Vorige week verblijdde de nieuwe bouwmeester, architect-filosoof Erik Wieërs, ons eindelijk met zijn visie of ambitienota voor de ruimtelijke ordening van Vlaanderen.

Die komt verrassend goed overeen met hoe mijnheer Wieërs zelf leeft: in een cohousingproject in Antwerpen-Noord. ‘Waar de eengezinswoning de norm was in de voorbije decennia, zal de meergezinswoning de norm worden voor de toekomst,’ heet het. Openbaar vervoer en deelwagens moeten zoveel mogelijk in de plaats komen van (geparkeerde) privéauto’s. Kim Jong-Un kan er een puntje aan zuigen.

Buitenbeentjes als bouwmeester

Of zijn voorganger, Leo Van Broeck, de man die het ronduit crimineel vindt om in 2021 nog een alleenstaand huis te bouwen.

Zelf leeft mijnheer Van Broeck in een compact appartement in Brussel. En jawel, dat is ook hoe hij vindt dat Vlamingen moeten gaan wonen: in compacte appartementen in steden en dorpen.

Van Broeck en Wieërs zijn natuurlijk grote uitzonderingen: de meeste Vlaamse architecten leven heel wat conventioneler en vaak zelfs in het soort ruime, mooie en alleenstaande eengezinshuizen die beide bouwmeesters verketteren.

Twee politieke dogma’s

Toeval? Allicht niet. Net zomin als de Sihame El Kaouakibi kwestie toeval is. Ook de keuze van deze bouwmeesters zegt met andere woorden iets significants over de mainstream Vlaamse politieke klasse en/of over de bevoegde administratie. Ze lijkt doordrongen van de heilige overtuiging dat er iets fundamenteel verkeerd en zelfs moreel verwerpelijk is aan onze historisch gegroeide ruimtelijke ordening. De bouwmeesters moeten, in stille samenspraak met de vierde macht, de Vlaming een nieuw narratief over een moreel meer hoogstaande, progressieve manier van wonen, door de strot duwen.

De ruimtelijke ordening moet met name strakker georganiseerd worden en meer ruimte bieden voor groen en leegte, zelfs met een groeiende bevolking. Tja, dan moet je wel je toevlucht nemen tot zeer radicale en alom bespotte visies van ‘alternatieve’ architecten.

Die strakkere ruimtelijke organisatie en gestage bevolkingsgroei via immigratie zijn twee politieke (en morele) dogma’s waaraan niet valt te tornen, hoe moeilijk ze ook te combineren zijn. Maar snijden ze eigenlijk wel hout?

Immigratie

Om te beginnen is negatieve of zeer lage bevolkingsgroei, ook economisch gezien, niet noodzakelijkerwijze nefast: de economische groei per capita van Japan is vergelijkbaar met die van de Verenigde Staten. Trouwens, in de toekomst zullen westerse economieën afhankelijker worden van intelligente systemen en machines dan van mensen.

Verder los je de ellende in de Derde Wereld niet op door massa-immigratie naar het Westen. Vluchtelingen moeten maximaal in de eigen regio onderdak vinden, of tijdelijk in het Westen. Het huidige vluchtelingensysteem is achterhaald en zelf de oorzaak van enorme ellende.

Is onze ruimtelijke ordening echt zo problematisch?

Maar laat ik hier focussen op het eerste dogma: de Vlaamse ruimtelijke ordening is even disfunctioneel als moreel verwerpelijk en moet bijgevolg over een radicaal andere boeg gegooid. Een waarbij mensen zoveel mogelijk bijeenzitten in cohousing projecten en kleine leefruimtes in dorpen en steden, ter ere van de lege (en groene) ruimte.

Ik wil gerust geloven dat er een prijskaartje hangt aan onze wat chaotische en esthetisch soms minder geslaagde ruimtelijke ordening (maar is Nederland werkelijk zoveel mooier?). Dat neemt echter niet weg dat Vlaanderen een van de rijkste regio’s van Europa en de wereld is, ondanks gigantische financiële transfers naar Franstalig België. Trouwens: een radicale ommekeer van onze ruimtelijke ordening kost een fortuin.

Nog een vaak gehanteerd argument is dat die ruimtelijke ordening voor meer CO2 uitstoot zorgt. Klopt dat? Misschien, maar de CO2 uitstoot per capita ligt in het Nederlandse Walhalla van een goede ruimtelijke ordening hoger dan in België. Trouwens, in de toekomst wordt vervoer sowieso CO2-neutraal, of het nu collectief is of niet, en plaatsvindt in een ruimtelijk strak of minder strak geordend land. En nieuwe (alleenstaande) huizen worden nu al bijna-energieneutraal gebouwd.

Misantropisch ecologisme

Neen, de utilitaire argumenten tegen onze ietwat rommelige ruimtelijke ordening lijken me niet echt hout te snijden. De radicale ommekeer die de Vlaamse staat betracht bij monde van zijn duur betaalde bouwmeesters lijkt me veeleer ingegeven door de regulitis waarvoor hij inmiddels berucht is. De huidige, anarchistische organisatie van de Vlaamse ruimte is hem een doorn in het oog, want veel te weinig een reflectie van (zijn) strenge regeltjes.

Au fond is ze misschien ook geïnspireerd door de misantropie of het antihumanisme die of dat eigen is aan de ecologische beweging: de mens moet zoveel mogelijk ruimte laten aan de natuur. Vandaar dat hij zich natuurlijk ook niet mag bezondigen aan kernenergie. Dat is namelijk niet natuurlijk. Dan nog liever nog wat meer CO2 de lucht injagen via gascentrales.

Vlaanderen als groene mega-stad

Indien het werkelijk de bedoeling is dat de Vlaamse bevolking de komende eeuwen via immigratie stevig blijft doorgroeien, hebben we de keuze. Ofwel wordt de collectivistische droom of dystopie van de bouwmeesters realiteit, waarbij het gros van de Vlamingen bijna even krap moet wonen als de meeste mensen in Hong Kong en al dan niet samen met andere gezinnen. Ofwel richten we het kleine Vlaanderen goeddeels in als één gigantische, groene stadstaat.

Mijn voorkeur gaat uit naar die laatste optie. Vlaanderen als een soort Berlijn in het groot dus (of een Venetië, indien we de klimaatopwarming niet onder controle kunnen houden), maar met nog meer aandacht voor groen (en voor insijpeling van water in de ondergrond). Iets wat mede gefaciliteerd zou kunnen worden door het overhevelen van een van de laatste ‘artisanale sectoren’ (de voedselproductie) naar fabrieken.

Humanistische ecologie

Die Vlaamse stadstaat van de toekomst zou dus voorzien zijn van gigantische parken, bossen en andere natuurgebieden, en doorspekt met groene appartementen, woningen en overige infrastructuur. De natuur komt er met andere woorden, ruimtelijk en esthetisch gezien, op de eerste plaats en de mens integreert er zich zo goed en naadloos mogelijk in. Dat is trouwens wat we, tot voor een paar millennia, sowieso deden.

Verder blijft iedereen echter maximaal de vrijheid genieten te wonen zoals hij of zij het wil en naargelang zijn of haar budget: individueel of collectief, ruim bemeten of compact. De burger en mens moet dus finaal voorop blijven staan, niet een door misantropisch ecologisme en/of regulitis ingegeven ideaal van een strak geordende en zo leeg mogelijke openbare ruimte.

Erik Wieërs

Het Steen, de bouwmeester en de brulapen

Lege ruimte als ideaal van de Bouwmeesters