Ook al bleven de bioscopen ruim een half jaar dicht. Toch was er in 2021 ruim voldoende opzienbarende, ontroerende en onthutsende cinema te zien.

1. Notturno

In Notturno, zonder twijfel de meest beklijvende documentaire van het jaar, vertaalt Gianfranco Rosi zijn universeel anti-oorlogsstatement in uitgepuurde poëzie. Zonder de minste geografische aanduiding, tijdsverloop of commentaar laat hij alle ruimte aan het immense verdriet van (Koerdische) moeders en Jezidi-kinderen.

Beelden zeggen altijd veel meer dan woorden. Rosi detecteert de enorme veerkracht van een zwaar getraumatiseerde bevolking (in Syrië, Irak, Koerdistan en Libanon kunnen we vermoeden), die niet alleen alles is kwijtgeraakt. Maar, ook nog eens alle mogelijke oorlogsgruwel en vernederingen heeft moeten ondergaan. En toch is Rosi’s uniek document behalve hartverscheurend ook hartversterkend.

Daarbij uitstekend aanvullend is ‘Sabaya’ van de Koerdische cineast Hogir Hirori. Hij volgt een kleine equipe die op gevaar van het eigen leven ‘s nachts in het gevaarlijke IS-vrouwenkamp van Al-Hol gaat zoeken naar gevangen gehouden Jezidi-vrouwen, die ze willen redden uit de klauwen van Islamitische Staat (IS)/daesh. Geen sinecure want alle vrouwen zijn er van kop tot teen gehuld in inktzwarte kleren.

Zes jaar geleden overviel IS Jezidi-dorpen rond de berg Sinjar in Noord-Irak. Ze vermoordden de mannen en namen alle vrouwen en meisjes mee als sabaya’s (seksslavinnen) want het waren niet-moslims. Dankzij Jezidi-vrouwen die in het kamp infiltreren zijn er al ruim 50 Jezidi-meisjes bevrijd al blijft het trauma aan elk van hen kleven. Dat wordt door een van de geredde meisjes zeer juist verwoord: ‘Ik haat deze wereld. Alles is zwart!’ Er worden nog altijd 2000 Jezidi-meisjes vermist. Nog altijd verkeren 2000 families in het ongewisse over het lot van hun meisjes. Een documentaire/reportage die ‘leest’ als een thriller.

2. La Civil

‘La Civil’ van de Vlaams-Roemeense Teodora Ana Mihai portretteert een moeder die in het noorden van Mexico op zoek moet naar haar door de drugsmaffia ontvoerde dochter. Vindt ze haar dochter alsnog? Ze ontdekt wel hoe deze maffia in feite een hele ‘samenleving’ niet alleen gijzelt maar ook nog eens chanteert en terroriseert. Ergerlijk want niemand blijkt onschuldig! Ontnuchterend.

Enigszins verwant daarmee is ‘Kom hier dat ik u kus’ van het duo Sabine Lubbe Bakker & Niels Koevorden, naar de bestseller van Griet Op de Beeck. Na de plotse dood van haar moeder moet Mona, een meisje van acht, voortaan alleen verder met haar leven. Het pad van het timide meisje wordt gekruist door een zwakke vaderfiguur, een labiele stiefmoeder en een even bazig als egocentrisch lief etc. Een verstikkend familieplaatje kortom!

3. Vitalina Valera

‘Vitalina Valera’ van de Portugese maestro Pedro Costa is een kunstige mijmering van een Kaapverdische vrouw. 40 jaar lang heeft zij in haar thuisland gewacht op een visum om naar Portugal te kunnen afreizen, haar echtgenoot achterna. Wanneer ze dan eindelijk een visum bemachtigt, arriveert ze in Portugal waar ze niet welkom is en tevens verneemt dat haar man is overleden. Bovendien lekt het dak van de vervallen woonst. En is zelfs de parochiepriester niet tot enige troost in staat. Elk beeld, elke scène, ijkt net een schilderij van Goya, een eeuwig gevecht tussen duisternis en licht.

4. Illusions perdues

‘Illusions perdues’ van Xavier Giannoli, naar de roman van Honore de Balzac. Of hoe een jonge, ambitieuze dichter in het mondaine Parijs omstreeks 1840 in de greep van de embryonale krantenjournalistiek geraakt. Hij maakt in het vak kennis met manipulatie, opportunisme, machtswellust, hebzucht enz. In de theaterwereld en als theaterrecensent worden carrières gemaakt of gekraakt. Parallellen met – en verwijzingen naar vandaag (activisme, fake news, sociale netwerken en influencers in de plaats van ernstige journalistiek) zijn vrij vanzelfsprekend.

Ook in France van Bruno Dumont vallen de maskers af. Een tv-persoonlijkheid gaat in Afrika op reportage en gebruikt de miserie ter plaatse voor haar ego, louter voor haar eigen eer en glorie.

En in ‘The French Dispatch’ beeldt Wes Anderson zich op een speelse manier in hoe het er in de jaren ‘50 aan toe ging op de Franse redactie van een (fictief) Amerikaans blad. Amusant, idyllisch en vooral bulkend van de nostalgie.

Stef Durnez | Doorbraak.be

5. Titane

‘Titane’ van Julia Ducournau, goed voor de Gouden Palm op het Filmfestival van Cannes, de belangrijkste filmprijs elk jaar. Een onverbiddelijke, nietsontziende love story waarin een jonge vrouw zich vermomd als man om onherkenbaar en anoniem te kunnen blijven. Een erg gedurfde Gouden Palm, zelden vertoonde intense cinema wat het medium film zo uniek maakt. Tevens een vader-zoon/dochterrelatie in al zijn complexiteit verbeeld. Een film als een pijnlijk lieflijk visioen. Heerlijk.

6. Un monde

‘Un monde’ van de Brusselse Laura Wandel die in de beste naturalistische traditie van de broers Dardenne ‘pesten’ op de speelplaats als thema koos. Een meisje van 7 jaar neemt het, tegen beter weten in, op voor haar gepeste, oudere broer. Al is de grens tussen gepest worden en zelf pesten bijzonder dun. Nog schrijnender is het pestgedrag van volwassenen. In ‘Dissident’ moet een kritische journalist, naar de Saoedische ambassade in Istanboel gelokt, dat met de dood bekopen. De moordenaars weten uiteraard te ontkomen.

In een andere documentaire ‘Martin Luther King versus the FBI’ doet het Amerikaanse FBI er alles aan om de charismatische zwarte leider en dominee in de jaren 60 in diskrediet te brengen. Eerst worden hem communistische sympathieën aangewreven, daarna wordt hij afgeluisterd en dag in dag uit gevolgd tot men ontdekt dat de brave man af en toe vreemdgaat! Een brief met een audiotape moet hem tot zelfmoord aanzetten. Zover komt het niet want King wordt eind de jaren ‘60 vermoord. Over de identiteit van de moordenaar is er tot op vandaag nog altijd geen zekerheid.

Jaren voordien werd ook de begenadigde en geëngageerde zwarte jazzzangeres Billie Holiday constant door de FBI belaagd. ‘The FBI versus Billie Holiday’ laat zien hoe de FBI weet te infiltreren in de entourage van de zangeres om haar op heterdaad te kunnen betrappen op het gebruik van drugs. Middelen die zij als therapie nodig had om haar verkrachting als meisje van tien te boven te komen. Op haar sterfbed wordt de vrouw nog gearresteerd.

7. Assistant

‘Assistant’ is een thriller zonder veel woorden waarin een jonge assistente van een filmguru, genre Weinstein, elke dag opnieuw de sporen moet uitwissen van de over de schreef gaande baas die ze nooit te zien krijgt maar des te meer te horen. Nog meer grensoverschrijdend seksueel gedrag of misbruik in ‘Slalom’. Daarin gaat een ogenschijnlijk gedreven leraar beetje bij beetje wat verder tot hij zijn modelleerling, een nietsvermoedend tienermeisje zonder meer verkracht. Onthutsend.

In ‘Promising Young Woman’ veinst een jonge vrouw elk weekend in een bar dat ze stomdronken en dus hulpeloos is in de hoop te worden opgepikt. Wanneer het behulpzame heerschap beweert haar naar huis te zullen brengen maar duidelijk andere – lees louche – plannen heeft, wordt hij door haar ontmaskerd.

En in ‘Herself’ kan een vrouw met haar twee jonge kinderen maar net aan een gewisse dood ontsnappen uit de handen van een uiterst gewelddadige echtgenoot. Maar vooral wil de film haar moed en veerkracht benadrukken om desalniettemin overeind te krabbelen en zo haar waardigheid als vrouw terug te vinden.

8. The Hand of God

Italiaanse cinema op zijn best in ‘The Hand of God’, de ode van Paolo Sorrentino aan zijn stad: Napels. Aan de hand van even pittoreske als fantasierijke figuren en situaties creëert hij een indringend beeld van zijn stad en zijn inwoners die pas dankzij het fenomeen/stervoetballer Diego Maradona zijn trots terugvond.

Het Siciliaanse Palermo is het deco van ‘Le sorelle Macaluso’, Emma Dante portretteert een hecht kransje van vijf levenslustige zussen op drie cruciale periodes in hun leven wanneer leven en dood dicht tegen elkaar aan schuren.

‘Tre piani’, in Rome gesitueerd, is een huzarenstukje van Nanni Moretti. Hij laat de levens van enkele gezinnen die in hetzelfde gebouw op drie etages wonen, verstrengelen. Met alle misverstanden en uitvergrote probleemsituaties vervolgens, gezien met de milde blik van de maker.

9. Dear Comrades

‘Dear Comrades’ haalt een vergeten want onverkwikkelijk hoofdstukje uit de geschiedenis van de Sovjet-Unie uit de vergetelheid. In 1962 eindigt in het stadje Novotsjerkassk in het zuiden van de Sovjet-Unie een protestbetoging van de plaatselijke bevolking in een bloedbad.

Wanneer de voedselprijzen stijgen en tegelijk de lonen drastisch worden verlaagd kunnen de plaatselijke communistische leiders, die met nostalgie aan Stalin terugdenken, het protest niet langer in de hand houden. Het te hulp geroepen leger is slechts gewapend met geweren met losse flodders, Volgens de Sovjet-grondwet mag het leger niet schieten op de eigen bevolking. Sluipschutters van de geheime dienst KGB schieten het verzet vervolgens aan flarden wat tal van mensenlevens kost. Vervolgens wordt alles – vooral ook de corruptie van de plaatselijke leiders – met de mantel der liefde (hoewel) toegedicht. Knap gereconstrueerd.

10. Evil don’t Exist

Iraanse films snijden in hun veredelde vorm vaak wat verdoken heikele thema’s aan. Anti-doodstraf in het pakkende, vierdelige luik ‘Evil don’t Exist’ bijvoorbeeld, de ‘Gouden Beer’ van het Filmfestival van Berlijn twee jaar geleden.

En in ‘Hero’, in se een aanklacht tegen het gevangenisregime in Iran, wordt een voorwaardelijk vrijgelaten gevangene in de media aanvankelijk ( en verkeerdelijk) opgevoerd als een held. Hij wil per se zo snel mogelijk zijn schuld aflossen om zo uit de gevangenis te kunnen blijven. Maar een en ander draait helemaal anders uit.

Bijna alle geciteerde films (23 in totaal) werden eerder al op doorbraak.be besproken. Bepaalde films zijn nog te zien op het gewone programma van de betere bioscoop of vroeg of laat in de talloze filmclubs die Vlaanderen rijk is.

Gianfranco Rosi

De 10 beste films van 2021

Notturnu: Nacht und Nebel in de Iraaks-Syrische grensregio