In 2002 publiceerde Jean-Luc Dehaene een boekje met als titel ‘Er is nog leven na de 16’. Er was inderdaad nog leven na de 16. De ACW-er werd bankier, lid van raden van bestuur, lid van het Europees parlement, burgemeester van Vilvoorde, koninklijk ontmijner, … Een wel zeer aparte invulling van het ‘stevig sociaal vangnet’ waar ACW voor staat. Oh sorry, beste lezer, ik was even vergeten dat men in Vlaanderen geen kwaad woord meer mag zeggen over het ACW want dat al diegenen die dat doen ‘één voor één zullen worden aangepakt’. ‘Pief poef paf, gij zijt af!’, als nieuwe beleidsslogan van ACW.

Het boekje van Dehaene eindigt met een boeiend naschrift dat de titel draagt ‘De politiek na Pim Fortuyn’. Dehaene legt uit dat de ‘overlegdemocratie’ – lees: de verzuiling – waar afspraken worden gemaakt door sterke organisaties die hun leden strak omkaderen, achterhaald is. We glijden af naar een ‘burgerdemocratie’, een evolutie die Dehaene betreurt. Pim Fortuyn ziet hij als een perfect product van die perfide burgerdemocratie. Er moet, besluit hij, gewerkt worden aan nieuwe samenlevingsvormen. Dit is de grote uitdaging van de politiek.

In het land van Pim Fortuyn is er sedert 2002 veel gebeurd. Men zoek er, met wisselend succes, naar nieuwe samenlevingsvormen. Het heeft geen zin om Nederland te idealiseren, maar ik ben jaloers wanneer ik een debat volg in de Nederlandse Tweede Kamer. Wat een open debatcultuur! Ik ben jaloers wanneer ik zie hoe Nederland een moderne monarchie heeft. En ik ben stikjaloers, wanneer ik zie hoe men in Nederland recent het formatieberaad heeft gemoderniseerd. Nederland is een trotse moderne democratie.

De politieke situatie in Nederland

En toch, het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Na de verkiezingen van 15 mei 2002 – negen dagen na de moord op Pim Fortuyn – was er politieke instabiliteit. Tussen 2002 en 2010 kreeg het land vier regeringen geleid door christen-democraat Balkenende. Na de verkiezingen van 2010 moest er zelfs een minderheidskabinet (VVD en CDA) gevormd onder leiding van Rutte. Dit kabinet kon enkel overleven met de gedoogsteun van de populistische PVV van Geert Wilders.

Sinds de verkiezingen van 12 september 2012 zijn er 11 partijen vertegenwoordigd in de Tweede Kamer. Het landschap is niet alleen versplinterd, maar ook gepolariseerd. De liberale VVD bezet 41 zetels, de socialistische rivaal PvdA 38 zetels. Nogal wat partijen die geen voor de hand liggende regeringspartners zijn veroverden zetels, zo de PVV, de radicaal linkse SP, de Partij voor de Dieren, 50Plus, …

De liberaal Mark Rutte (VVD) en de socialist Diederik Samson (PvdA) waren de grote overwinnaars van de verkiezingen in 2012. Het zijn evenwel politieke tegenpolen. Bovendien verliep de verkiezingsstrijd vrij bitsig, hetgeen sporen heeft nagelaten.

Het is alvast onjuist om nog maar eens de dooddoener van stal te halen dat politiek in België ‘zoveel ingewikkelder’ is dan elders. Dit is echt niet het geval. En toch, na 54 dagen was er in Nederland een nieuwe regering, dit is dus 10 maal sneller dan in België waar er 541 dagen nodig waren. Nederlanders worden dan wel nooit wereldkampioen voetbal, maar op een transparante wijze een regering vormen, dat kunnen ze wel.

Het formatieberaad in Nederland

Nog voor de verkiezingen van 12 september 2012 besliste de Tweede Kamer, via een wijziging van het kamerreglement, om de formatie te sturen. Het formatieberaad wordt dus niet langer geleid door de koning. Hoe verloopt dit dan concreet?

De dag na de verkiezingen vergaderen de partijen met uittredend kamervoorzitster Gerdi Verbeet (PvdA). Het wordt één van haar laatste wapenfeiten. Verbeet was immers geen kandidate meer bij de verkiezingen. Henk Kamp (VVD) wordt na dit gesprek aangesteld als verkenner. De dag na de verkiezingen gebeurt er in België niets. Het is ‘wondjeslikkendag’. In Nederland is er al een verkenner.

Op 18 september en na gesprekken te hebben gevoerd met alle partijen, adviseert Kamp een informatieronde te starten tussen VVD en PvdA. Zijn verslag is openbaar en beschikbaar op de webstek van de Tweede Kamer. Het verslag publiceert in bijlage de standpunten van diegenen die met Kamp hebben gesproken. In België is zo’n verslag een geheim document alleen bestemd voor de ogen van zijne majesteit de koning der Belgen. Wat er wordt gezegd is ook geheim, het zogenaamde ‘colloque singulier’. Wat een contrast!

Op 20 september leggen de nieuw verkozen kamerleden de eed af. Dit nieuwe parlement debatteert onverwijld – in Nederland wil dit zeggen ‘onmiddellijk’ – over het verslag Kamp. Dit alles onder het interimvoorzitterschap van Martin Bosma, die wel eens de ideoloog van de populistische PVV wordt genoemd. Ook dat kan in Nederland. Na afloop van het debat worden Henk Kamp (VVD) en Wouter Bos (PvdA) door de Tweede Kamer aangeduid als informateurs. In België kijkt het parlement machteloos toe gedurende het formatieberaad. Van een openbaar debat kan er geen sprake zijn. Maar we hebben die parlementairen toch verkozen om aan politiek te doen. Waarom mogen ze dan niet debatteren over de stand van de formatie? Waarom kan dit wel in Nederland en niet in België?

Begin oktober sluiten de onderhandelaars van VVD en PvdA een akkoord om de begroting 2013 aan te passen. Er volgt een opnieuw een parlementair debat. Op 9 oktober keuren VVD en PvdA de motie Habers-Plasterk goed. De Tweede Kamer stemt aldus in met een eerste en belangrijk akkoord, minder dan één maand na de verkiezingen.

Op 29 oktober leggen de informateurs hun eindverslag neer. Ook dit document is openbaar. Zij stellen voor om Mark Rutte aan te wijzen als formateur. Dezelfde dag stellen Rutte en Samson het regeerakkoord voor dat intussen door de VVD en PvdA fracties is goedgekeurd.

Op 31 oktober wordt Mark Rutte door de Tweede Kamer aangesteld als formateur. Op 5 november legt de regering Rutte II de eed af bij de koningin. Na 54 dagen is er een nieuw kabinet.

Hoe was het in Belgenland, 54 dagen na de verkiezingen?

Hoe ging het weer in België, het land bij uitstek van het politieke compromis? Daar zijn we toch zo goed in, althans volgens onze politici. 54 dagen na de verkiezingen van 13 juni 2010 stonden we nergens. Er was de zogenaamde ‘semaine familiale’. De onderhandelaars waren op vakantie, vermoeid omdat het geen millimeter vooruitging. Belgen zeggen dat ze meesters zijn in politieke compromissen, maar ze kunnen blijkbaar geen regeringen vormen.

En na de ‘semaine familiale’ zou het pas echt vastlopen. 541 dagen zal het duren voor de regering Di Rupo de eed aflegt. 541 dagen van geheimzinnigheid, oneliners, tweets, non-communicatie, politieke marketing, Latijnse commedia del arte, Vlaamsch volkstheater, mystieke koninklijke interventies, ongepaste koninklijke toespraken, … Eigenlijk was het niet om aan te zien, maar alles went. Zelfs dit.

Wel is het pijnlijk – bijzonder pijnlijk zelfs – te moeten vaststellen dat Nederland wel de politieke volwassenheid heeft om in grote openheid naar pers en bevolking, met volle parlementaire controle en zonder mystieke koninklijke interventies een regering te vormen. Dergelijke transparante en openheid is de nieuwe samenlevingsvorm waar burgers naar hunkeren.

En indien we nu eens …

Sedert 1999 heeft de Vlaamse kiezer meerdere keren voor verandering gestemd. Hij kreeg echter ‘meer van hetzelfde’. Zelfs ‘steeds meer van hetzelfde’. Na de verkiezingen – de hoogmis van de democratie – wordt verder onderhandeld in ‘het verborgene’. Van een parlementair debat over de stand van het formatieberaad is er geen sprake. De nota’s aan de koning zijn niet eens openbaar. Dit getuigt van een kennelijk democratisch deficit.

En wat mocht het Vlaams Parlement nu eens het goede voorbeeld geven? Wat we zelf doen, doen we toch beter? Waarom vormen we dan Vlaamse regeringen op een wijze die verdacht veel lijkt op de Belgische achterkamer-democratie?

Meer nog, nu wil zelfs de Vlaamse minister-president op ‘colloque singulier’ bij de Belgische koning. Vlaanderen op zijn Belgisch. Vlaanderen als klein België, als een Belgisch Madurodam. Hoe klein kan Vlaanderen toch zijn?

Waarom in 2014 geen Vlaanderen op zijn Vlaams? Laat het nieuw verkozen Vlaams Parlement eens debatteren over de vorming van de Vlaamse regering. Laat dat parlement het formatieberaad aansturen. Het volstaat om dit in te schrijven in het reglement van het Vlaams Parlement, zoals men in Nederland heeft gedaan.

Dan zullen we als burgers ook echt weten hoe zwaar de politici wegen die we hebben verkozen. Ik vrees alleen dat de ondraaglijke lichtheid van het politieke bestel dan pas ten volle zal blijken. En toch, in Nederland lukt het wel!

Hendrik Vuye schreef voor Doorbraak een artikel over hoe het er in België aan toegaat. ‘Geen commentaar‘.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>

Gerdi Verbeet

Les in democratie en transparantie