België is de zieke man van Europa. De begroting zal de komende jaren niet in evenwicht zijn. Wie ervoor pleit om de zaken scherp te stellen, wordt onmiddellijk aangepakt. Dat overkwam althans bevoegd staatssecretaris Eva De Bleeker (Open Vld) deze week.

De vraag of hij van Vivaldi houdt is hem niet gesteld. Maar voor Etienne de Callataÿ, econoom en voormalig adjunct-kabinetschef van Jean-Luc Dehaene, doet het een belletje rinkelen. ‘De liberale familie heeft de jongste decennia onorthodox begrotingsbeleid uitgevoerd. De N-VA is in die intellectueel oneerlijke aankondigingspolitiek meegegaan.’

‘Energie is te goedkoop. Ik maak me daarmee niet populair’, zegt econoom en Brusselaar Etienne de Callataÿ met een minzame glimlach.

‘Mijn ervaring is dat, als je zaken degelijk uitlegt, de mensen toch wel mee zijn. Energie betaalbaar houden voor de minder gegoeden is nastrevenswaardig. Maar laat ons eerlijk zijn: flink wat mensen kunnen hun huis ook verwarmen zonder overheidssteun.’

‘In plaats van voor kortetermijnbeslissingen, ben ik meer een voorstander van een echte, degelijke regulering die op de lange termijn werkt. Van mij mogen privéjets bijvoorbeeld verboden worden. Het gebruik daarvan draagt maar weinig bij tot de economie, en al zeker niet tot het milieu. Alleen met zulke maatregelen verander je het gedrag van mensen. Daarnaast denk ik dat iedereen wint als je de belastingen op arbeid verlaagt, en die op consumptie en op kapitaal verhoogt.’

Etienne de Callataÿ kan het zich permitteren, een uitleg die didactisch en doortastend lijkt. Als financieel onafhankelijke oprichter van zijn eigen investeringsfonds bouwt hij voort op een carrière bij onder meer de Nationale Bank van België (1987-1992) en het Internationaal Monetair Fonds (1992-1996). Maar het bekendst is de Callataÿ als adjunct-kabinetschef van voormalig premier Jean-Luc Dehaene (CVP).

België is veranderd. Zeker wat betreft de financiën. En daarmee pikken we in op de actualiteit. Wat denkt de econoom en voormalige politicus-achter-de schermen van de btw-verlaging op elektriciteit, en de manier waarop staatssecretaris Eva De Bleeker (Open Vld) zich deze week liet terugfluiten door haar eerste minister Alexander De Croo? Toen zij het lef had om de kosten van de btw-verlaging op elektriciteit in de begroting in te schrijven, zonder dat die kost gecompenseerd wordt door een schimmige verhoging van de accijnzen, in een niet nader genoemde toekomst?

Waardoor pijnlijk duidelijk wordt dat het begrotingstekort nu maar liefst 6% van het BBP bedraagt?

Etienne de Callataÿ: ‘Ik ben geen fan van de btw-verlaging op elektriciteit. Die bevoordeelt grote verbruikers en houdt geen rekening met mensen die een klein huishouden hebben. Ze zal de grote verbruikers niet bewegen tot een gedragsverandering. Hoe kan de regering eigenlijk zoiets verdedigen?’

‘De gemiddelde Belg in loondienst is al deels beschermd tegen hoge inflatie door de gezondheidsindex gebaseerd op de gemiddelde prijsstijging. Die index is niet zaligmakend, want de gemiddelde Belg bestaat natuurlijk niet. Mensen als ik zijn door die index overbeschermd tegen prijsstijgingen, terwijl mensen met een laag inkomen onvoldoende beschermd zijn. Daarom zouden we de indexering beter hervormen. We zouden de index bijvoorbeeld niet meer kunnen berekenen op basis van de gemiddelde prijskorf, maar op basis van effectieve consumptie. Dat zal de energieprijzen voor de 25% armsten meer drukken dan een gemiddelde index plus een btw-verlaging voor iedereen.’

‘Hebben de Nederlanders en de Duitsers een slechtere koopkracht dan de Belgen? Neen, wel integendeel. Leven zonder index is dus wel degelijk mogelijk. Op korte termijn is koopkrachtgarantie door de indexering van de lonen tijdens een crisis schitterend. Maar op middellange termijn is zoiets niet houdbaar. Dus mag de automatische indexering op de lange termijn van mij afgeschaft worden. Want wie zijn de slachtoffers van de stijgende lonen? Oudere werknemers, die erdoor uit de markt worden geprijsd. Het verschil in kostprijs tussen oudere en jongere werknemers is in België veel hoger dan in het buitenland. Als we allemaal tot eenzelfde politiek-economische Europese club willen behoren, dan moeten we binnen Europa ook onze regels op elkaar afstemmen. België is nog vaak de uitzondering.’

Als u de index wil veranderen, dan zal dat wellicht niet via het traditionele sociale overleg gaan?

‘Het is niet aan vakbonden en werkgevers om het algemeen belang te bepalen. Dat is het voorrecht van de overheid. Vakbonden en werknemers hebben eigen particuliere belangen. Dat is niet slecht. Maar die belangen stroken vaak niet met het algemeen belang. Dat wordt in een democratie nog altijd vertegenwoordigd door verkozenen. Niet door vakbonden of werkgevers.’

U zegt dat de regels van de Europese club aanvaarden, betekent dat alle landen ook een gelijkaardig beleid moeten voeren. De Maastrichtnorm wordt wat betreft toegelaten schuldgraad echter nog maar door 13 van de 27 Europese lidstaten gehaald. Schulden opbouwen dankzij het huidige monetaire beleid gebeurt vandaag vooral ten gunste van de oudere Europese economieën. Is zo’n eenvormig beleid nog wel houdbaar voor de hele unie?

‘Quantitative easing – de geldcreatie door de Europese Centrale Bank om staatsschulden op te kopen – is op zich geen slecht economisch middel, op voorwaarde dat het tijdelijk is. In een economische crisis kan het helpen om grote overheidstekorten zo op te vangen en de prijzen te stabiliseren. Op zich heb ik niets tegen een wereld met lage rentevoeten en goedkoop te lenen geld. Als dat geld tenminste in nuttige en duurzame zaken geïnvesteerd wordt. Onderwijs bijvoorbeeld, of degelijk openbaar vervoer. Want wie wint er bij een economie met hoge rentevoeten? Renteniers, mensen die niet bijdragen aan de economie.’

‘Lage rentevoeten zijn noodzakelijk voor de ecologische transitie, anders zou de overheid het echt moeilijk hebben om daarin te investeren. Maar er is altijd een maar. Je kan quantitative easing niet volhouden als je het niet koppelt aan begrotingsorthodoxie op de langere termijn. Anders schep je een mentaliteit waarin schulden opbouwen de norm wordt.’

U bent adjunct-kabinetschef geweest van Jean-Luc Dehaene, de man die België wel met succes deed besparen en de overheidsschuld wist terug te dringen. Nadien werd dat beleid ondergraven door de regeringen vanaf Guy Verhofstadt (Open Vld). Alles wat België nog aan waardevolle eigendommen had, werd verkocht. Pijnlijk?

‘Jean-Luc Dehaene was de beste eerste minister van de afgelopen veertig jaar. Maar je kan toen niet vergelijken met nu. Toen waren er nog grote en machtige politieke families. Laten we ook niet vergeten dat Jean-Luc Dehaene de elektriciteitsmarkt gedereguleerd heeft. Dat is een zaak waar ik het grondig met hem over oneens was.’

‘Dit gezegd zijnde: ik denk dat toekomstige historici zeer streng zullen oordelen over Guy Verhofstadt, zeker wat betreft de begrotingen van zijn regering. Er waren alleen maar begrotingsevenwichten door eenmalige maatregelen, niet door structurele. Alles wat de NMBS aan goede terreinen had en zou kunnen dienen voor een degelijk Brussels voorstads-treinnet, is onder Verhofstadt verkocht. Wat er bij de verkoop van de financiëntoren in Brussel is gebeurd, is hallucinant, en iedereen binnen de Open Vld was daarvan op de hoogte.’

‘Jammer genoeg heeft de liberale familie dat soort onorthodox begrotingsbeleid steeds verder gezet. Ook Charles Michel was een slechte premier. De N-VA heeft daarin niet veel verandering gebracht. Michels financiënminister Johan Van Overtveldt heeft vooral een ideologisch beleid gevoerd. De belastingen werden officieel verlaagd, maar dat was louter aankondigingspolitiek. De uitgaven van de overheid zijn namelijk niet mee verlaagd. Dat was intellectueel oneerlijk. Het is beter om omgekeerd te werken: eerst besparen, en dan pas belastingen verlagen.’

Goed. Maar waarom bleek uw economische kennis in 1999 niet opgewassen tegen mensen zoals Guy Verhofstadt?

‘Het probleem als econoom is dat je te vaak een beleid denkt te moeten voeren op basis van Key Performance Indicators (KPI’s), zogenaamd objectiveerbare doelstellingen. Maar KPI’s zeggen niets over de samenleving op zich. In de jaren ’80 was het beleid er bijvoorbeeld op gericht de werkloosheid te verlagen. Daarom werden er schulden aangegaan, en was er deregulering, waardoor de arbeidsmarkt flexibeler werd. Bij ons valt dat nog mee, maar kijk naar wat zulk beleid in de VS heeft gebracht: daar werkt iedereen, ook de armen. Dat is mogelijk een verklaring waarom de mensen voor Donald Trump hebben gestemd in 2016: economische theorie heeft geen aandacht voor de gevoelens onder de bevolking. Zijn de machthebbers te arrogant? Hadden en hebben zij te weinig respect voor de bevolking? Dat kan. Uiteindelijk denk ik dat we de voorbije decennia allemaal slachtoffer zijn geweest van het verhaal van de deregulering.’

‘Ik ben fan van de economische theorie van de Amerikaans-Turkse topeconoom Dani Rodrik. Die vat zijn lessen samen in twee woorden: it depends (‘het hangt ervan af’, red.). Deregulering is misschien goed in bepaalde sectoren, in bepaalde landen. Maar daarom niet in andere sectoren, en in andere landen. Ik denk dat ik uw vraag zo moet beantwoorden.’

Is België uiteengevallen als beloftevol federaal land net door het beleid van Verhofstadt, en dat van zijn opvolgers, die de klok nooit hebben willen terugdraaien? En die bijkomend de Vlaamse grondstroom nooit hebben gegeven wat hij wilde: een efficiënte, ondernemingsvriendelijke en dynamische overheid?

‘Ik denk dat Franstalig België daarin meer verantwoordelijkheid draagt dan Guy Verhofstadt alleen. Ik snap de Vlamingen heel goed wanneer zij denken dat het economische beleid in dit land afgestemd moet zijn op het economische beleid van de meest succesvolle Europese economieën, en dat het niet kan dat België wat betreft belastingdruk en werkloosheidsuitkeringen zo anders is dan de rest van Europa. Ondanks het feit dat de Franstaligen de minderheid zijn, hebben ze de Vlaamse meerderheid niet toegestaan een structureel succesvol economisch beleid te laten voeren. Dat is een kapitale fout.’

Gaat u akkoord met de analyse van Belfius over de Waalse financiën: de risico’s van de Waalse financiën zijn nu zo groot dat meer geld uitlenen aan Wallonië niet meer wenselijk is voor een staatsbank?

‘Wat Belfius heeft willen zeggen, is volgens mij dubbel. Het is voor een bank nooit goed om te veel kredieten uit te lenen aan een overheid die in de problemen dreigt te komen. Dat is de meest courante uitleg, die er mogelijk onder druk van de financiële toezichthouder in België is gekomen. Het is daarnaast vooral een signaal naar Waals minister-president Elio Di Rupo (PS).’

‘Ik denk echter dat de directie van Belfius ook een signaal heeft willen sturen naar de N-VA. Ik ben maar aan het gissen, maar mijn indruk is dat men bij Belfius na 2024 bang is voor een N-VA die Belfius zou willen verkopen. Belfius is voornamelijk een Waalse bank, en dus minder belangrijk voor de N-VA. Daarom denk ik dat men bij Belfius heeft willen zeggen dat zij niet getrouwd zijn met Wallonië.’

Daarmee zou Belfius de facto geloven in een federale regering steunend op PS en N-VA in 2024. Gelooft u in het scenario waarin N-VA en PS België succesvol kunnen hertekenen?

‘Ik vrees dat in zo’n scenario meer autonomie voor Vlaanderen zal worden afgekocht met geld voor Wallonië. Een pure kortetermijnbeslissing, met andere woorden. Iedereen zal daardoor verliezen. Autonomie die op die manier tot stand komt, zal halfslachtig zijn en de zaken nog moeilijker maken, zoals de kinderbijslag en het gezondheidszorgbeleid nu. Dat zijn dan officieel wel bevoegdheden van de deelstaten, maar niet wat betreft de financiering en de coördinatie. Wat mij betreft mogen de deelstaten volledig fiscaal autonoom worden. Maar ik denk niet dat N-VA en PS zo’n deal gaan sluiten. N-VA en MR trouwens ook niet. Ook het beleid van de MR van de voorbije twintig jaar is niet overtuigend geweest, zelfs niet overtuigend liberaal. Kijk maar naar het gemak waarmee die partij en de Open Vld steun voor zelfstandigen tijdens de covidcrisis hebben goedgekeurd.’

‘De sociale zekerheid is wat mij betreft meer een Europees dan een Belgisch verhaal: als er een politieke en economische unie is, zou het logisch zijn als alle inwoners van de EU dezelfde sociale rechten en plichten hebben. Sociale herverdeling werkt in mijn ervaring beter wanneer ze anoniem is. Alleen zo is er van duurzame solidariteit sprake.’

‘Solidariteit is nodig. Je weet nooit wat de toekomst brengt. Kijk maar naar Duitsland: het gaat momenteel niet zo goed met de economie van dat land. Wie had dat ooit gedacht?’

Dani Rodrik

Etienne de Callataÿ: ‘Toekomstige historici zullen streng oordelen over Verhofstadt’

Oekraïne en de ‘opstand van de elites’