Van 21 tot 24 februari 2019 komen alle voorzitters van nationale bisschoppenconferenties van over de hele wereld naar Rome. De meer dan 100 prelaten zullen er nadenken over ‘de bescherming van minderjarigen’, versta de bescherming tegen de seksuele driften van clerici.

De bijeenkomst moet worden gezien als een poging van het Vaticaan om opnieuw greep te krijgen op de schandalen van seksueel misbruik binnen de Kerk.

De voorbije maand was wat dat betreft bijzonder belastend.

Misbruik in de VS

Op 14 augustus was er de publicatie van het 900 pagina’s tellende rapport van de Grand Jury van Pennsylvania. Het meest omvattende onderzoek naar seksueel misbruik in de Kerk ooit. Daaruit bleek dat in 70 jaar tijd ruim 1.000 kinderen en tieners misbruikt werden door 300 priesters. Het aantal slachtoffers ligt ongetwijfeld veel hoger, want heel wat kerkelijke documenten zijn verdwenen en veel slachtoffers durven niet te getuigen.

Als klap op de vuurpijl beschuldigde de voormalige nuntius in de VS, aartsbisschop Carlo Maria Viganò, de paus ervan dat hij niets ondernomen had tegen voormalig kardinaal Theodore McCarrick, nadat Viganò Franciscus op de hoogte had gebracht van het seksuele wangedrag van de kardinaal, van wie algemeen bekend was dat hij met seminaristen naar bed ging.

Uitzonderlijke bijeenkomst

Een bijeenkomst van de voorzitters van alle bisschoppenconferenties is hoogst ongebruikelijk. Het is trouwens de eerste keer dat het Vaticaan zo’n dwarsdoorsnede van het hogere leiderschap bijeenroept om te praten over de misbruikcrisis.

Franciscus heeft ongetwijfeld lessen getrokken uit het misbruikschandaal in Chili. Toen dat in 2016/17 bekend werd, heeft hij het aanvankelijk totaal verkeerd aangepakt. Hij beschuldigde de slachtoffers zelfs van laster, omdat ze bleven volhouden dat een bisschop de schandalen had toegedekt. Toen Franciscus in mei alle Chileense bisschoppen naar Rome riep, veegde hij hen de mantel uit. Hij noemde sommigen van hen schuldig aan het toedekken van de feiten en het vernietigen van bewijsmateriaal. Het gevolg was dat alle bisschoppen prompt hun ontslag aanboden en Franciscus het ook aanvaardde. Ietwat voorbarig, want achteraf bleven maar vijf ontslagen gehandhaafd, evenwel zonder enige uitleg.

Geest in de fles

Misschien denken Francis en zijn entourage dat het bijeenroepen van alle presidenten van bisschoppenconferenties hetzelfde heilzame effect kan hebben op de huidige atmosfeer. En die atmosfeer zit diep, heel diep. Aartsbisschop Georg Gänswein, de rechterhand van paus-emeritus Benedictus XVI en huidig prefect van het pauselijke Huis, noemde de misbruikschandalen het kerkelijke nine-eleven.

Maar ze realiseren zich misschien niet volledig dat het misbruikschandaal in de VS vele malen groter is dan dat in Chili. In feite is dit misschien wel de gok met de grootste inzet van dit pontificaat. Als er geen concrete maatregelen komen, kunnen de gevolgen op wereldschaal verlammend zijn. Als Franciscus niet daadkrachtig optreedt, kan hij het krediet dat hij bij velen nog geniet verliezen. Het is voor hem dus absoluut noodzakelijk dat hij op geen enkele wijze gecompromitteerd wordt. Elke dubbelzinnigheid, iedere zweem van schuldig verzuim, en het zal lijken of Franciscus persoonlijk schuldig is voor het toedekken van misbruik.

Ondubbelzinnige klaarheid is dus absolute noodzaak.

De uitdaging

Eerst moet het Vaticaan onthullen wat het wist en wanneer. Te beginnen met de McCarrick-zaak. Op 13 september heeft Francis de leiding van de Amerikaanse bisschoppenconferentie ontmoet om hun oproep voor een onderzoek van de McCarrick-saga te bespreken.

Ten tweede zal het Vaticaan zijn houding tegenover hogere clerici die betrokken zijn bij misbruik moeten herzien. Als een katholieke geestelijke wordt beschuldigd van kindermisbruik volgt automatisch een onderzoek, gevolgd door een straf als de beschuldiging geloofwaardig wordt bevonden. Maar wat gebeurt er als een bisschop of een andere superieur van de kerk wordt beschuldigd van het toedekken van de misdaad? Is de straf ‘boete doen en bidden in het verborgene’ voldoende?

Zolang de Kerk niet al haar bedienaars van laag tot hoog op dezelfde manier behandelt, zal ze haar geloofwaardigheid blijven verliezen.

Als de Februari-top geen doorbraken oplevert op die twee fronten, kan Franciscus al zijn krediet verliezen.

Potentie

Het is alvast weinig bemoedigend om te constateren dat de woorden ’transparantie’ en ‘verantwoordelijkheid’ niet voorkomen in de korte Vaticaanse verklaring van 12/9. Ook het feit dat de bijeenkomst amper drie dagen duurt, laat betwijfelen of er iets zal worden bereikt.

Maar stel je voor dat de top echt presteert. Plotseling zou een hervormingspaus bereiken waartoe zijn twee voorgangers niet in staat waren. Franciscus zou dan worden gezien als de paus die de diepste crisis in het katholicisme sinds de reformatie bedwong.

Met andere woorden, Franciscus heeft veel te verliezen als dit fout gaat, en veel te winnen als het goed gaat.

Georg Gänswein

Benedictus XVI, de conservatief die voor vernieuwing zorgde

Franciscus’ grootste gok