De gewezen Waalse journalist Lionel Baland, nu leraar Nederlands in Luik, schreef een hoogst informatief boek over zowat de enige Belgische beweging die openlijk het fascisme omarmde, gecombineerd met een vurig Belgisch nationalisme: het Légion Nationale/Nationaal Legioen.

Meer macht voor de koning

Mussolini en zijn fascistische beweging zijn ontsproten uit het socialisme. Was dat ook zo voor het Légion Nationale/Nationaal Legioen?

Lionel Baland

Lionel Baland: ‘Nee, het Légion nationale, opgericht in 1922, groepeert vooral mensen uit kringen van de kleinburgerij. Maar desondanks zegt het een sociaal beleid te willen ontwikkelen en staat het vijandig tegenover het grootkapitaal. Zoals Gabriele D’Annunzio en Benito Mussolini in Italië, leunt het sterk aan bij de oud-strijders van de Eerste Wereldoorlog.’

‘Het is gesticht door Henry Graff, in Luik, enkele weken na de moord op zijn broer luitenant José Graff, een officier in het Belgische bezettingsleger in Duitsland. Die werd omgebracht door Duitse patriotten. Het Légion nationale wil geen macht voor zichzelf, maar voor de koning. Het ziet zichzelf als een aanvullend element van het regime.’

‘Fysieke botsingen tussen milities van het Légion nationale enerzijds en socialisten en communisten anderzijds zijn aan de orde van de dag. Het Légion nationale/Nationale Legioen breidt zich uit over het hele land. Henry Graff laat de leiding van de beweging vervolgens over aan advocaat Paul Hoornaert, die het efficiënter organiseert en een ideologisch corpus geeft.’

‘Het Légion nationale is anti-marxistisch. Het verzet zich tegen het streven van de Vlaams-nationalisten naar onafhankelijkheid voor Vlaanderen, tegen de oorlogsprofiteurs, tegen de klassenstrijd, tegen de dictatuur van het grootkapitaal en tegen antimilitarisme. Het Légion nationale is corporatistisch en ook poujadistisch avant la lettre. Een van zijn slogans is: “Voor de koning en België, alles! Voor de politici, niets!”‘

Voor Vlaanderen, tegen scheuring

Berucht zijn de confrontaties van het Nationaal Legioen met Vlaams demonstranten. Maar hoe kan je nu pro-Belgisch zijn en tegen de Vlamingen die in België toch de massa vormen?

‘Het Légion nationale was een Belgische nationalistische beweging die zich verzette tegen het Vlaams-nationalisme, maar niet tegen Vlaanderen als zodanig. Vergeet niet dat het Belgische nationalisme in die tijd wijdverbreid was in Vlaanderen. Het Légion nationale was in het hele land aanwezig en had vele lokale afdelingen en tehuizen. Het ging dus in Vlaanderen om geschillen tussen Vlamingen: Belgische nationalisten tegen Vlaams-nationalisten. Veel ligt al besloten in de persoon van Paul Hoornaert. De chef van het Légion nationale, een voormalig officier van het Belgische leger aan het IJzerfront, was het kind van een Vlaamse vader en een Waalse moeder.’

Toch nam het Légion nationale deel aan het Congres van Montreux dat alle fascistische bewegingen van Europa wilde verzamelen.

Paul Hoornaert (1888-1944)

‘Inderdaad, Paul Hoornaert nam in 1934 deel aan het congres van Montreux in Zwitserland, dat bedoeld was om de verschillende fascistische bewegingen in Europa samen te brengen. De fascisten, niet de nationaalsocialisten. Vergeet niet dat in die tijd de nationaalsocialisten en de fascisten niet op dezelfde golflengte zaten. Dat zag je duidelijk toen, een paar maanden eerder, de Oostenrijkse “austrofascistische” kanselier Engelbert Dolfuss werd vermoord door de nationaalsocialisten, tot afgrijzen van Mussolini. Dolfuss had eerder de Oostenrijkse nazipartij verboden. Eva Dolfuss, dochter van, publiceerde later een biografie van hem met als titel “Mein Vater, Hitlers erstes Opfer”.’

Wederzijdse antipathie

Naar verluidt koesterde Paul Hoornaert, de leider van het Nationaal Legioen, en Léon Degrelle, de leider van Rex, grondige antipathie voor elkaar. Waarom precies?

‘Het Légion nationale Legioen en Rex waren beide Belgisch-nationalistisch. Ideologisch lagen ze dicht bij elkaar. Het Légion nationale bekritiseert Rex echter vanwege zijn keuze om via de electorale route de macht te willen verwerven, en bovendien wegens zijn onderwerping aan de katholieke hiërarchie. Dat kon volgens Hoornaert leiden tot de ondergang van Rex in het geval van sancties door de Kerk uitgevaardigd — wat trouwens is gebeurd toen Léon Degrelle bij de tussentijdse parlementsverkiezingen van 1937 in Brussel, een klap met de kromstaf kreeg van kardinaal Van Roey. Rex wilde de militanten van het Légion nationale wat graag inlijven, maar zag anderzijds hoe het LN in diskrediet was gebracht bij de publieke opinie vanwege zijn permanente gewelddaden. Bovendien bekritiseerde Hoornaert in de maanden voorafgaand aan de Duitse inval Degrelle vanwege zijn “ultra neutrale” stellingname.’

Hoe evolueerde de houding van het Nationaal Legioen tegenover het fascisme?

‘Het standpunt van het Légion nationale omtrent het regime in Italië is in de loop van de jaren 1930 geëvolueerd. Het heeft zich sterk door het fascisme laten inspireren, maar erkent het feit dat deze politiek in België niet kan worden toegepast, vooral omdat de democratie hier sterk verankerd is in de gewoonten. Bovendien wil het vanwege zijn Belgische nationalisme niet gezien worden als onderworpen aan een ideologie die uit een ander land komt.’

‘Waar het Légion nationale grote sympathie koestert voor het politieke systeem in Italië, is het totaal gekant tegen de het nationaalsocialisme dat in Duitsland aan de macht komt. Daarom was het LN zeer misnoegd over de toenadering van Hitler en Mussolini, nadat laatstgenoemde wegens zijn Ethiopisch avontuur internationaal in de ban was geslagen. Het Légion nationale oordeelt dat Mussolini een handlanger van Hitler is geworden en wijst hem af.’

Het verzet in

Tijdens de Tweede Wereldoorlog koos het Légion nationale in meerderheid voor het verzet tegen de Duitsers. Zijn er nog andere fascistische beweging in Europa geweest die na 1940 die keuze hebben gemaakt?

‘Ja, daarvan zijn er veel meer voorbeelden dan men denkt, in Nederland, Frankrijk, Polen, Servië, Griekenland, Denemarken, Noorwegen — en ook in België.’

‘In ons land sticht Xavier de Grunne (1894-1944), vriend van Léon Degrelle en senator van Rex, de verzetsorganisatie La Phalange en sterft in het concentratiekamp van Gross Strehlitz. De verzetsgroepering NKB/MNR (Nationale Koninklijke Beweging/Mouvement National Royaliste) is opgericht door Rexisten in Aarschot. Pierre Nothomb, voormalig leider van de Nationale Jeugd/Jeunesse nationale, werd tijdens de oorlog meermaals door de Duitsers verontrust. Een aantal Vlaamse én Waalse vooraanstaanden van het Verdinaso, zoals bijvoorbeeld Frantz van Dorpe, sloten zich aan bij het verzet. De Belgisch-nationalistische en nieuwe orde-gezinde schrijvers en professoren Fernand Desonay en Charles Terlinden waren ook verbonden met het verzet.’

Merk op dat het verzet werd opgericht door Belgisch-nationalisten, die een sterk regime rond koning Leopold III wilden vestigen en dat de Belgische regering in ballingschap in Londen om deze reden nog in 1942 absoluut weigerde het te erkennen!’

Maar er waren toch andere militanten van het Légion nationale die van, het verzet niets wilden weten en zich hebben gemeld voor het Oostfront?

‘Ja, sommige militanten van het LN, een minderheid, sloten zich aan bij het Waalse Legioen om aan het Oostfront te gaan vechten of collaboreerden terwijl ze in België bleven.’

Na de oorlog

Wat gebeurde er met het Nationaal Legioen en zijn aanhangers na 1945?

‘Tijdens de oorlog stierf Paul Hoornaert, de leider van het Légion nationale, in de gevangenis van Sonnenburg – toen in Duitsland, nu Słońsk in Polen — en verschillende leden van het Légion nationale werden door de Duitsers geëxecuteerd. De nummer twee van het LN, Fernand Dirix (2020-2009), werd na de oorlog gedecoreerd, evenals, postuum, Paul Hoornaert.’

‘Sommige voormalige leden van de beweging nemen deel aan de uitgave van het blad September dat koning Leopold III verdedigt tijdens de koningskwestie. Fernand Dirix wordt beroepsmilitair, officier in het Belgische leger. In 1948 ontving de verzetsgroep “Hoornaert-Dirix” haar vlag in aanwezigheid van de burgemeester van de stad op de Grote Markt van Brussel.’

‘Op 17 september 1950 werd in Luik een mis opgedragen ter nagedachtenis aan Paul Hoornaert en zijn metgezellen die stierven als weggevoerden naar Duitsland. Daarna trok een processie met fanfare door de stad naar het huis van de man die het hoofd wilde worden van de Nieuwe Orde in België. Op de gevel van zijn woning wordt door de overheid een gedenksteen ingehuldigd. Geen sprake meer van het Légion nationale.’

Het boek in kwestie:

Lionel Baland, La Légion nationale belge, De l’Ordre Nouveau à la Résistance, Ars Magna, Nantes, 2022.

Engelbert Dolfuss

20 oktober. Historische dag: Wallonië stemt voor aanhechting bij Frankrijk, bedenkt zich daags nadien

Over fascisten in België, de échte deze keer