Een persbericht van Herman Van Rompuy (CD&V) omtrent het referendum dat de Catalanen wensen te organiseren over hun staatsvorm wekt verwondering. Hij stelt er namelijk onverbloemd dat wanneer de Catalanen onafhankelijk worden, zij geen lid meer zijn van de Europese Unie. Herman Van Rompuy tracht met dit persbericht toelichting te geven bij uitspraken die hij heeft gedaan op een persconferentie gezamenlijk georganiseerd met de Spaanse eerste minister Marino Rajoy op 12 december 2013. Toch roept dit persbericht meer vragen op dan het beantwoordt.

Het democratisch deficit van de Europese Unie

Is Herman Van Rompuy bevoegd om dergelijke politieke standpunten te vertolken? Namens wie spreekt Herman Van Rompuy eigenlijk? Vertolkt hij het standpunt van commissievoorzitter Barosso? Spreekt hij namens de Europese commissie? Of spreekt hij namens de raad van ministers? Of namens de Europese raad? Of alleen namens zichzelf? Of als CD&V-politicus? Of als …

Vast staat dat het democratisch verkozen Europese parlement hieromtrent niet heeft gedebatteerd. Dit is spijtig. Dergelijke belangrijke politieke optie als het uitsluiten van een deel van een land uit de Europese unie, verdient een parlementair debat. Overigens, niet alleen in Europa.

Nogmaals blijkt hier het democratisch deficit van Europa. Wie hier aan het woord is, is onduidelijk. Maar intussen wordt wel de indruk gewekt dat dit ‘het’ standpunt van Europa is.

De Europese president of maar voorzitter van de Europese raad?

Welke functie oefent Herman Van Rompuy eigenlijk uit? Vaak wordt hij omschreven als de ‘Europese president’. Zo gesteld, lijkt hij de tegenhanger van Obama of van Poetin. Schijn bedriegt echter.

In werkelijkheid is Herman Van Rompuy slechts voorzitter van de Europese raad. Deze functie werd gecreëerd door het Verdrag van Lissabon, ondertekend op 13 december 2007. Sedertdien kiest de Europese raad een voorzitter voor een periode van tweeënhalf jaar. De voorzitter is eenmaal herkiesbaar. Het mandaat van Van Rompuy eindigt in november 2014.

Maar wat is de Europese raad? Dit is een orgaan dat men niet mag verwarren met de Raad van ministers of met de Europese commissie. De Europese raad geeft de nodige impulsen voor de ontwikkeling van de Europese unie en stelt algemene politieke beleidslijnen vast. De Raad oefent geen wetgevingstaak uit, het is slechts een impulsorgaan. Hij is samengesteld uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten en de voorzitter van de Commissie. Zij worden bijgestaan door de ministers van buitenlandse zaken van de lidstaten en door een lid van de Commissie.

Wat zijn dan de bevoegdheden van de voorzitter van deze Europese raad? In artikel 15 van het verdrag leest men daarover: de voorzitter

– leidt en stimuleert de werkzaamheden van de Europese raad;

– zorgt, in samenwerking met de voorzitter van de Commissie en op basis van de werkzaamheden van de Raad algemene zaken, voor de voorbereiding en de continuïteit van de werkzaamheden van de Europese raad;

– bevordert de samenhang en de consensus binnen de Europese raad;

– legt na afloop van iedere bijeenkomst van de Europese raad een verslag voor aan het Europees parlement;

– zorgt op zijn niveau en in zijn hoedanigheid voor de externe vertegenwoordiging van de Unie in aangelegenheden die onder het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid vallen, onverminderd de aan de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid toegedeelde bevoegdheden;

– kan geen nationaal mandaat uitoefenen.

Het is dan ook een raadsel op grond van welke bevoegdheid Herman Van Rompuy zich heeft uitgesproken omtrent de gevolgen van een referendum in Catalonië. Meer nog, kennelijk mist de voorzitter van de Europese raad elke bevoegdheid hiertoe. Men mag zich dan al president wanen als Obama of Poetin, de werkelijkheid is wel even anders. Herman Van Rompuy beschikt over geen enkele politieke beslissingsbevoegdheid.

Wat men niet kan zeggen, moet men ook niet fluiten

Ludwig Wittgenstein besluit zijn Tractatus logico-philosohicus met de beschouwing dat men de grenzen van de taal niet kan verleggen. Dan volgt de beroemde slotzin: ‘Waarover men niet spreken kan, daarover kan men niet anders dan zwijgen’ (Wovon man nicht sprechen kann, darüber muss man schweigen). De jonge wiskundige Frank Ramsey zou hierop hebben gerepliceerd dat men dit dan ook niet kan fluiten.

Deze wijsheid ontgaat blijkbaar Herman Van Rompuy volkomen. In zijn persbericht stelt hij eerst dat het hem niet toekomt om uitspraken te doen over interne zaken van de lidstaten. Hierover kan hij dus niet ‘spreken’, maar vervolgens ‘fluit’ hij wel twee wijsjes. In een eerste wijsje stelt hij dat wanneer een deel van een staat zich afscheurt van een lidstaat, de nieuwe staat niet langer lid is van de Europese unie. In een tweede wijsje fluit hij: ‘I am confident that Spain will remain a united and reliable Member State of the European Union’ (‘Ik ben er gerust in dat Spanje een verenigde en betrouwbare lidstaat van de Europese Unie zal blijven.’).

Wat men niet kan zeggen – en in het geval van de voorzitter van de Europese raad ook niet mag zeggen – moet men ook niet fluiten. Het is spijtig dat dit gefluit de essentie verbergt, namelijk dat Europa niet bij machte is om zich aan te passen aan de interne evolutie van de verschillende lidstaten.

Deze ‘roestige vastheid’ van Europa zal de interne evolutie binnen de lidstaten niet kunnen tegenhouden. Spijtig dat Europa dit niet beseft. Nochtans is subsidiariteit één van de basisbeginselen van de Europese unie: de EU mag slechts optreden wanneer ze beter geplaatst is dan de lidstaten. Europa mist elke bevoegdheid om zich in te mengen in interne aangelegenheden van de lidstaten.

Zijn er precedenten? Kan Europa zich dit veroorloven?

Is het standpunt van Van Rompuy dan juridisch een evidentie? Geenszins, want er zijn geen precedenten. Men kan dus even goed verdedigen dat nieuwe staten die ontstaan binnen de Europese Unie tot de unie blijven behoren.

De uitspraak van Herman Van Rompuy is dan ook geen juridische vaststelling maar wel een politiek standpunt. In een normale democratie zou voorzitter Van Rompuy zich voor een parlement moeten verantwoorden voor dergelijke stellingname. Helaas is Europa al sedert een eeuwigheid een democratie in wording.

Tevens valt op dat Herman Van Rompuy vertrekt van een simplistisch scenario, namelijk een deel van een lidstaat dat eenzijdig zijn onafhankelijkheid uitroept. Er zijn echter honderden andere scenario’s denkbaar. Zo kunnen de Catalanen even goed na een referendum onderhandelingen opstarten met Spanje en de Europese unie. Zolang die onderhandelingen duren verandert er niets. Hetzelfde geldt wanneer een land kiest voor een confederaal model, daar dit helemaal niets wijzigt aan de verhouding tussen de lidstaat en Europa.

Is dit standpunt van Herman Van Rompuy dan een verstandige uitspraak? Laten we nu even ernstig zijn. Heeft Europa er enig belang bij om rijke regio’s zoals Catalonië, Schotland en Vlaanderen af te stoten? Dat gelooft toch niemand? Europa kan zich dat eenvoudigweg niet veroorloven. Anders geformuleerd, het is in het belang van Europa dat eventuele nieuwe staten die ontstaan binnen de Europese unie ook tot deze unie blijven behoren.

Het vastgeroeste Europa van de grijze muizen: bedankt!

De uitspraken van Herman Van Rompuy leren nogmaals dat de Europese unie geen unie van burgers is. De burgers zijn van weinig tel, wel de lidstaten en vooral hun leiders. Typerend is bijvoorbeeld de uitspraak van Europees commissaris Karel De Gucht (Open VLD) dat een confederaal België niet meer moet rekenen op belangrijke postjes en hij citeert: de voorzitter van de Europese raad, de ondervoorzitter van het Hof van justitie en de commissaris van handel. Met deze uitspraak heeft De Gucht beter dan wie ook aangetoond wat er daadwerkelijk telt in Europa. Europa is totaal vervreemd van zijn bevolking.

Wanneer men sommige Europese leiders bezig ziet, dan beseft men ook dat het hoog tijd is dat Europa dit oubollige imago van ‘roestige vastheid’ afschudt. Het inspiratieloze Europa van de ‘grijze muizen’ heeft weinig toekomst. Waar is de tijd dat een bevlogen Jacques Delors het tot voorzitter van de Europese commissie kon schoppen? Wie Delors ooit bezig zag, kan echt niet anders dan Barosso en Van Rompuy zien als donkergrijze muizen. In die periode Delors (1985-1994) was er sprake van een Europees élan. Nu is Europa een internationaal orgaan dat zelfs de soepelheid mist om zich aan te passen aan de interne dynamiek die zich in meerdere lidstaten afspeelt. Het Europa van de roestige vastheid. Een Europa dat blijkbaar denkt dat wat is ook altijd zal zijn. Maar zo is de wereld nooit geweest, zelfs niet samengevat in een haiku. Het Europa dat zich niet kan aanpassen aan de interne dynamiek van de lidstaten is ten dode opgeschreven.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>

Frank Ramsay

Haiku Herman in Catalonië