Wat je op die klimaatbetogingen ook vaak ziet, zijn bordjes met de woorden: ‘Climate Justice’ erop geschreven. Je ziet die niet alleen in Amerika en Engeland, waar men Engels spreekt, maar ook in Vlaanderen. In Franssprekende gebieden gebruikt men om redenen van taalpurisme wel eens: ‘Justice climatique’. Zoiets zouden wij ook kunnen proberen: ‘klimaatrechtvaardigheid’. Maar ‘rechtvaardigheid’ zonder ‘sociaal’ erbij klinkt in hedendaagse oren wat raar. Misschien kunnen we er dan meteen ‘sociale klimaatrechtvaardigheid’ van maken.

Voor het niet-betogende deel van de bevolking, waar ik toe behoor, lijkt dat allemaal wat raar. ‘Is de redding van de planeet en het voortbestaan van de mensheid niet voldoende reden om iets aan de opwarming te doen?’ denkt zo’n niet-betoger. ‘Moet de sociale ongelijkheid er nog eens bij worden gehaald?’ Bij nader inzien echter zijn de voordelen van de slogan duidelijk. Hij is immers erg geschikt om mensen die van huis uit niet zo in klimaat en milieu geïnteresseerd zijn, mee in de beweging te betrekken. De slogan raakt het hart van de vakbondsman of -vrouw. In de VS verschijnen rapporten die benadrukken dat vooral de zwarten het slachtoffer van klimaatverandering zijn, en wellicht speciaal ook de zwarte vrouwen, en onder hen speciaal die van lesbische strekking*. Zo heeft iedereen een bot om aan te knagen.

Jan met de pet en Jean-Marc

En dan heeft de slogan nog een voordeel: hij is waar, of, in de taal van de factchecker: hij is grotendeels waar. Ik ga er de landbouw in Afrika niet bij betrekken, want daar ben ik slecht van op de hoogte, maar als ik in eigen land om mij heen kijk, zie ik dat rijken makkelijker een mouw kunnen passen aan elk ongemak. Bij hittegolven neemt Jean-Marc een duik in zijn private zwembad, zet de airco een graadje lager, koopt aangepaste kledij waarmee hij zweetgeur bestrijdt, of trekt er enkele dagen op uit naar een of ander natuurgebied waar de temperatuur juist die hoogte heeft die het leven aangenaam maakt. Het zijn allemaal ingrepen die Jan met de Pet zich niet kan veroorloven.

Geldt hetzelfde voor de maatregelen die men neemt voor het klimaat? Wegen die ook zwaarder voor Jan met de Pet dan voor Jean-Marc? Dat is wat ingewikkelder. Een grote villa isoleren kost meer dan wat dubbel glas laten steken in een klein appartementje. Ik veronderstel dat ook de warmtepompen in zo’n villa performanter moet zijn, en dus duurder. En voor een mooie Tesla-S betaal je bijna zoveel als voor een Porsche. Daar komt nog bij dat veel van het klimaatbeleid met nieuwe belastingen moet worden betaald, en daar betaalt Jean-Marc, door de progressieve schaal, een groter deel van dan Jan**.

Tien procent inkomensverlies

Toch zal ook het klimaatbeleid in het algemeen zwaarder wegen voor de armen dan voor de rijken. Veronderstel dat zo’n beleid 10 procent van ons inkomen kost. Dat is niet onrealistisch want we krijgen af te rekenen met duurdere huizen, duurdere energie, duurdere auto’s, duurdere vliegtuigreizen en hogere belastingen. Dan mogen we ervan uitgaan dat die 10 procent, in geld uitgedrukt een groter verlies betekent voor de rijken, maar in levenscomfort uitgedrukt is dat omgekeerd.

Wie rijk is betaalt 10 procent meer voor zijn huis, zijn auto en zijn vliegtuigreis. Maar bij de anderen zijn er die nu plots géén huis meer kunnen kopen, zich géén auto meer kunnen aanschaffen en géén vliegtuigreis meer kunnen boeken. Die 10 procent inkomensverlies werpt een drempel op waar de arme niet over kan springen.

Breuk met het verleden

Dat is eigenlijk het omgekeerde van wat de laatste tweehonderd jaar is gebeurd. Er was toen een geleidelijke stijging van de algemene productie, en dus van het algemene inkomen. In geld uitgedrukt profiteerde de rijke het meest, maar in levenskwaliteit profiteerde de arme het meest. Allerlei drempels vielen weg.

Luxe die vroeger voor de superrijken was voorbehouden werd in een democratische versie bereikbaar voor de armen. Naast de limousine kwam de gezinsauto, naast de private cinema kwam de televisie, naast de autotelefoon kwam het mobieltje, naast het sterrenrestaurant kwam de snackbar***. De logica is twee keer dezelfde: de armen profiteren meer van economische vooruitgang, en lijden meer onder economische achteruitgang. Dat verschil vertaalt zich niet altijd in getallen en geldsommen, maar wel in comfort en levensgemak.

Waarom net niet deelnemen?

Ondertussen ga ik nog altijd niet betogen met bordjes van ‘Climate Justice’. Ik ga ook geen slogans roepen van ‘Doe/ de rijken/ ’t klimaat/ beta-alen.’ En wel hierom. Het is onvermijdelijk dat een klimaatbeleid een deel van ons inkomen zal kosten dat we anders wel hadden gehad. De ongebreidelde opwarming van de aarde zou ook een deel van ons inkomen kosten, misschien zelfs meer. Maar dat betekent niet dat er een nettoverlies aan inkomen moet zijn.

Met een gezond beleid – voor mij is dat een vrijemarktbeleid – kunnen onze inkomens nog altijd stijgen, trager dan ze zouden stijgen zonder de klimaatsores. Maar toch: stijgen. Als die stijging er werkelijk komt, dan geldt de oude regel: dat de armen er méér de vruchten van zullen plukken dan de rijken en de middenklasse. Dat is, als je wil, ook een soort ‘justice’.

* Van Facebook-vriend Ecce Ios kreeg ik volgende mooie citaat toegespeeld: ‘Some newspapers might report a nuclear exchange between the United States and Russia with the headline WORLD ENDS: WOMEN AND MINORITIES HARDEST HIT.’

** Tine Van der Straeten rekent impliciet op die progressieve schaal als ze wil dat àlle klimaatbeleid langs belastingen geregeld wordt. In Het Nieuwsblad van 6 november verwijt ze de Vlaamse regering dat die het klimaatbeleid ‘op de burgers afschuift’. Voor haar moeten die burgers meer milieusubsidies krijgen, alsof die laatste niet evenzeer door de burgers, en vooral door de middenklasse, worden betaald.

*** Dat doet mij denken aan cineast Michael Moore die zich boos maakte omdat de armen in de VS zich tevreden moesten stellen met ‘shitty computers’.