Helaas: de hoop dat het voorziene vonnis van afgelopen maandag soelaas zou brengen in een hoofddoeken-discussie in een Brusselse Hogeschool bleek tevergeefs. Ondertussen waarschuwen tientallen docenten, die vanuit een diepgewortelde seculiere traditie juridisch in het verzet gingen, voor enkele onrustwekkende trends binnen de schoolmuren.

Neutraliteit en laïcité

Tot voor enkele jaren geleden was de situatie duidelijk: wie zich inschreef aan de Franstalige hogeschool Francisco Ferrer verklaarde zich akkoord met het schoolreglement. Het is een vijftien pagina’s tellend document dat in 2014 werd goedgekeurd door de Raad van Bestuur. En daarin staan al bij al vanzelfsprekende dingen voor een instelling waarvan de stad Brussel de inrichtende macht is. Neutraliteit en laïcité zijn ordewoorden van de tekst, wat voor gevolg heeft dat ‘het dragen van elk zichtbaar religieus, politiek of filosofisch teken’ door de leerlingen binnen de schoolmuren verboden is. Punt. Maar wat jarenlang een evidentie bleek te zijn, werd in 2017 plots op losse schroeven gezet.

Twee moslima’s, destijds studentes, kregen het moeilijk met het hoofddoekenverbod dat uit het reglement voortvloeit en stapten naar de rechtbank. Het interfederaal gelijkekansencentrum Unia was er als de kippen bij en schaarde zich aan hun zijde. De bevoegde Rechtbank van Eerste Aanleg richtte zich met de kwestie tot het Grondwettelijk Hof. Dat bepaalde in 2020 dat een dergelijk hoofddoekenverbod niet in strijd was met de neutraliteitsplicht van de school. Ook zou het verbod volgens het Hof niet de ingeroepen vrijheid van godsdienst van de betrokken studentes schenden. Toch kwam de Rechtbank een jaar later in haar vonnis tot een ander besluit.

Het verbod sneuvelde, waardoor de hoofddoek dan plots toch zijn opwachting maakte op Francisco Ferrer. Een instelling, en dat is goed om te weten, die vernoemd is naar de gelijknamige Spaans-Catalaanse vrijdenker, vrijmetselaar en anarchist die in 1909 voor een Spaans vuurpeloton aan zijn einde kwam. ‘Ik ben onschuldig, leve de moderne school’, waren zijn laatste woorden. Maar terug naar het Brussel van 2021.

‘Stad Brussel laat ons in de steek’

Als inrichtende macht besloot de stad Brussel te berusten bij de beslissing van de Rechtbank. Overigens tot grote ergernis van tientallen leerkrachten. Velen voelden zich in de steek gelaten door de het Brussels College, bedrogen zelfs. ‘De stad vroeg onze steun in deze procedure, die we verleenden’, merkte een van hen op RTBF op. Ze namen er actief aan deel. Ze traden ook actief op als getuigen en argumenteerden waarom dit seculiere karakter precies zo belangrijk was voor hen.

Tevergeefs. Diezelfde docente: ‘De stad vroeg ons hen niet in de steek te laten, wat we niet deden. Jammer genoeg gebeurt vandaag het omgekeerde.’ Het doet ook denken aan de MIVB of Actiris die het in soortgelijke gevallen nalieten beroep aan te tekenen. Vergelijken noopt tot voorzichtigheid. En omstandigheden zijn nooit identiek. Maar telkens was de hoofddoek hét struikelblok.

Volgende fase. Aangezien de stad niet in beroep ging, tekende een groep van meer dan 60 leerkrachten derdenverzet aan tegen de beslissing uit 2021. Voor de niet-ingewijden: derdenverzet is een bijzonder rechtsmiddel waardoor iemand die niet betrokken was in een procedure, maar zich door de beslissing benadeeld voelt, probeert deze alsnog te vernietigen. Door dit derdenverzet was de Rechtbank van Eerste Aanleg gedwongen zich opnieuw over de zaak te buigen.

Uitgestelde procedure

Afgelopen maandag werd een uitspraak verwacht. Dit werd een ontgoocheling voor de procederende docenten. Want eerder dan in deze bewogen zaak te beslechten, vertrokken weer enkele vragen richting het Grondwettelijk Hof. Onduidelijk is of deze procedure ontvankelijk is en ooit zal worden verder gezet. Dat zal van de antwoorden van het Hof afhangen. Zeker is wel dat er aan de looptijd van dit proces sowieso nog enkele jaren zullen worden toegevoegd, wat ook bij de andere partij voor ergernis zorgt.

‘Onleefbaar voor de slachtoffers van discriminatie’, klonk het bij de raadsman van Unia. Alexis Deswaef is de advocaat van de twee studentes. Als voormalig voorzitter van de Franstalige Liga voor de Mensenrechten is hij een vertrouwd gezicht in toga bij dergelijke processen. Hij hoopt op een beslissing in 2024, uiterlijk 2025. Dit heeft hoe dan ook tot gevolg dat de huidige situatie, die het dragen van de hoofddoek toelaat, onverminderd blijft gelden.

Dat de kwestie diep zit en erg gevoelig ligt bij de misnoegde docenten blijkt uit de actie die ze op touw zetten aan het standbeeld van Ferrer. Het is een beeld uit 1911 dat zich sinds 1984 op de Franklin Rooseveltlaan bevindt, pal tegenover het rectoraat van de ULB. Nadat ze een zitting van het proces hadden bijgewoond, trokken ze midden oktober gewapend met een spandoek naar het standbeeld om hun ontevredenheid te ventileren. Ze maakten van de gelegenheid gebruik wat plukjes haar af te knippen om de solidariteit met de Iraanse vrouwen te betuigen.

Ondertussen op het terrein…

Welke gevolgen heeft nu het verdwijnen van het hoofddoekendebat op de Ferrer-hogeschool? Zoals te verwachten viel neemt hun aantal toe, maar er blijkt meer aan de hand te zijn. Verschillende docenten getuigen, doorgaans anoniem. ‘Niet zozeer het dragen van de hoofddoek als dusdanig is het probleem, wel de religieuze gevolgen die ermee gepaard gaan’, had de advocaat van het collectief van docenten zich al eerder al laten ontvallen. De verklaringen van zijn klanten treden hem bij. ‘Je merkt een sociale druk om de hoofddoek te dragen’, verklaart een van de lesgevers voor RTBF.

‘Geleidelijk aan hebben we sinds de opheffing van het verbod in 2021 moeten vaststellen hoe bepaalde pedagogische waarden en concepten ondermijnd worden’, stelt Florence Pendeville in La Libre. Pendeville is docente politieke en sociale economie. Vooral in wetenschappelijke vakken doen er zich problemen voor.

Een andere (anonieme) getuige: ‘Studenten bedekken hun oren wanneer de anatomie van de genitaliën behandeld wordt, of ze weigeren het thema van de abortuswetgeving te behandelen. Zelfs contraceptie is voor sommigen een taboe, wat toch wel bedenkelijk is voor toekomstige verpleegsters. Het vak Education de la vie relationnelle, affective et sexuelle wordt als “haram” bestempeld en door sommige studentes simpelweg geboycot.’ Sommigen maken zelfs gewag van een bekeringsdrang, wat dan weer een tegenreactie oproept bij studenten met een evangelische achtergrond. Terwijl het Grondwettelijk Hof zich over de zaak buigt, wordt le pays légal ingehaald door le pays réel. Wordt ongetwijfeld vervolgd.

Francisco Ferrer

Is de Belg een anarchist?

Een Brusselse hoofddoekensaga die maar blijft aanslepen