steeg die voor Angela Merkel van 40 % in de afgelopen zomer tot 63 % in februari van dit jaar. Haar integriteit en haar standvastig optreden in Europa maken haar geliefd. De crisis rond Wulff kan ze dan ook evenzeer missen als een abces dat vroeg of laat uitbarst. Nu gaat Merkel op zoek naar een consensuskandidaat. De regeringspartijen (de twee christendemocratische partijen CDU en CSU en de liberale FDP) knopen gesprekken aan met de rood-groene oppositie (de sociaaldemocratische SPD en Bündnis 90/Die Grünen) om ten laatste over dertig dagen, op 18 maart dus, een nieuwe president te kiezen. ‘Die Linke’ is uitgesloten uit die gesprekken. Ook al is ze vertegenwoordigd in de Bondsdag, werkt ze door haar verleden als opvolgster van de vroegere communistische staatspartij van de DDR en door haar links-radicale standpunten als een donkerrode lap op de andere partijen.

Frisse wind

Merkel beseft dat ze voor een kandidaat moet gaan die goed ligt bij alle partijen (met uitzondering van Die Linke die zich zelfs in 2010 verzette tegen de kandidatuur van Gauck). Een ‘klassieke’ christendemocratische kandidaat maakt geen kans om verkozen te worden. Gauck misschien wel? Hij heeft alvast enkele interessante geloofsbrieven. Hij is een man zonder partijkaart, een voorvechter van de burgerrechtenbeweging in de voormalige DDR, en leidde van 1990 tot 2000 de Stasi-Unterlagen-Behörde, ook ‘Gauck-Behörde’ genaamd, de dienst die de archieven van de Stasi, de staatsveiligheidsdienst van de DDR, beheert en toegankelijk maakt. Gauck wist waarmee hij bezig was. In 1951 werd zijn vader opgepakt door de Stasi op verdenking van ‘spionage’. Sindsdien ontbreekt elk spoor van hem. De jonge Joachim Gauck maakte dit trauma tot een man die geen enkel compromis wilde sluiten met het communistische regime.
Maar stel dat Merkel nu wel akkoord gaat, zou dit dan niet als een boetedoening van haar kant kunnen overkomen? Wordt het dan Thomas de Maizière, die Guttenberg als defensieminister opvolgde? Zou hij nu weer inspringen als opvolger? Hij geldt wel als onberispelijk. Of wordt het een vrouw, voor de eerste keer in de geschiedenis van het ambt? Ursula von der Leyen, minister van Werk? Wie het ook wordt, hij of zij zal een frisse wind moeten doen waaien in Schloss Bellevue en het ambt van president weer in zijn waardigheid herstellen. Maar als het een van de genoemden wordt, zal het alvast iemand zijn die de reputatie van Duitsland als modern land weer eer aandoet.

Dirk Rochtus

Dit artikel verscheen ook op http://www.deredactie.be