Dinsdag 7 september is het politieke zomerreces voorbij. Wat niet betekent dat Kamerleden terugkeren naar het Binnenhof. Dat wordt verbouwd, naar verwachting minimaal vijf jaar. In de tussentijd vergadert de Tweede Kamer elders in de binnenstad van Den Haag.

Voor het zomerreces had Nederland geen nieuwe regering. Premier en aanvoerder van de rechts-liberale VVD Mark Rutte zou met Sigrid Kaag, aanvoerster van het links-liberale D66, een ‘proeve van een regeerakkoord’ schrijven. Dat is af, maar verandert niks. D66 blijft erbij dat ze niet opnieuw willen regeren met de kleinste coalitiepartner, de orthodox-protestantse ChristenUnie. Die moet vervangen worden door GroenLinks of de sociaaldemocratische PvdA. Die twee partijen willen niet zonder elkaar in de regering. VVD en het christendemocratische CDA willen niet binnen een coalitie overstemd worden door drie linkse partijen. Patstelling.

Detail: de coalitie van Rutte III groeide afgelopen voorjaar in aantal zetels. Van 76 naar 78 Kamerzetels. Minus Pieter Omtzigt nog steeds 1 zetel meer. De laatste keer dat een zittende coalitie won was in 1998. Op papier klinkt het logisch de coalitie voort te zetten. Maar D66 wil niet meer met de ChristenUnie, vanwege het verschil in opvatting over medisch-ethische thema’s. Dat irriteert andere partijen steeds meer. Corona, krapte op de huizenmarkt, het klimaat en nu ook Afghanistan – zijn er niet dringendere dossiers?

GroenLinks en PvdA: één fractie?

Vrijdag 20 augustus deelden PvdA en GroenLinks mee dat hun 17 Kamerleden, voor de duur van de formatie, onderhandelen als één fractie. VVD en CDA zien hier geen heil in. De achterban van de PvdA is het er ook niet mee eens. Zaterdag 28 augustus volgt een extra ingelaste ledenraad. De PvdA-achterban is altijd mondig en kritisch geweest. In tegenstelling tot VVD-leden hebben zij wat in te brengen.

Binnen GroenLinks zou ook kritiek bestaan, vooralsnog minder luid. GroenLinks ontstond in 1990 als fusie van vier linkse partijen die elk te klein waren geworden. Een extra fusie is voor hen misschien minder eng dan voor een partij die premiers leverde.

Politieke herverkaveling

In 1972 traden PvdA, D66 en PPR (opgegaan in GroenLinks) aan met een gemeenschappelijk verkiezingsprogramma, Keerpunt 1972. Dit legde inderdaad de basis voor het beleid van het kabinet-Den Uyl (1973-1977). In 1980 fuseerden drie confessionele partijen (twee protestants, één katholiek) tot CDA. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1977 waren deze al aangetreden met één gezamenlijke CDA-lijst. In beide gevallen was het vóór de verkiezingen aangekondigd, met instemming van de leden. Het huidige voorstel wekt eerder de indruk dat Nederlandse Kamerleden het contact met achterban en werkelijkheid verloren zijn.

Veel kiezers, journalisten en politici richten zich vooral op het binnenland. PvdA en GroenLinks beschouwen zich als internationaal georiënteerd. De PvdA is lid van internationale verbanden voor sociaaldemocratische partijen, GroenLinks van die van groene en ecologische partijen. In het Europese Parlement vormen sociaaldemocraten/socialisten en groenen afzonderlijke fracties. Indien ze fuseren, welk verband wordt dan verlaten? Al jaren doen media alsof de groenen de toekomst hebben en de sociaaldemocraten ten onder gaan. Wie was in 2019, bij de Europese verkiezingen, Spitzenkandidat (kandidaat-voorzitter Europese Commissie) voor de socialisten? Frans Timmermans van de PvdA, momenteel nummer twee binnen de Commissie na Ursula von der Leyen. Over het hoofd gezien door de 17 kosmopolitische Kamerleden.

Afghanistan

Afgelopen zondag had Kaag haar collega-fractievoorzitters Lilianne Ploumen (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) bij haar thuis uitgenodigd voor een etentje. In de woorden van Telegraaf-columnist Rob Hoogland, 24 augustus: ‘Ploumploum en de Jessias kregen een bord heksensoep bij het Kaagmens thuis.’

Kaag is, naast D66-fractievoorzitter, minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Wat gebeurde diezelfde zondag? Kabul, de hoofdstad van Afghanistan, werd ingenomen door de Taliban. De opmars van de Taliban beheerste al weken het nieuws. Het weerhield de minister van Defensie, Ank Bijleveld, niet de avond ervoor naar de film te gaan. De filmliefhebster houdt haar bioscoopbezoek bij op Twitter. Uitgerekend die avond zag ze De Slag om de Schelde.

De Volkskrant besteedde op 21 augustus zes pagina’s aan Afghanistan. Drie punten dienen vermelding. Begin juni nam de Tweede Kamer een motie aan om de tolken terug te halen vóór beëindiging van de militaire missie en ook een evacuatieplan op te stellen. In Nederland ligt de Val van Srebenica nog steeds gevoelig. Hasan Nuhanovic, tolk voor de Nederlandse VN-troepen, verloor daarbij zijn familie. Diens ervaringen zijn verwerkt in het boek De tolk van Srebenica. Dat boek inspireerde een speelfilm, Quo vadis, Aïda?, deze zomer uitgekomen. Een film waar Bijleveld over twitterde. De Nederlandse regering lijkt deze zomer evenmin bezig geweest met anticiperen op een aangekondigde crisis als met de formatie.

Internationale ervaring

Ook D66 wil kosmopolitisch zijn. Kaag komt uit de diplomatieke dienst, mede reden voor haar lijsttrekkerschap. Toch is dit alweer de tweede keer sinds maart dat ze voorrang geeft aan haar binnenlandse positie.

Kaag was degene die afgelopen april een motie indiende om Rutte als (demissionair) premier weg te sturen. Voor een diplomaat erg kortzichtig. In internationale betrekkingen helpt anciënniteit. Twee voorbeelden. Toen Thatcher eind 1979 Brits premier werd, bekleedden de Franse president Giscard d’Estaing en de Duitse bondskanselier Schmidt al vanaf 1974 hun ambt. Op de eerstvolgende Europese top vormden de laatsten een hecht duo, dat neerkeek op de nieuweling.

Bij de Europese top 1984 zat Thatcher langer dan president Mitterand (1981) en bondskanselier Kohl (1982). Opeens kon de kwestie van de Britse afdracht geregeld worden. Is het u opgevallen dat de Turkse president Erdogan scheldt op president Macron, maar bondskanselier Merkel respecteert? Wie zit er langer? Wordt Macron volgend jaar herkozen, kan de nieuwe bondskanselier de pineut worden.

Merkel treedt af na de komende Duitse verkiezingen, eind september. Wie wordt dan de langstzittende Europese regeringsleider? Mark Rutte. Was hij weggestuurd, dan begon diens opvolger bij nul. Een goede diplomaat had dat geweten. Drie internationaal gerichte partijen die puntje bij paaltje binnenlandse verhoudingen voorrang geven. Wat is dan de toegevoegde waarde van buitenlandervaring?

Theo Francken in De Telegraaf

Op de dag dat dit artikel ingeleverd werd, publiceerde het grootste Nederlandse dagblad, De Telegraaf, een interview met Theo Francken. ‘De T.’ is een rechtse krant (al noemt ze zichzelf liever ‘onafhankelijk’), toch stond daar het afgelopen decennium weinig in over de N-VA. De Telegraaf is overwegend binnenlands gericht.

De krant had de afgelopen vijf jaar een Brussel-correspondent die keurig berichtte over de EU, maar weinig met Vlaanderen of België leek te hebben. Als hij daar al over schreef, was het in de trant van ‘die rare Belgen toch’. Zijn opvolger, deze maand aangetreden, wekt de indruk wel belangstelling te hebben voor de zuiderburen.

Hasan Nuhanovic

Quo vadis Aïda: zien of niet zien?

Nederlandse formatie sleept aan