De verkiezingen voor het lijsttrekkerschap van het CDA voor de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 hebben de afgelopen weken een richtingenstrijd binnen de partij bloot gelegd, die ook zichtbaar is bij christendemocratische partijen in andere landen.

Voor deze verkiezingen meldden zich in eerste instantie vier kandidaten. Het Brabantse Kamerlid Van Helvert haakte al snel af, waarna de eerste stemronde begin juli ging tussen staatssecretaris van Economische Zaken Mona Keijzer, minister van Volksgezondheid en vicepremier Hugo de Jonge en Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt.

Een goede fles wijn

De eerste stemronde op internet verliep niet zonder problemen. Nadat een promovendus aan de TU Delft aantoonde dat het voor leden mogelijk was om meerdere keren te stemmen, moest de verkiezing overgedaan worden. De uitslag was teleurstellend voor Keijzer. Zij haalde slechts 11,1 procent van de stemmen; tegenover De Jonge 48,7 procent en Omtzigt 39,7 procent. Dat was ook een teleurstelling voor De Jonge, die van tevoren had aangekondigd er een goede fles wijn op te durven zetten dat er maar één stemronde nodig zou zijn. Na de eerste ronde trok Keijzer zich terug en riep haar aanhang op om voor Omtzigt te kiezen in de tweede stemronde.

Hugo de Jonge (42) begon zijn carrière als leerkracht in het basisonderwijs en was later wethouder in Rotterdam. Hij was van meet af aan de favoriet van het partijbestuur en leek op weg naar een probleemloze overwinning. Zeker omdat degene die als zijn belangrijkste rivaal werd gezien, minister van Financiën Hoekstra, al vroeg meedeelde niet te willen meedingen. De Jonge zegt een koers meer naar het midden van het politieke spectrum te willen. Het is voor iedereen duidelijk dat hij hiermee bedoelt linksaf te willen slaan.

Jaren van neergang

De koerswijziging gaat gepaard met opmerkingen die kritisch zijn over marktwerking en pleidooien voor een sterke overheid. Hij vindt het huidige aantal migranten weliswaar te hoog, maar doet geen voorstellen over hoe de instroom te beperken. Regeren met PVV en FvD sluit De Jonge uit, ook al doet de partij dit nu wel met beide partijen in de provincie Limburg (en in Noord-Brabant met FvD).

Opmerkelijk is de steun die voormalig partijleider Buma aan De Jonge geeft. Hij heeft geprobeerd de partij juist naar rechts te sturen (zie b.v. zijn HJ Schoolezing uit 2017), wat bij de vorige Kamerverkiezingen een relatief goed resultaat opleverde na jaren van neergang.

Noest parlementair werk

Waar De Jonge de Randstad vertegenwoordigt, is Omtzigt (net als Keijzer) de kandidaat van de provincie. Hij heeft een conservatiever imago en benadrukt dat de overheid er is voor de burger en dat b.v. Italië moet hervormen. Ook is hij kritischer dan De Jonge op het terrein van migratie. Hij kreeg steun van partijleden die tot de rechtervleugel van de partij behoren. Omtzigt had door de jaren heen al een wat moeizamere relatie met het partijbestuur dan De Jonge. Voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 kreeg hij als zittend Kamerlid een onverkiesbare plaats, waarschijnlijk omdat hij ‘te onafhankelijk’ opereerde. Via een groot aantal voorkeurstemmen in met name zijn eigen regio Twente, haalde Omtzigt echter gemakkelijk op eigen kracht een zetel.

De gepromoveerd econometrist Omtzigt (46) heeft de afgelopen jaren dankzij zijn noeste parlementaire werk bekendheid verworven in binnen- en buitenland. Binnenlands door het falen van de Belastingdienst in de zgn. Toeslagenaffaire aan de kaak te stellen. In het buitenland legde hij als lid van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa twee grote corruptieschandalen bloot, in Azerbeidzjan en op Malta. Ook stelde hij in die hoedanigheid dat er voor de sharia geen plek is in Europa. Het leverde hem geen vrienden op, maar wel een grote populariteit. Ook bij niet-CDA-kiezers.

Tijdbom

Omtzigt hield (net als Keijzer) aanvankelijk de deur open voor samenwerking met FvD en werd prompt door de publieke omroep geframed als extreemrechts. Gaandeweg de strijd zag hij zich genoodzaakt de deur dicht te gooien. Waar De Jonge de partijleiding achter zich kreeg, verzekerde Omtzigt zich van de steun van Hoekstra. Deze stapte als een soort van runningmate in diens campagne door zich bij een goed verkiezingsresultaat van het CDA onder Omtzigt beschikbaar te stellen als kandidaat-premier of minister.

In de tv-debatten spaarden de kandidaten elkaar. De Jonge is goed gebekt; Omtzigt komt een stuk moeilijker uit zijn woorden. De Jonge kwam als minister de afgelopen maanden frequent op televisie als het ging om de bestrijding van het coronavirus. Zelf vindt hij dat zijn aanpak hiervan voorbeeldig was, maar lang niet iedereen deelt die mening. De aanvankelijke onderschatting van (het besmettingsgevaar van) het virus, het grote aantal sterfgevallen in verpleeghuizen en de hele late invoering van mondkapjes en testen na eerst maandenlang vol te hebben gehouden dat deze zinloos waren, vormen smetten op het blazoen van De Jonge. En waarschijnlijk een tijdbom die vroeg of laat tot ontploffing gaat komen.

Brede afkeuring

Daarnaast kwam hij negatief in de publiciteit, omdat een ambtenaar van zijn departement IC-arts Diederik Gommers onder druk zette om toe te zeggen dat er op het eind van een bepaalde week 1600 bedden op de intensive care zouden klaar staan. Hoewel hij een dergelijke toezegging niet kon doen, zwichtte Gommers voor de druk, zo gaf hij later toe. Dit kwam De Jonge goed uit in het debat met de Kamer. Dit alles geeft hem een imago van een gladde prater. Gladheid die wordt versterkt door zijn veelkleurig schoeisel.

Ook is De Jonge de man achter de omstreden Coronawet, waarvan een eerdere versie op brede afkeuring kon rekenen omdat ze de regering onbeperkte volmachten gaf bij de bestrijding van een virus. Ook in het nieuwe wetsvoorstel krijgt de overheid nog steeds verregaande bevoegdheden, maar kan de politie niet zo maar meer huizen binnenvallen.

‘Onze samenwerking’

Op 15 juli liet de uitslag van de tweede stemronde een score van 50,7 procent zien voor De Jonge tegenover 49,3 procent voor Omtzigt, een verschil van 258 stemmen. Van de 39.187 CDA-leden op 1 januari van dit jaar (in 1980 waren dat er nog 150.000) mochten er overigens bijna 10.000 niet stemmen omdat ze geen contributie hadden betaald of inmiddels waren overleden. Het waren vooral de ouderen die de doorslag gaven. De gemiddelde leeftijd van de CDA-leden is circa 70 jaar.

Met de verkiezing van De Jonge sluit het CDA regeringssamenwerking met de rechterkant van het politieke spectrum uit en levert zich dus uit aan samenwerking met links. De felicitatie van Groen Links-leider Jesse Klaver voor De Jonge kwam via Twitter dan ook snel binnen. Ook twitterde hij enthousiast dat een kabinet over rechts hiermee is uitgesloten en dat hij uitziet naar ‘onze samenwerking’. Voorheen sloten de christendemocraten nooit andere partijen uit, hetgeen bijdroeg aan hun machtspositie en vrijwel permanente regeringsdeelname. Zelfs met de door de Sovjet-Unie gesteunde communisten van de CPN werd er geregeerd in de jaren zeventig en tachtig, in het gemeentebestuur van Amsterdam en in de staten van Noord-Holland.

Interessant is om te zien hoe het nu verder gaat met Omtzigt in de fractie, nu een zo’n groot deel van de leden hem geschikt vindt als partijleider. En wat dit betekent voor de positie van huidig fractievoorzitter Heerma.

Conservatievere kiezers

Een andere conclusie die we uit deze leiderschapsverkiezingen kunnen trekken is dat het CDA verdeeld is. Er zijn twee ongeveer even grote groepen waarvan de ene rechtsaf wil en de andere linksaf. Bekend is dat CDA-leden, en met name het kader, linkser zijn dan de CDA-kiezers Zo bleek al uit opiniepeilingen dat veel CDA-kiezers zich geërgerd hebben aan de draai die de partij maakte t.a.v. het kinderpardon. Het beste verkiezingsresultaat sinds het begin van de eeuw haalde het CDA door in tegenstelling tot alle andere partijen niet teveel afstand te nemen van Pim Fortuyn.

Met de keuze voor De Jonge vervreemdt de partij waarschijnlijk een belangrijk deel van haar conservatievere kiezers in de provincie van zich. Dat zijn mensen die geen problemen hebben met het FvD. Dat bleek al bij de verkiezingen in 2019 voor Provinciale Staten en het Europees Parlement, waar het CDA met iets meer dan tien procent van de stemmen slecht scoorde. Of deze groep volgend jaar opnieuw zal stemmen met de voeten is koffiedik kijken. Wie echter kijkt naar de historie in Nederland (en ook Vlaanderen) zal er niet door worden verrast.

Diederik Gommers

Lichte versoepeling Nederlandse coronamaatregelen

Paul Virilio krijgt sneller gelijk

Christendemocraten linksaf of rechtsaf?